İstanbul Havalimanı
İstanbul Havalimanı (IATA: IST, ICAO: LTFM), Türkiye'nin İstanbul şehrinde hizmet veren 2022[3] ve 2023[4] yıllarında Avrupa'nın en çok uçuş yapılan uluslararası havalimanıdır.
| İstanbul Havalimanı | |||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||||||||||
 İstanbul Havalimanı'nın havadan görünümü | |||||||||||||||||||||||||||
| Özet | |||||||||||||||||||||||||||
| Havalimanı tipi | Sivil | ||||||||||||||||||||||||||
| Sahibi | Devlet Hava Meydanları İşletmesi | ||||||||||||||||||||||||||
| İşletici | İGA İstanbul Havalimanı İşletmesi A.Ş. | ||||||||||||||||||||||||||
| Hizmet verdiği şehir | İstanbul | ||||||||||||||||||||||||||
| Yer | İmrahor-Tayakadın-Yeniköy, Arnavutköy | ||||||||||||||||||||||||||
| Açılış | 29 Ekim 2018 | ||||||||||||||||||||||||||
| Bağlantı merkezi (hub) | Türk Hava Yolları | ||||||||||||||||||||||||||
| İnşa tarihi | 2014 - 2018 | ||||||||||||||||||||||||||
| Rakım (ODS) | 325 ft / 99 m | ||||||||||||||||||||||||||
| Koordinatlar | 41°15′39″K 28°44′32″D / 41.26083°K 28.74222°D | ||||||||||||||||||||||||||
| Web sitesi | istanbulhavalimani.gov.tr igairport.com | ||||||||||||||||||||||||||
| Harita | |||||||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||||
  IST  IST  IST  IST  IST | |||||||||||||||||||||||||||
| Pistler | |||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
| İstatistikler (2022[2]) | |||||||||||||||||||||||||||
| Toplam yolcu | 64.486.178 | ||||||||||||||||||||||||||
| Tüm uçak trafiği | 425.897 | ||||||||||||||||||||||||||
| Toplam yük (ton) | 2.557.427 | ||||||||||||||||||||||||||
İstanbul'un Avrupa Yakası'nda, Karadeniz kıyısındaki[5] Tayakadın ile Akpınar[6][7][8] köyleri arasında yer alan havalimanı 29 Ekim 2018'de açılmıştır. İlk uçuş TK2124 koduyla 29 Ekim 2018 tarihinde İstanbul'dan Ankara'ya yapılmıştır.[9] Tüm etapları tamamlandığında kapasitesi yıllık 200 milyon yolcuya çıkarılabilen 2 terminali ile birbirinden bağımsız altı pisti[10] olacak şekilde hizmet verebilecektir. İnşa aşamasında iken havalimanının proje ismi İstanbul Yeni Havalimanı olarak belirlenmesine karşın tamamlandığında adı İstanbul Havalimanı olarak açıklanmıştır. Yeni havalimanı için yapılan ihaleyi 3 Mayıs 2013'te İGA yatırımcılarının oluşturduğu Cengiz, Mapa, Limak, Kolin, Kalyon Ortak Girişim Grubu (OGG) cumhuriyet tarihinin en yüksek teklifi olan 22,152 milyar euro değerinde bir teklif ile kazanmıştır. İGA'nın 2022 yılı itibarıyla ortaklık yapısı şu şekildedir: %55 Kalyon Havacılık ve İnşaat A.Ş., %45 Cengiz İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş. İhalenin ardından, projenin temeli 7 Haziran 2014 tarihinde atılmıştır.[11]
Havalimanı inşaatındaki çalışma koşullarının yetersizliği ve işçi ölümlerine dair haberler zaman zaman muhalif basın aracılığıyla kamuoyuna yansıtılmıştır. Ölümlerin kamuoyundan gizlendiği ve Şubat 2018 itibarıyla 400 işçinin hayatını kaybettiği iddiaları Çalışma Bakanlığını açıklama yapmak durumunda bırakmıştır. Bakanlık açıklamasında, ölen işçi sayısının 27 olduğu belirtilmiştir.[12][13] Eylül 2018'de havaalanı işçilerinin, şartların iyileştirilmesi talebiyle düzenlediği geniş katılımlı eyleme jandarmalar tarafından TOMA ve biber gazı ile müdahale edilmiştir. İnşaat-İş Sendikası, eylemin ardından 600'e yakın işçinin gözaltına alındığını öne sürmüştür.[14][15]
Tarihçe
Arka plan
İstanbul Atatürk Havalimanı'nın yoğunluğu ve kapasite yetersizliğini tespit eden Bakanlar Kurulu, yeni bir havalimanının inşa edilmesine karar verdi.[16] 13 Ağustos 2012 tarihinde ise bölge seçimi yapılarak projenin hayata geçirilmesi için ilk adım atıldı.[17]
İhale süreci
Yeni Havalimanı’nın İhalesi 24 Ocak 2013 tarihinde açılıp 3 Mayıs 2013 günü sonlandırıldı.[18] Yüzde yirmi özkaynak zorunluluğunun öngörüldüğü ihaleye TAV, Alarko, IC, Limak, Makyol ve Varyap Holding katılım gösterdi.[19] Havalimanı işletme süresi şartlar dahilinde 25 yıl olarak sabitlendi.[20] İhale hazırlığının global büyüklükteki bir proje için kısa vadede gerçekleştiği fikri uzmanlar tarafından dile getirildi.[21][22] Sabancı Holding ise ihaleye katılmaktan vazgeçti.[23]
Türkiye tarihinin en büyük yatırımı olan Yeni Havalimanı İhalesi 3 Mayıs 2013 günü saat 10.00'da Ankara Esenboğa Havalimanı Sosyal Tesisleri'nde gerçekleştirildi.[24] İlk turda en yüksek teklifi Fraport şirketi verdi. İhaleyi 22,152 milyar euro ile Cengiz, Mapa, Limak, Kolin, Kalyon Ortak Girişim Grubu (OGG) kazandı. 6 saat süren 96 turlu ihaleden devlete KDV dahil 26 milyar 142 milyon euro gelir çıktı.[25][26]
3 Mayıs 2013 tarihinde yapılan ihaleyi Cengiz, Mapa, Limak, Kolin, Kalyon Ortak Girişim Grubu (OGG)’nin kazanmasının ardından sözleşme DHMİ'nin 80. kuruluş yıldönümü olan 20 Mayıs 2013 tarihinde imzalandı.[27]
Eleştiriler
Proje ile ilgili açıklanan ÇED raporuna göre projenin çoğunluğunun mevcut ormanın üzerinde inşa edilecek olması nedeniyle bu bölgedeki ekolojik sisteme zarar verileceği endişesi gündeme getirildi. İnşaat bölgesindeki kurutulacak göl alanlarının sulak alan olma özelliklerini yitirecek olmaları da eleştirilen konuların başında geldi.[28]
İnşaat süreci
İnşaat SüreciSözleşmenin imzalanması ile birlikte, YİD (Yap-İşlet-Devret) usulünde inşa edilecek ve işletmeye alınacak İstanbul Yeni Havalimanı projesinin yapım hazırlıkları başlamıştır. Çok-disiplinli (multidisciplinary) teknik yaklaşımın entegre şekilde uygulanmasına ihtiyaç duyulan projenin yapım aşaması, sözleşmeye göre toplam 4 etapta gerçekleştirilecektir.“Faz 1” olarak adlandırılan ve 90 milyon yolcu/yıl kapasitesine sahip, ilk etap iki bölüme ayrılmaktadır:•Faz 1a-2 adet bağımsız paralel pisti o34L/16R pisti: Banket dahil 3750 m x 75 m ölçülerinde, CATIIIb operasyon özelliğinde, ICAO 4F referans kategorisinde asfalt kaplama o35R/17L pisti: Banket dahil 4100 m x 75 m ölçülerinde, CATIIIb operasyon özelliğinde, ICAO 4F referans kategorisinde asfalt kaplama-Her ana piste ait aynı geometrik özelliklerde paralel yedek pist (34R/16L ve 35L/17R pistleri) -Paralel, bağlantı, hızlı çıkış ve end-around Taksiyolları-Uçak park, operasyon ve de-icing Apronları-Terminal Binası (Yaklaşık 1,4 milyon m² toplam kullanım alanı ile tek çatı altında dünyanın en büyük Terminal binası) -18.000 araçlık Katlı otopark-Tasarımı Pininfarina tarafından İstanbul ve Lale figüründen esinlenerek yapılmış 90 m yüksekliğinde Hava Trafik Kontrol Kulesi (ATCT) ve Teknik Blok-VIP Terminali-Kargo Tesisleri (Yaklaşık 5milyon ton/yıl kapasitesine ulaşabilecek planlamada)-Kurtarma ve Yangın (ARFF) İstasyonu, (her ana pist için CAT10 standardında 1 adet toplam 2 adet) -Yakıt ikmal limanı, 300 bin ton kapasiteli yakıt çiftliği ve yakıt hidran sistemi-6 adet SMR ve 51 MLAT entegrasyonu ile dünyanın en kapsamlı Gelişmiş Yüzey Hareketleri Rehber ve Kontrol Sistemi (A-SMGCS) -Diğer Hizmet Binaları ve ilgili elektronik, elektrik, mekanik ile güvenlik sistemleri•Faz 1b-1 adet bağımsız paralel pist (3’lü bağımsız paralel operasyona müsait)o18/36 pisti: Banket dahil 3750 m x 75 m ölçülerinde, CATIIIb operasyon özelliğinde, ICAO 4F referans kategorisinde asfalt ve beton kaplama,-Paralel, bağlantı, hızlı çıkış ve end-around Taksiyolları-45 m yüksekliğinde ikinci Hava Trafik Kontrol Kulesi-Kurtarma ve Yangın (ARFF) İstasyonu, (3, ana pist için CAT10 standardında 1 adet) -De-icing apron-İlgili Hizmet Binaları ve elektronik, elektrik, mekanik ile güvenlik sistemleri
•Faz 2-1 adet Doğu-Batı yönünde pist-İlgili bağlantı, hızlı çıkış ve end-around Taksiyolları-İlgili Hizmet Binaları ve elektronik, elektrik, mekanik ile güvenlik sistemleri
•Faz 3-1 adet bağımsız paralel pist (4’lü bağımsız paralel operasyona müsait)-1 adet paralel yedek pist-İlgili bağlantı, hızlı çıkış ve end-around Taksiyolları-İlgili operasyon, uçak park ve De-icing apronları-30 milyon/yıl kapasitesinde 2. Terminal binası-2 nolu Hava Trafik Kontrol Kulesinin 3 ve 4 nolu pistlere hizmet edecek şekilde güncellenmesi-İlgili bağlantı yolları-İlgili Hizmet Binaları ve elektronik, elektrik, mekanik ile güvenlik sistemleri
•Faz 4-1 adet bağımsız paralel pist (5’li bağımsız paralel operasyona müsait)-İlgili bağlantı, hızlı çıkış ve end-around Taksiyolları-İlgili operasyon, uçak park ve De-icing apronları-30 milyon/yıl kapasitesinde Uydu Terminal binası-5 ve 6 nolu pistlere hizmet edecek 3 nolu Hava Trafik Kontrol Kulesi-İlgili bağlantı yolları-İlgili Hizmet Binaları ve elektronik, elektrik, mekanik ile güvenlik sistemleri
Sözleşmeye göre 1a fazının 42 aylık yapım ve operasyona girmesi süresi 1 Mayıs 2015 tarihinde yapılan yer teslimi ile başlamış; en yoğun zamanında sahada 33.000 personel ve 3200 iş makinesi ile 7 gün 24 saat esasında çalışmaların yürütüldüğü; GPS izleme, LOD 400 BIM gibi en üst düzey koordinasyon ve saha uygulama teknolojilerini kullanıldığı inşaat süreci, 21 Haziran 2018 tarihinde Türkiye Cumhurbaşkanı Sn. Recep Tayyip Erdoğan Cumhurbaşkanlığı uçağı ile pistlere ilk inişi gerçekleştirmesi ile taçlanmış; Operasyonel Hazırlık (ORAT) sürecine takiben, 29 Ekim 2018 tarihinde Faz 1a etabı tamamlanmış ve “İstanbul Havalimanı” olarak işletmeye alınmıştır.Operasyonlar ile beraber Faz1b çalışmaları da devam etmiş; 18 Haziran 2020 tarihinde, tüm dünyayı etkileyen COVID-19 pandemi sürecine rağmen tamamlanmış ve 3. paralel pist Türkiye’de ilk defa gerçekleştirilen 3’lü paralel kalkış ile operasyona açılmıştır. Yaklaşık 1,4 milyon m² Terminal binası, 18 bin araçlık otoparkı ve aktif 5 pisti ile İstanbul Havalimanı ilk fazı itibari ile 90 milyon yolcu kapasitesine sahiptir. Tüm operasyon altyapısı ise Faz 1 itibari ile 120 milyon yolcuya hitap edebilecek şekilde planlanmış ve operasyona alınmıştır. Diğer fazların yapımı sözleşme şartlarına göre Master Planın güncellenmesi ve yolcu sayıların sözleşmede belirtilen rakamlara ulaşması ile başlayacak ve sözleşmede belirtilen sürelerde tamamlanacaktır. Buna göre 4 fazın sonunda 5 paralel bağımsız pist (toplamda 9 pist), ana terminal ve uydu terminal binaları ile 150 milyon/yıl aktif yolcu kapasitesine ve 200 milyon yolcu/yıl operasyonel altyapı kapasitesine ulaşılacaktır.
Açılış ve sonrası
Resmî açılışı 29 Ekim 2018'de gerçekleştirilen havalimanının adı aynı gün İstanbul Havalimanı olarak açıklandı.[29]
4 Ekim 2019'da havalimanı içerisinde bir kütüphane hizmete açıldı.[30][31]
Havalimanının üçüncü pisti, devlet konuk evi ve camisi 14 Haziran 2020'de açıldı.[32] 17 Temmuz 2020'de havalimanında bir müze ziyarete açıldı.[33][34][35]
25 Haziran 2021'de Türkiye'nin ilk spotter alanı açıldı.[36]
Yapı
Terminaller
Ana terminal binasının büyüklüğü 1,3 milyon m2'dir.[37] 2020'de LEED sertifikası alan terminal binası, dünyada bu sertifikaya sahip olan en büyük binadır.[38]
Pistler
- Havalimanına ait büyük uçakların iniş ve kalkışlarına uygun 3,5–4 km uzunluğunda Karadeniz'e dik olan 5 pist ve Karadeniz'e paralel uzanan 1 pist olmak üzere toplam 6 pist olarak projelendirildi. İlk iki pist 2018'de, üçüncü pist ise 2020 senesinde[39] açıldı. 2024 senesi itibarı ile toplam 3 ana pisti vardır.[40]
- Bu pistler sayesinde F kodlu en büyük yolcu uçakları Airbus A380 ve Boeing 747-8 alana iniş yapabiliyor.
- Bulunan iki taksi yolu 3.500 metre uzunluğunda ve 45 metre genişliğinde. Bu taksi yollarının acil pist niteliği bulunuyor.[41] Bunlara bağlı küçük taksi yolları da inşa edildi.
Hava trafik kontrol kulesi
Temeli Ekim 2016'da atılan, 90 metre yüksekliğinde ve 17 katlı olarak projelendirilen hava trafik kontrol kulesi, lale figürlü tasarımı ile 2016 Uluslararası Mimarlık Ödülünü kazandı.[42][43][44]
Diğer yapılar
Havalimanında 40.000 araç kapasiteli park yeri bulunmaktadır.[45] Ayrıca havalimanı içerisinde Yotel adlı ve 451 kabinli bir otel hizmet vermektedir.[46] Şubat 2020'de havalimanında bir adliye açıldı.[47]
Hava yolları ve uçuş noktaları
Yolcu[48]
Kargo
| Hava yolları | Uçuş noktaları |
|---|---|
| Emirates SkyCargo | Dubai,[61] London–Heathrow[61] |
| Turkish Cargo | 340'tan fazla destinasyon[62] |
| FedEx | Charles de Gaulle Havalimanı[63] |
| DHL | Bahreyn Uluslararası Havalimanı[64] |
| MNG Airlines | Köln-Bonn Havalimanı, Amsterdam Schipol Havalimanı, Paris Charles De Gaulle Havalimanı[65] |
İstatistikler
Yolcu istatistikleri
İstanbul Havalimanı, 2022 yılında günlük ortalama 1156 uçuşla[3], 2023 yılında ise günlük ortalama 1375 uçuşla Avrupa'nın en yoğun havalimanları arasında birinci oldu. İstanbul Havalimanı, 22 Haziran 2023 tarihinde 1684 uçuşla 2023 yılı içerisindeki günlük en çok uçuş rekorunu kırdı.[4] Avrupa Hava Seyrüsefer Güvenliği Teşkilatının yayınladığı rapora göre İstanbul Havalimanı 15 Ocak - 21 Ocak 2024 tarihleri arasında günlük ortalama 1301 uçuşla Avrupa'nın en yoğun havalimanları arasında birinci sırada yer aldı. Aynı tarihler arasında ortalama 1164 uçuşla Londra Heathrow Havalimanı 2. sırada, ortalama 1103 uçuşla Amsterdam Schiphol Havalimanı 3. sırada yer aldı.[66]
Havalimanı İstatistikleri
| Yıl | İç hatlar yolcu | Yolcu % değişim | Dış hatlar yolcu | Yolcu % değişim | Toplam yolcu | Yolcu % değişim |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2024 (Ocak) | 1.234.576 |  1% | 4.767.043 | 7% | 6.001.619 | 6% |
| 2023 | 18.022.061 | 13% | 58.214.919 | 20% | 76.236.980 | 18% |
| 2022 [67] | 15.894.315 | 49% | 48.591.863 | 83% | 64.486.178 | 73% |
| 2021 [68] | 10.590.203 | 42% | 26.586.306 | 67% | 37.176.509 | 59% |
| 2020 [69] | 7.414.437 |  41% | 15.994.695 | 59.6% | 23.409.132 | 55% |
| 2019 [70] | 12.574.641 | 19243,9% | 39.434.579 | 130482,4% | 52.009.220 | 54528,7% |
| 2018 [71] 1 | 65.006 |  | 30.199 | | 95.205 | |
Ulaşım
İstanbul Havalimanı karayolu taşımacılığında D-020 Karayolu, Kuzey Marmara Otoyolu ve Yavuz Sultan Selim Köprüsü ile entegredir. Demiryolu ulaşımında ise M11 metrosuyla havalimanına ulaşmak mümkündür. Ayrıca Yüksek Hızlı Tren ile de bağlantı sağlanacaktır. Metro Kâğıthane-Kargo Terminali (gelecekte Gayrettepe-Halkalı arasında hizmet verecektir) güzergahında çalışmaktayken YHT ise Gebze-Sabiha Gökçen Havalimanı-Yavuz Sultan Selim Köprüsü-Halkalı güzergahında ara durak olarak hizmet verecektir. M11 metro hattı 22 Ocak 2023'te hizmete girmiştir. Hattın Gayrettepe ve Arnavutköy Hastane uzatmaları ise sırasıyla 29 Ocak 2024 ve 19 Mart 2024 tarihlerinde hizmete girmişlerdir. Yüksek Hızlı Tren'in proje çalışmaları devam etmektedir. Mevcut durumda havalimanına şehir içinde M11 metro hattı, İETT ve Havaist; şehir dışından ise İstanbul Seyahat araçlarıyla ulaşım imkânı mevcuttur.[72] Ayrıca özel transfer hizmeti sağlayan firmalar da mevcuttur. Bu firmalar tarifeli taşımacılık hizmetleri için önceden bilet hazırlamalı ve bu biletlerde yolcuların kimlik bilgileri detaylı şekilde yer almalıdır.[73]
1 Temmuz 2021 itibarıyla İETT'nin 6 hattı, HAVAİST'in ise 10 hattı ile havalimanı-şehir merkezi arasındaki ulaşım sağlamaktadır. Ayrıca İstanbul Seyahat ile 2 adet şehirlerarası hattı aktif olarak hizmet vermektedir. BURULAŞ (Bursa Ulaşım Toplu Taşım İşletmeciliği Turizm San. Ve Tic. A.Ş.) BBBUS markası ile Nisan 2021 tarihinden itibaren seferlerine başlamıştır.
Demiryolu hatları
| Hat | Destinasyon | Durum |
|---|---|---|
 | Gayrettepe - İstanbul Havalimanı - Arnavutköy Hastane | İşletmede |
 | Gebze - Sabiha Gökçen Havalimanı - YSS Köprüsü - Halkalı | Proje aşamasında |
İETT
| Hat Kodu | Destinasyon[74] |
|---|---|
| H-1 | Mahmutbey Metro |
| H-2 | Mecidiyeköy |
| H-3 | Halkalı Marmaray |
| H-6 | Yunus Emre Mah. / Arnavutköy |
| H-8 | Hacıosman Metro / Sarıyer |
| H-9 | Cevizlibağ |
| İstanbul Havalimanı İETT Durağı 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | |
Havaist
| Hat Kodu | Destinasyon[75] |
|---|---|
| HVİST-5 | Esenler Otogar - Göktürk |
| HVİST-6 | Güneşli - Halkalı |
| HVİST-7 | Beylikdüzü - Çatalca |
| HVİST-8 | Bahçeşehir - Başakşehir |
| HVİST-9 | Kadıköy - Tepeüstü |
| HVİST-10 | Sabiha Gökçen H.L. |
| HVİST-12 | Beyazıt - Aksaray |
| HVİST-13 | Bakırköy - Yenibosna |
| HVİST-14 | Taksim |
| HVİST-14B | 4.Levent - Zincirlikuyu - Beşiktaş |
| hava.ist 27 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | |
İstanbul Seyahat
| Destinasyon[76] |
|---|
| Çorlu |
| Tekirdağ Otogar |
| Çerkezköy |
| Kapaklı Otogar |
| Saray Otogar |
| Lüleburgaz Otogar |
| Babaeski Otogar |
| Edirne Otogar |
| Kırklareli |
BURULAŞ-BBBUS
| Destinasyon[77] |
|---|
| Bursa |
HAVALINES
| Destinasyon[78] |
|---|
| Gebze |
| İzmit |
| Sakarya |
İstanbul Havalimanı Müzesi
İstanbul Havalimanı Müzesi, Türk kültürünün dünya vatandaşlarına tanıtılması amacıyla Türkiye’de bir ilki daha gerçekleştirerek İstanbul Havalimanı Müzesi’ni yolcularının hizmetine sundu. 29 müzeden 316 eserin yer aldığı İstanbul Havalimanı Müzesi, 1.000 m²'lik alanda “Türkiye'nin Hazineleri; Tahtın Yüzleri” sergisi ile hizmet vermeye başladı. İstanbul Havalimanı Müzesi, “Türkiye’nin Hazineleri; Tahtın Yüzleri” Sergisini de içerisinde barındırmaktadır.
Dünyada sayılı, Türkiye’de ise bir ilk olan müze, dış hatlar giden yolcu katında yer almaktadır.[79]
Kaynakça
Dış bağlantılar
- İGA Resmi Sitesi 18 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- İstanbul Havalimanı Resmi Sitesi 26 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- DHMİ'de İstanbul Havalimanı3 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.