Crocus City Hall saldırısı
Crocus City Hall saldırısı, 22 Mart 2024'te Rusya'nın Moskova Oblastı'nda bulunan Krasnogorsk kentindeki Crocus City Hall müzik mekanında meydana gelen, Irak ve Şam İslam Devleti tarafından üstlenilen terör saldırısıdır.
.jpg) Saldırının gerçekleştiği tiyatro sahnesi, 2019 | |
 | |
| Bölge | Krasnogorsk, Moskova Oblastı, Rusya |
|---|---|
| Koordinatlar | 55°49′33″K 37°23′25″D / 55.82583°K 37.39028°D |
| Tarih | 22 Mart 2024 20.00 (MCK +3) |
| Hedef | Siviller |
Saldırı türü | Toplu katliam; silahlı saldırı, kundaklama |
| Silahlar | Taarruz tüfeği, molotofkokteyli |
| Ölü | 144[1] |
| Yaralı | 551[1][2] |
| Saldırgan | 4[3] |
| Örgüt(ler) |  IŞİD[4][5] |
Saldırı MSK (UTC+3) saatiyle 20:00 sularında, Rus müzik grubu Picnic'in kapalı gişe konser vereceği mekandan kısa bir süre önce başladı. Dört silahlı saldırgan, toplu ateş açmanın yanı sıra mekanda toplanan insanlara kesici aletlerle saldırdı[6] ve mekanı ateşe vermek için yangın çıkarıcı cihazlar kullandı.[7][8] Müfettişler, saldırıda 143 kişinin öldüğünü, 360'tan fazla konser izleyicisinin de kurşun yaraları ve yangınla bağlantılı "zehirlenme" nedeniyle yaralandığını açıkladı.[9][10]
Irak ve Şam İslam Devleti'nin Afganistan merkezli bölgesel bir kolu olan İslam Devleti - Horasan Vilayeti (İD-HV), saldırıdan kısa bir süre sonra İD'ye bağlı Amaq Haber Ajansı aracılığıyla yaptığı açıklamada saldırıyı üstlendi.[11][12] Amaq ayrıca saldırganlardan biri tarafından çekilen bir video yayınladı. Videoda saldırganların kurbanlara ateş ettiği ve bir kurbanın boğazını kestiği görülürken, videoyu çeken saldırgan tekbir getiriyor, Allah'ı övüyor ve kâfirlere karşı konuşuyordu.[6][9]
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, saldırıyı "barbarca bir terör eylemi" olarak nitelendirdi ve saldırganların yakalandığını söyledi.[13] Putin ayrıca 24 Mart 2024 tarihini ulusal yas günü ilan etti[7] ve saldırganları Ukrayna ile ilişkilendirmeye çalıştı.[14] Rusya Dışişleri Bakanlığı, olayı bir terör saldırısı olarak nitelendirdi.[15] Bu, Rusya ve Avrupa'daki en ölümcül kitlesel silahlı saldırı[16][17] ve 2004'teki Beslan okul kuşatmasından bu yana Rusya topraklarında gerçekleşen en ölümcül terör saldırısı oldu.[18][19] Müfettişler, saldırıyla ilgili olarak aralarında 24 Mart'ta terörizmle suçlanan dört şüphelinin de bulunduğu 11 kişiyi gözaltına aldı.[20][21][22]
Arka plan
Rusya, 1999 yılında Moskova'daki apartman bloklarını vuran bir dizi patlamadan başlayarak, 2002'deki Moskova tiyatrosu rehine krizi ve 2004'teki Beslan okulu kuşatmasına kadar büyük terör saldırılarına maruz kaldı.[23][24] Ekim 2015'te IŞİD militanları Mısır üzerinde bir Rus yolcu uçağını düşürerek uçaktaki 224 kişinin tamamının ölümüne neden oldu.[23] IŞİD, Kasım 2015'te Paris'teki Bataclan tiyatrosunda bir rock konseri sırasında benzer bir saldırının yanı sıra, Mayıs 2017'de İngiltere'deki Manchester Arena'da bir pop müzik performansının sonunda gerçekleştirilen bombalı saldırı da dahil olmak üzere 2010'lardan bu yana Avrupa'daki müzik mekanlarına yönelik koordineli, büyük ölçekli saldırılar gerçekleştirdi. Ayrıca 2022 yılında Kabil'deki Rus Büyükelçiliğinin bombalanmasından da sorumludur.[25]
Yıllar süren göreceli sessizliğin ardından IŞİD, dış saldırılarını arttırmaya çalışmaktadır.[26] İslam Devleti-Horasan Vilayeti (İD-HV), 3 Ocak 2024 tarihinde İran'da en az 103 kişinin ölümüne yol açan bombalı saldırılar düzenledi; ABD, İran'ı olası bir saldırı konusunda uyardı.[26] Bağımsız düşünce kuruluşu Soufan Center'dan Colin Clarke, İD-HV'nin "son iki yıldır Rusya'ya odaklandığını ve propagandasında sık sık Putin'i eleştirdiğini" belirtti.[23] Rusya, Suriye İç Savaşı'na Devlet Başkanı Beşşar Esad hükûmeti adına müdahale ettiği sırada da IŞİD'i hedef aldı.[27]
7 Mart 2024 tarihinde Rusya Federasyonu Federal Güvenlik Servisi (FSB), Moskova'da bir sinagoga saldırmayı planlayan IŞİD ile bağlantılı bir terör hücresini etkisiz hale getirdiğini açıkladı.[28] Saatler sonra, Moskova'daki ABD Büyükelçiliği, "aşırılık yanlılarının konserler de dahil olmak üzere Moskova'daki büyük toplantıları hedef almak için yakın planları olduğu" uyarısında bulundu ve ABD vatandaşlarına "önümüzdeki 48 saat boyunca büyük toplantılardan kaçınmalarını" tavsiye etti.[29][30] O gün ABD ayrıca, ABD istihbarat topluluğunun "uyarma görevi" kapsamında Mart ayı başlarında toplanan istihbarata dayanarak Rus yetkilileri yaklaşmakta olan İD-HV saldırısı tehlikesi konusunda özel olarak uyardı.[26]
19 Mart'ta Putin, ABD Büyükelçiliğinin uyarısının "düpedüz şantaja ve toplumumuzu korkutup istikrarsızlaştırmaya yönelik bir niyete benzediğini" söyledi.[31][32] Putin daha önce ABD ve CIA'e 2017 ve 2019'da Rusya'da terör saldırılarını önleyen uyarılarda bulundukları için teşekkür etmişti.[33][34] ABD'li yetkililer, The New York Times'a yaptıkları açıklamada saldırının ABD'nin daha önce yaptığı uyarıyla ilgili olduğunu teyit etti ve uyarının dayandığı istihbarat raporlarının saldırıdan önce Rus yetkililerle paylaşıldığını belirtti.[30]
Saldırı
Crocus City Hall, 2009 yılında 6.200 kişi kapasiteli bir konser alanı olarak inşa edildi ve bölgenin en büyüklerinden biridir.[35] Crocus City adı verilen alışveriş merkezleri, restoranlar ve diğer cazibe merkezlerinden oluşan daha büyük bir bloğun parçasıdır[36] ve aynı zamanda Miss Universe 2013 yarışmasının da yapıldığı yerdir.[37]
22 Mart 2024 tarihinde Rus müzik grubu Picnic'in Crocus City Hall'da kapalı gişe bir konser vermesi planlandı.[38][39] Saat 20:00 MSK (UTC+3) civarında, grup performansına başlamadan önce,[40] savaş kıyafetleri giymiş maskeli silahlı kişiler saldırı tüfekleri kullanarak kalabalığa ateş açtı.[23][41] Gösteri başlamak üzere olduğu için, bazıları ilk silah seslerinin gösterinin bir parçası olduğuna inandı.[42] Saldırı sırasında çocuklar ve gençler de bir balo salonu dans yarışması için binadaydı.[43] Mekanın güvenlik görevlileri silahsızdı ve bazılarının saldırıda ölenler arasında olduğu düşünülmektedir.[44]
Bir görgü tanığı, saldırganları sakallı adamlar olarak tanımladı.[45] BBC Verify tarafından doğrulanan amatör video görüntülerinde maskeli silahlı kişilerin giriş salonunda ve oditoryumda ayrım gözetmeksizin ateş ettikleri görüldü.[46] Telegram'da yayınlanan diğer görüntülerde ise askeri kıyafetli ve beyzbol şapkalı kişilerin çığlık atan kalabalığa ateş açtığı görüldü.[47] Saldırganların ayrıca yangın çıkarıcı aletler kullandıkları bildirilirken, bir görgü tanığı saldırganların oditoryumda yangın çıkarmak için molotofkokteylleri kullandıklarını iddia etti.[43] Sosyal medya sitelerinde yayınlanan amatör video görüntülerinde, saldırganlar tarafından çıkarılan yangınlar nedeniyle binadan çıkan büyük alevler ve duman bulutları görüldü.[47] Kompleksteki yangının 12.900 metrekarelik (139.000 feet kare) bir alanı kapladığı tahmin edilmektedir.[48]
Saatler sonra bir patlama olduğu ve ardından çatının kısmen çöktüğü bildirildi.[49] Moskova Oblastı valisi Andrey Vorobyov, salonun üzerindeki çatının çöktüğünü söyledi.[50] Nexta'ya göre, Özel Hızlı Müdahale Birimi (SOBR) ve Özel Amaçlı Mobil Birim'den (OMON) uzman polis birimleri olay yerine gönderildi[51] ve çatışmalar başladıktan bir saat sonra olay yerine ulaştı.[52] Vorobyov, olay yerine giderek durumu ele almak üzere bir görev gücü oluşturdu. Rusya Ulusal Muhafızları da saldırganları aramak üzere bölgeye sevk edilirken, şüpheli saldırganların beyaz bir Renault arabayla kaçarken çekilmiş bir fotoğrafı paylaşıldı.[53] Güvenlik güçlerinin bölgeye ulaşması yoğun trafik sıkışıklığı nedeniyle bir buçuk saat gecikti.[54]
Hayatta kalanlar tıbbi helikopterlerle tahliye edilirken,[55] 70 ambulans ekibinin sevk edildiği bildirildi.[45] Bilinmeyen sayıda insan sahneden park alanına kaçarken, diğerleri çatıya kaçtı.[56] Yetkililer, bodrum katında saklanan yaklaşık 100 kişiyi tahliye etti.[57] Hayatta kalan bir kişi, kaçanların kilitli kapılar nedeniyle engellendiğini ve bazılarının kaçmak için bir kapıyı kırmak zorunda kaldığını söyledi.[58] İtfaiye ekipleri yangının yayılmasını önlerken,[59] yanan çatıya su dökmek için üç helikopter görevlendirildi.[60]
23 Mart saat 07:00 itibarıyla Vorobyov yangının kontrol altına alındığını ve büyük ölçüde söndürüldüğünü bildirdi.[61] Vorobyov, konser salonunun çatısı ve üst sıralarının tamamen çökmesiyle birlikte binada meydana gelen büyük hasarı gösteren bir video yayınladı.[62] Aynı gün saat 11:30 itibarıyla yangın tamamen söndürüldü.[63]
Kayıplar
Saldırıda en az 133 kişi öldü, 145'in üzerinde kişi yaralandı, 107 kişi hastaneye kaldırıldı[64] ve en az 60 kişinin durumu ciddiyetini korumaktadır.[41][65] Ölümlerin bir kısmı ateşli silah yaralanmalarının yanı sıra dumandan zehirlenme sonucu meydana geldi.[66] Rusya Sağlık Bakanı Mikhail Murashko'ya göre saldırıda beş çocuk yaralandı.[65] En az üç çocuk hayatını kaybederken,[67] ölen en yaşlı kişinin 70'li yaşlarda olduğu tahmin edilmektedir. Kurbanların çoğu Krasnogorsk ve Himki dahil olmak üzere Moskova'nın kuzeybatı ucundan geldi.[66]
Picnic grubu üyeleri daha sonra Instagram'da kendilerinin ve yönetimlerinin "hayatta ve güvende" olduklarını paylaşırken,[68] TASS daha sonra tahliye edildiklerini bildirdi.[69]
Soruşturma
23 Mart itibarıyla 11 kişi gözaltına alındı ve beyaz arabadaki dört şüpheli saldırgan 22 Mart akşamı Moskova'nın yaklaşık 340 kilometre (210 mil) güneybatısındaki Bryansk Oblastı'nda Ukrayna sınırından 140 kilometre (85 mil) uzakta yakalandı.[27][70][71] Ancak 22 Mart itibarıyla henüz kimlikleri tespit edilemedi.[46] Rusya, şüphelilerin Belarus-Rusya sınırını geçmelerini engellemek için Belarus güvenlik güçleriyle koordinasyon sağladı.[72] Rusya Soruşturma Komitesi saldırıyla ilgili olarak bir terör soruşturması başlattı.[73]
Devlet Duması milletvekili Alexander Khinshtein, gözaltındaki kişilerin aracında Tacik pasaportları bulunduğunu[27] ve Rus Telegram kanalı Baza'nın dört saldırganı Tacikistan vatandaşı olarak tanımladığını söyledi.[74] Yetkililer daha sonra saldırganların hiçbirinin Rus vatandaşı olmadığını söyledi.[75] Telegram'da yayınlanan kısa bir videoda, 30 yaşındaki Rajab Alizade olduğu bildirilen şüphelilerden birinin FSB ajanları tarafından işkence gördüğü ve kulağının kesilerek yemeye zorlandığı iddia edildi.[76] Rus devlet medyası tarafından yayınlanan bir başka sorgu videosunda, Fariddun Shamsutdin olarak tanımlanan 25 yaşındaki bir şüpheli, Telegram'da kendisiyle iletişime geçen ve kimliklerini bilmediği kişilerden kart transferiyle yarısını aldığını iddia ettiği 1 milyon ruble karşılığında saldırıya katıldığını söyledi.[77] Bir şüpheli Crocus City Hall binasında, diğeri ise Bryansk Oblastı'nda öldürüldü.[78]
Sosyal medyada yayınlanan videolara göre yakalanan saldırganlardan biri sorgulama sırasında 4 Mart günü Türkiye'den geldiği itiraf ettiğini görülüyordu.[79]
Saldırının sorumluluğu
İslam Devleti-Horasan Vilayeti
Kısa bir süre sonra Amaq Haber Ajansı tarafından Telegram üzerinden yapılan açıklamada saldırıyı üstlenen İD-HV,[11][81] saldırganların "güvenli bir şekilde üslerine çekildiklerini" belirtti.[82] Söz konusu grup, başta Afganistan olmak üzere Güney-Orta Asya'da faaliyet gösteren, uluslararası bir terör örgütü olan IŞİD'in bölgesel bir koludur.[83] ABD'li yetkililer İD-HV'nin şehre bir saldırı planladığına dair istihbarat aldıklarını belirttiler.[26] 23 Mart'ta İD-HV saldırganların fotoğraflarını ve saldırıya ilişkin tam bir rapor yayınladı.[84][85]
Rusya'nın Ukrayna ile ilgili iddiaları
Putin ve FSB, teröristlerin Rusya-Ukrayna sınırını geçmeye çalıştıklarını ve "Ukrayna tarafında" temasları olduğunu iddia etti. Ukrayna ise saldırıyla herhangi bir ilgisi olduğunu reddetti[86][87][88][89] ve FSB'nin iddialarını "çok şüpheli ve ilkel" dezenformasyon olarak nitelendirerek sınırın askerler ve insansız hava araçları tarafından yoğun bir şekilde korunduğunu, birçok bölgede mayın döşendiğini ve her iki taraftan da sürekli olarak bombalandığını hatırlattı.[90] Letonya merkezli Rus haber kuruluşu Meduza, Rusya'daki hükûmet yanlısı ve devlet destekli medyaya Rus hükûmeti tarafından Ukrayna'nın olaya karıştığına dair olası "izleri" öne çıkarmaları talimatı verildiğini bildirdi.[91]
Ukrayna ayrıca Rusya'yı saldırıyı düzenlemekle suçladı.[92][93] ABD, Ukrayna'nın olaya karıştığına dair herhangi bir belirti olmadığını söyledi.[30] Ukrayna merkezli militan gruplar Russian Volunteer Corps ve Freedom of Russia Legion, saldırıya karıştıklarını reddetti.[94]
Sonrası
Polis kordonuna rağmen, saldırının ardından Crocus City Hall'un önünde yoldan geçenler saygı duruşunda bulunurken, Moskova'daki reklam panolarında bir mum ve Skorbim ("Yas tutuyoruz") mesajını gösteren anma afişleri yer aldı.[58][95][96] Ağır ekipmanlar, 24 Mart'ta olay yerindeki enkaz ve yapıları temizlemeye başladı.[97]
23 Mart'ta yaptığı ulusa sesleniş konuşmasında Devlet Başkanı Putin, 24 Mart'ın saldırının kurbanları için ulusal yas günü olacağını duyurdu ve sorumluların cezalandırılacağı sözünü verdi. Putin ayrıca Nazilere benzettiği tüm saldırganların yakalandığını söyledi[42] ve kanıt olmaksızın saldırganların Ukrayna sınırından girmeye çalıştıklarını[98] ve Ukrayna tarafında bir "pencere" hazırlandığını iddia etti.[99]
Letonya merkezli Rus haber kuruluşu Meduza, Rusya'da hükûmet yanlısı ve devlet tarafından finanse edilen medyaya, Rus hükûmeti tarafından Ukrayna'nın olası "izlerini" öne çıkarma talimatı verildiğini bildirdi.[91] Saldırıdan kısa bir süre sonra Kremlin yanlısı Rus televizyon kanalı NTV, terör saldırısında Ukrayna'nın parmağı olduğunu öne süren ve ses taklidi kullanılarak kurgulanmış bir video yayınladı.[100]
Moskova Belediye Başkanı Sergey Sobyanin, şehirdeki tüm hafta sonu etkinliklerini iptal etti[101][102] ve şehre hizmet veren havaalanları ve tren istasyonlarının yanı sıra Moskova Metrosu'nda güvenlik sıkılaştırıldı.[103][104][105] Rusya Kültür Bakanlığı daha sonra ülke çapındaki etkinlikleri iptal etti.[106] Saint Petersburg'da alışveriş merkezleri kapatıldı ve Leningrad Oblastı yüksek alarm durumuna geçirildi.[60][107] Ülkenin en büyük kan nakil tesisi olan Moskova'daki Gavrilov Kan Merkezi'nde ve diğer tıbbi tesislerde en az 5.000 kişi kurbanlar için kan bağışında bulundu.[48][71][108] Sberbank, Sovcombank ve Home Bank, saldırıda ölen ya da yaralanan müşterilerin ailelerinin borçlarını ödeme ve borçlarını hafifletme sözü verdi.[109]
Rusya ile Paraguay arasında 25 Mart'ta Moskova'daki VTB Arena'da oynanması planlanan dostluk maçı, saldırı nedeniyle süresiz olarak ertelendi.[110]
Tepkiler
Yerel tepkiler
Putin, saldırıda yaralananlara acil şifalar diledi ve kurbanların tedavisinde görev alan doktorları övdü.[111] Rus Ortodoks Kilisesi Patriği Kirill'in sözcüsü de "ölenlerin ruhlarının huzura kavuşması için dua ettiğini" söyledi.[112][113] Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zakharova, uluslararası topluma "korkunç bir suç" olarak nitelendirdiği saldırıyı kınama çağrısında bulundu.[45][114]
Çeçen lider Ramazan Kadirov ve saldırıdan beş hafta önce hayatını kaybeden muhalif isim Aleksey Navalni'nin dul eşi Yuliya Navalnaya,[115] saldırıyı kınayan bir açıklama yayınladı.[116][117] Navalni'nin ortağı Ivan Zhdanov ise Rus güvenlik birimlerini "feci beceriksizlikleri" ve FSB'yi de "siyasi muhaliflerini öldürmek, vatandaşları gözetlemek ve savaş karşıtlarını yargılamak gibi doğrudan sorumlulukları dışında her şeyle meşgul olmakla" eleştirdi. Bir diğer ortak Leonid Volkov ise FSB'nin "gerçekten yapması gereken tek işi, yani gerçek, kabus gibi bir terör saldırısını önlemeyi yapamadığını" söyledi. Sürgündeki oligark ve Putin eleştirmeni Mihail Hodorkovski, saldırının Kremlin'in güvenlik aygıtının "iktidarsızlığını" gösterdiğini söyledi.[118]
Uluslararası tepkiler
Moskova'daki ABD Büyükelçiliği, "Rus halkına en içten taziyelerini" sunarken,[119] ABD personelinin Rusya içinde seyahat etmesine getirilen sınırlamalar nedeniyle ABD vatandaşlarına yardım etme kabiliyetlerinin "ciddi şekilde sınırlı" olması nedeniyle vatandaşlarına bölgeden uzak durmalarını tavsiye etti.[120][121] Moskova'daki İngiliz Büyükelçiliği de saldırıyı kınadı ve "bugünkü olaylarda yaralanan ve ölenlerin yakınlarına ve sevdiklerine en içten başsağlığı dileklerini" iletti.[45]
İD-HV'nin üslendiği ve 2015'ten bu yana kendileriyle savaş halinde olan Taliban liderliğindeki Afganistan hükûmeti, saldırıyı "tüm insani standartların bariz bir ihlali" olarak nitelendirdi ve kendileri ile komşu devletler arasında işbirliği çağrısında bulundu.[122] Çok sayıda ülke hükûmeti saldırıyı kınayarak Rus halkına ve kurbanların ailelerine başsağlığı diledi. Aralarında Ermenistan,[123] Azerbaycan[124] ve Kazakistan'ın da bulunduğu pek çok ülkede Rus elçiliklerinin önüne saldırıda hayatını kaybedenlerin anısına çiçekler bırakıldı.[125] Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri António Guterres,[126] Avrupa Birliği,[127] Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü[128] ve Afrika Birliği Komisyonu Başkanı Musa Faki Muhammed de saldırıyı kınayarak taziyelerini ifade ettiler.[11]
Ukrayna Dışişleri Bakanlığı, bazı Rus yetkililerin Ukrayna'nın saldırıya karışmış olabileceği yönündeki varsayımlarını reddederek,[129] bu tür suçlamaları "Kremlin'in Rus toplumunda Ukrayna karşıtı histeriyi daha da körüklemek, Rus vatandaşlarının ülkemize yönelik suç saldırısına katılmak üzere daha fazla seferber olması için koşullar yaratmak ve Ukrayna'yı uluslararası toplumun gözünde itibarsızlaştırmak için planladığı bir provokasyon" olarak gördüğünü belirtti.[130] Ukrayna Savunma İstihbaratı (HUR), silahlı saldırının Putin'in emriyle "Rus özel servisleri tarafından planlanmış ve kasıtlı bir provokasyon" olduğunu iddia etti.[131] Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, 23 Mart akşamı yaptığı konuşmada Putin'in "Rusya'daki vatandaşlarıyla ilgilenmek, onlara hitap etmek yerine bir gün boyunca sessiz kaldığını ve bunu Ukrayna'ya nasıl getireceğini düşündüğünü" söyledi.[132]