Sinaunang kasaysayan
Ang kalaunan (Ingles: antiquity), sinaunang kasaysayan, matandang kasaysayan, o lumang kasaysayan (Ingles: ancient history) ay ang pag-aaral ng nakasulat na nakalipas[1] magmula sa simula ng naitalang kasaysayan ng tao sa Lumang Mundo hanggang sa Maagang Gitnang mga Kapanahunan[2] sa Europa. Maaari rin itong magpahanggang sa katapusan ng Imperyong Romano noong bandang 476 AD. Ang salitang "antikuwidad" (pariralang "unang panahon" o "sinaunang panahon") ay may pangkaraniwang kahulugang sinaunang kasaysayan na bago ang pagsisimula ng kasaysayan ng Sinaunang Gresya noong bandang 776 BK. Noong bandang ganitong panahon din nag-umpisa ang Sinaunang Roma.
Kabilang sa mga paksa ng sinaunang kasaysayan ang kabihasnan o sibilisasyon ng mga Sumeryo (mga Sumeryano), ng mga Babilonyo (mga Babilonyano), ng mga sinaunang Ehipsiyo, ng Kapatagan ng Indus, ng mga Asiryo, ng mga Persa (Persian) (kabihasnang Persa (Persian)), ng mga Kretano, ng mga sinaunang Griyego, at ng mga sinaunang Romano.[3]
Pagaaral
Ang kasaysayan ay ang pag-aaral ng nakaraan gamit ang mga mapagkukunan tulad ng arkeolohiya at nasulat na mga tala. Hinahati ng mga mananalaysay ang mga pinagmulang teksto sa dalawang pangkalahatang uri – pangunahing pinagmumulan at pangalawang pinagmumulan. Ang mga pangunahing mapagkukunan ay karaniwang itinuturing na mga naitala malapit sa kaganapan o mga kaganapang isinasalaysay. Itinuturi ng mga mananalaysay ang mga kasulatang naitala pagkatapos ng isang kaganapan bilang pangalawang pinagmulan, at kadalasang direktang kumukuha ang mga ito sa mga pangunahing mapagkukunan. Gumagamit ang mga mananalaysay ng arkeolohikal na katibayan upang tumulong maunawaan ang mga naisulat o kapag walang nakasulat na rekord.[4] Ang arkeolohiya ay ang paghuhukay at pag-aaral ng mga artipakto sa pagsisikap na bigyang-kahulugan at muling buuin ang nakaraang pagkilos at pag-uugali ng tao.[5][6]
Ang isang pangunahing suliranin sa pag-aaral ng sinaunang kasaysayan ay ang mga naitalang salaysay ay hindi maisusulat ang mga kaganapang pantao, at bahagi lamang ng mga salaysay na iyon ang nakaligtas hanggang sa kasalukuyan.[7] Bukod pa rito, dapat isaalang-alang ang pagiging maaasahan ng impormasyong nakuha mula sa mga natitirang talaang ito.[7][8] Iilan lamang sa mga tao ang may kakayahang sumulat ng mga kasaysayan, dahil ang literasiya ay hindi laganap sa halos anumang kultura hanggang sa matagal na matapos ang sinaunang kasaysayan.[9]
Mga sanggunian
Ang lathalaing ito na tungkol sa Kasaysayan ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.