แม่น้ำลพบุรี
แม่น้ำลพบุรี เป็นลำน้ำสาขาที่แยกออกจากแม่น้ำเจ้าพระยา ก่อนไหลไปรวมเข้ากับแม่น้ำป่าสัก มีความยาวทั้งหมด 85 กิโลเมตร[1][2]
| แม่น้ำลพบุรี | |
|---|---|
 คลองสะพานหนึ่ง (ซ้าย) ไหลไปบรรจบกับคลองสะพานสองและแม่น้ำลพบุรี (ขวา) บริเวณวัดมณีชลขัณฑ์ อำเภอเมืองลพบุรี | |
| ที่ตั้ง | |
| ประเทศ |  ไทย |
| จังหวัด | สิงห์บุรี, ลพบุรี, พระนครศรีอยุธยา |
| ลักษณะทางกายภาพ | |
| ต้นน้ำ | แม่น้ำเจ้าพระยา |
| • ตำแหน่ง | ตำบลต้นโพธิ์ อำเภอเมืองสิงห์บุรี จังหวัดสิงห์บุรี |
| • พิกัดภูมิศาสตร์ | 14°52′37.6″N 100°24′39.5″E / 14.877111°N 100.410972°E |
| ปากน้ำ | แม่น้ำป่าสัก |
• ตำแหน่ง | ตำบลหัวรอและตำบลหอรัตนไชย อำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา |
• พิกัด | 14°21′51.7″N 100°34′46.2″E / 14.364361°N 100.579500°E |
| ความยาว | 85 กิโลเมตร (53 ไมล์) |
| ลุ่มน้ำ | |
| ระบบแม่น้ำ | ลุ่มน้ำเจ้าพระยา |
| ลำน้ำสาขา | |
| • ขวา | แม่น้ำบางขาม, แม่น้ำโพธิ์สามต้น |
ประวัติ
ต้นน้ำของแม่น้ำลพบุรีอยู่ที่แม่น้ำเจ้าพระยาบริเวณตำบลต้นโพธิ์ อำเภอเมืองสิงห์บุรี จังหวัดสิงห์บุรี[2] ไหลทางตะวันออกผ่านอำเภอพรหมบุรี จังหวัดสิงห์บุรี, อำเภอท่าวุ้ง และอำเภอเมืองลพบุรี จังหวัดลพบุรี ก่อนไหลลงไปทางใต้เข้าเขตอำเภอบ้านแพรก, อำเภอมหาราช, อำเภอบางปะหัน, อำเภอนครหลวง[3] และไหลมาบรรจบกับแม่น้ำป่าสักหน้าตำบลหัวรอ อำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ถึงจะมาบรรจบกับแม่น้ำเจ้าพระยาบริเวณหน้าวัดพนัญเชิง ตำบลหอรัตนไชย อำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา รวมความยาวที่ไหลผ่านจังหวัดพระนครศรีอยุธยาประมาณ 63 กิโลเมตร[4]
แต่เดิมแม่น้ำลพบุรีสายเก่าไหลไปรวมกับแม่น้ำเจ้าพระยาบริเวณวัดขุนยวนโดยมีลักษณะไหลโอบบริเวณเกาะเมืองด้านเหนือไปทางตะวันตก[5] ครั้นได้มีการขุดลอกคลองเชื่อมระหว่างแม่น้ำลพบุรีกับแม่น้ำป่าสักที่อยู่ทางทิศตะวันออกบริเวณวัดตองปุ เรียกว่า "คูขื่อหน้า" ทำให้กรุงศรีอยุธยามีสัณฐานเป็นเกาะ[6] กลายเป็นคูเมืองทางเหนือของกรุงศรีอยุธยา[7] อีกทั้งแม่น้ำลพบุรีไหลลงแม่น้ำป่าสักมากขึ้นเพราะระยะทางใกล้กว่า ส่วนแม่น้ำลพบุรีสายเดิมที่ไหลลงสู่แม่น้ำเจ้าพระยาก็ตื้นเขินและแคบลงเรียกกันว่า "คลองเมือง"[8]
มนุษย์ใช้ประโยชน์จากแม่น้ำลพบุรีมาไม่น้อยกว่า 3,000 ปีแล้ว จนเป็นแหล่งชุมชนที่พัฒนาเป็นบ้านเมืองแล้วเป็นรัฐ ได้แก่ รัฐทวารวดี, รัฐละโว้-อโยธยา ก่อนพัฒนาเป็นกรุงศรีอยุธยาในกาลต่อมา[2] ในยุคทวารวดี สายน้ำนี้เป็นเส้นทางเชื่อมต่อกับคลองและสายน้ำไปยังเมืองบางไผ่ (อำเภอบ้านหมี่ จังหวัดลพบุรี), เมืองจันเสน (อำเภอตาคลี จังหวัดนครสวรรค์), เมืองอู่ตะเภา (อำเภอมโนรมย์ จังหวัดชัยนาท) ดังจะพบวัดเก่าสมัยอยุธยาเรียงรายตามลำน้ำอยู่เป็นจำนวนมาก ทั้งนี้พระยาโบราณราชธานินทร์ (พร เดชะคุปต์) ได้สันนิษฐานไว้ในหนังสือ "ระยะทางเสด็จพระราชดำเนินประพาสตั้งแต่พระราชวังจันทรเกษมถึงจังหวัดลพบุรี" ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวว่า "เส้นทางสายนี้คงเป็นแม่น้ำลพบุรีสายเดิม และพระนางจามเทวีเดินทางจากละโว้ ขึ้นไปครองเมืองหริภุญไชย ผ่านตามเส้นทางน้ำที่ไหลไปบรรจบกับแม่น้ำเจ้าพระยาแถบหลังอำเภอพยุหะคีรี"[9]
ในอดีตแม่น้ำลพบุรีมีความสำคัญในด้านการคมนาคมทางน้ำ ที่จังหวัดลพบุรีมีการใช้ลำน้ำนี้เพื่อติดต่อค้าขายกับกรุงเทพมหานคร โดยมีท่าเรือสำหรับเดินทางไปยังกรุงเทพฯ ที่ท่าน้ำตรงข้ามวัดพรหมาสตร์ นอกจากนี้ชาวบ้านยังใช้เดินทางไปต่างเมือง คือเมืองสิงห์บุรีและบ้านแพรก แต่ปัจจุบันผู้คนนิยมเดินทางด้วยรถยนต์ การสัญจรทางน้ำในแม่น้ำลพบุรีจึงหายไป[1]
สภาพน้ำ
จากการสำรวจสภาพน้ำของแม่น้ำลพบุรีในปี พ.ศ. 2546 พบว่าอยู่ในเกณฑ์พอใช้[10] และจากการสำรวจในปี พ.ศ. 2554 พบว่าแม่น้ำลพบุรีมีคุณภาพน้ำที่ดีขึ้นกว่าปีที่แล้ว อยู่ในเกณฑ์เสื่อมโทรมมากร้อยละ 25 และอยู่ในเกณฑ์ดีร้อยละ 25[11] อย่างไรก็ตามในปัจจุบันแม่น้ำลพบุรีมีปัญหาโคลนตมและวัชพืชสะสมจนตื้นเขิน[1]
แม่น้ำลพบุรียังมีความสมบูรณ์อยู่มาก โดยกรมประมงได้มีการปล่อยปลา และกุ้งจำนวนมาก เนื่องในโอกาสพิธีสำคัญต่าง ๆ[12]
เขตชุมชนในลุ่มน้ำ
- เมืองสิงห์บุรี (สิงห์บุรี)
- พรหมบุรี (สิงห์บุรี)
- ท่าวุ้ง (ลพบุรี)
- เมืองลพบุรี (ลพบุรี)
- บ้านแพรก (พระนครศรีอยุธยา)
- มหาราช (พระนครศรีอยุธยา)
- บางปะหัน (พระนครศรีอยุธยา)
- นครหลวง (พระนครศรีอยุธยา)
- พระนครศรีอยุธยา (พระนครศรีอยุธยา)
อ้างอิง
แหล่งข้อมูลอื่น
วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ แม่น้ำลพบุรี
