Elazığ

Elazığ ili, MÖ 4000'li yıllarda kurulan, Harput kentinin ovadaki devamıdır. Bu nedenle yıllarca Harput olarak anılmıştır. Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun hâkimiyetinin Anadolu'ya kayması ile Harput'un Türk yurdu olmasında en önemli savaşın Malazgirt Meydan Muharebesi olduğunda şüphe yoktur. Nitekim Harput ve çevresi, Malazgirt Muharebesi'nden sonra Türklerin eline geçmiş olup, yörede Büyük Selçuklu İmparatorluğu'na bağlı olarak Çubukoğulları Beyliği kurulmuştur (1085). Harput'un Türkler tarafından alınmasına kadar sadece müstahkem bir kale hüviyetinde kalan bu yer, Türklerle beraber büyüyen bir şehir hâline gelmiştir. Çubukoğulları Beyliği'nin ömrü uzun sürmemiş ve ardından 1110 yılında Artukoğulları dönemi başladı. Bir müddet sonra Harput Artukluları diye bilinen bağımsız bir beylik kuruldu. Harput, 1230 yılında Moğolların eline geçmiş, 1234 yılından itibaren de Anadolu Selçuklu İmparatorluğu'nun hâkimiyeti altına girdi. 1507 yılında Safevîlerin eline geçen Harput, 1514 yılında ise Çaldıran Savaşı ile Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Agavat Mezrası denilen bugünkü yerleşim yerine 1834'te taşınan Elazığ'a 1862 yılında Sultan Abdülaziz'in tahta çıkışının beşinci yılında Kütahyalı Ahmet İzzet Paşa devrinde buraya tayin edilen Vali İsmail Paşa'nın teklifi ile Ma'mûretü'l-Azîz Vilayeti ismi verilmiştir. Fakat telaffuzu güç olduğundan halk arasında kısaca el-Azîz olarak söylenegelmiştir.^[1] Elaziz'in adı, 17 Aralık 1937 tarih ve 3785 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 10 Aralık 1937 tarih ve 7806 sayılı kararname ile Elazığ olarak değiştirilmiştir.^[2][3][4]

Elazığ ili, Doğu Anadolu Bölgesi'nin güneybatısında, Yukarı Fırat Bölümü'nde yer almaktadır. 9.153 km²yi bulan yüzölçümü ile Türkiye topraklarının %1,2'sini oluşturmaktadır. 38°30' ile 40°0'21'' doğu boylamları, 38°0'17'' ile 39°0'11'' kuzey enlemleri arasında kalan il, doğudan Bingöl, kuzeyden (Keban Baraj Gölü aracılığı ile) Tunceli, batı ve güneybatıdan (Karakaya Baraj Gölü aracılığıyla) Malatya, güneyden ise Diyarbakır illerinin arazileri ile çevrilidir. İl, merkez ilçe ile birlikte 11 ilçe, 537 köy ve 709 mezra yerleşmesinden oluşmaktadır.

İklim

Geçmişte karasal iklimin hüküm sürdüğü Elazığ yapılan ve yapılmakta olan barajların etkisi ile ılıman bir iklime geçiş yapmıştır. Bu sürecin sonucunda özellikle önceleri çok soğuk ve yoğun kar yağışlı geçen kışlar nispeten daha ılıman geçmektedir. İlde bölge iklim koşullarına göre oldukça ılıman bir iklim hüküm sürmektedir.

Elazığ iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	2,8	5	11,3	17,8	23,6	29,6	34,3	34,1	29,4	21,7	12,4	5,3
Ortalama sıcaklık (°C)	−0,9	0,6	5,9	12	17,2	22,9	27,4	26,7	21,5	14,5	6,9	1,7
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	−4	−3,1	1,1	6,4	10,5	15,0	19,3	18,9	14,2	8,9	2,7	−1,3
Ortalama yağış (mm)	37,4	39,1	50,7	64,9	49,5	12,9	3,3	1,2	8,6	44,4	46,1	42,2
Kaynak: Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü[5]

Elazığ il merkezi nüfusu yıllara göre şöyledir;

Ekonomisi sanayi, tarım ve ticarete dayanır. Keban Barajı'nın yapılmasından sonra tarıma elverişli toprakların bir kısmı su altında kaldığından, tarım alanlarının azalması paralelinde sanayi canlanmıştır. Gayrisafi gelirinin %30'u sanayi, %10'u ticaret ve %25'i tarım sektöründen elde edilir. Toprak altı ve üstü çok zengindir.

Tarım: Ovaları az fakat çok verimlidir. Bol suları bulunan büyük akarsuların suladığı bu ovalarda buğday, arpa, pirinç, şekerpancarı, tütün, fasulye, nohut, mercimek, fiğ, burçak, soğan, sarımsak, pamuk, üzüm, elma, armut, kayısı, ceviz, badem ve dut yetişir. Yetiştirilen ürünler arasında lahana, kavun ve çilek önemli gelir kaynağı hâline gelmiştir.

Madencilik: Elazığ madenciliğin tarımla yarıştığı ve hatta tarımı geçtiği bir yerdir. Toprakları madenle doludur. Bakır, krom, simli kurşun ve betonit başlıcalarıdır. Ergani Bakır İşletmesi'nde blister bakır, sülfürik asit ve prit tüvenan cevher istihsal edilir. Diğer maden işletmeleri; Guleman Krom İşletmesi, Ferro Krom Tesisleri ve Elazığ Betonit Fabrikasıdır. Alacakaya ve Arıcak ilçelerinde çıkarılan mermer dünyaca meşhurdur. Kendine has özelliği bulunan Elazığ mermerini işlemek üzere son senelerde birçok mermer işleme fabrikası kurulmuştur.

Sanayi: Elazığ'ın maden bakımından zengin ve Türkiye'nin en büyük hidroelektrik santrallerinden birinin bu ilde oluşu ile sanayi gelişmiştir. İrili ufaklı 1.200 sanayi iş kolu vardır. Elazığ sanayi alanında Doğu Anadolu Bölgesi'nde önemli bir yere sahiptir. Özellikle Organize Sanayi Bölgesi'nin kurulması ile fabrika sayısı hızla artmıştır. 49 fabrikalık sanayi bölgesinde 20 fabrika inşaatı tamamlanarak üretime geçmiştir. Diğerlerinin inşaatı devam etmektedir. Un, deri, şeker, çimento, pamukyağı, pamuk ipliği, kiremit, yün, süt, yem, azot, süper fosfat, kireç, plastik boru, tüpgaz imalatı ve dolum, kâğıt, tekstil, meşrubat, matbaacılık, mermer, ayçiçeği yağı, ayakkabı, mobilya, sabun, tıbbi malzeme fabrikaları başlıca büyük sanayi kuruluşlardır.

Sağlık

Elazığ'da her 100.000 kişiye 608 hastane yatağı düşmektedir, bu oran 262 olan Türkiye ortalamasının 2 katından fazladır. Elazığ'da 2002-2006 yılları arasında toplam hekim sayısı % 15,4 artarken, diş hekimi sayısı % 26,15, diğer sağlık personelinin mevcudu ise % 13,64 artmıştır. Elazığ, Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 2003 yılında yapılan sağlık sektörü gelişmişlik sıralamasında sağlık sektöründe en gelişmiş il olarak 12. sıradır. Fırat Üniversitesi'nin tıp fakültesi bünyesinde bulunan araştırma hastanesi, TRB1 bölgesi ve bölge dışına hizmet veren önemli hastanelerden biridir.^[29]

Elazığ sağlık sektöründe oldukça gelişmiş bir il olup, CNBC-e Business dergisinin yaptığı araştırmalara göre Türkiye'nin en iyi sağlık altyapısına sahip ikinci şehridir.

Ayrıca bölgenin ilk şehir hastanesi de bu ilde yapılmıştır, halen faaliyet göstermektedir.

Ulaşım

Elazığ doğuyu batıya bağlayan yolların kavşak noktasındadır. Karayolları Ankara-Kayseri-Malatya-Elazığ-Bingöl-Muş kara yolu, Adana-Maraş-Malatya-Elazığ-Tunceli kara yolu, Mardin-Diyarbakır-Arapkir-Keban-Elazığ kara yolu ile İran-Erzurum- Tunceli-Elâzığ uluslararası yollar (TEM) ile bağlıdır. İyi asfalt vasfında olan bu yollardan Elazığ içinde kalan kısımlarının uzunluğu 425 kilometredir. Ankara-Kayseri-Sivas-Malatya demiryolu Elazığ'da iki kola ayrılır. Bir kolu Diyarbakır-Batman'a diğeri Palu-Genç- Muş-Tatvan'a ulaşır. İl sınırları içinde kalan demiryolu 272 km ve 15 duraklıdır.

1981 yılında temeli atılıp, 1986 yılında hizmete giren T.C.D.D. Fırat Köprüsü, Türkiye'nin en uzun köprüsüdür. 2030 m olup, 30 adet betonarme ayak üzerine inşa edilmiştir.

1940 yılında açılan, Elazığ Havalimanı 20. Ekim 2012 tarihinde yılda 2 milyon yolcu kapasiteli yeni terminal binasına kavuştu. Havalimanından Ankara, İstanbul, Antalya, İzmir, Düsseldorf ve Frankfurt'a seferler yapılmaktadır. Ayrıca Keban Baraj Gölü üzerinde Ağın ilçesi ile Tunceli'nin ilçeleri arasında feribotla ulaşım sağlanmaktadır.

2021'de açılan Yeni Kömürhan Köprüsü, Elazığ ile Malatya illerini birbirine bağlamaktadır. 380 metrelik orta açıklığıyla kendi alanında dünyada dördüncü sıradadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Elazığ'da semtler arası ulaşım, minibüslerle, taksilerle, her 8 dakikada bir kalkan belediye otobüsleriyle ve Elbüs adındaki elektrikli-bataryalı sistemle çalışan otobüslerle şehir içi üniversite ve şehir hastanesi olmak üzere 15 dakikada kalkan Elbüslerle rahat ve hızlı bir şekilde sağlanmaktadır.

Eğitim

Elazığ'da yükseköğretim, 1967 yılında açılan Yüksek Teknik Okul ile başlamıştır. Aynı yıl içerisinde Ankara Üniversitesi senatosunun Elazığ'da veterinerlik fakültesinin kurulmasını öngören kararı, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından onaylanmıştır. Yüksek Teknik Okul,1969 yılında Elazığ Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi (EDMMA)'ne dönüştürülmüş, Veterinerlik Fakültesi de 1970 yılında Ankara Üniversitesine bağlı olarak eğitim-öğretime başlamıştır.

Elazığ'daki yükseköğretim kurumları, 11 Nisan 1975'te “Fırat Üniversitesi” adıyla tek bir çatı altında toplanmış ve veterinerlik fakültesi, fen fakültesi ve edebiyat fakültelerinden oluşan bir yapı çerçevesinde faaliyete başlamıştır. EDMMA ise mühendislik fakültesine dönüştürülerek, 1982 yılında kurulan tıp fakültesi ile birlikte üniversite bünyesine alınmıştır

Fırat Üniversitesi; 16 fakülte, 3 yüksekokul, 9 meslek yüksekokulu, 5 enstitü ve 1 konservatuvara sahiptir.

Yerel TV kanalları

• Kanal Fırat
• Kanal 23
• Kanal E
• Fırat TV (Fırat Üniversitesi) (Yayın hayatına ara verdi.)

Yerel radyo kanalları^[30]

Yerel gazeteler

Şehirde medya gelişim sürecindedir. Şehirde yayın yapan 3 yerel TV kanalı vardır. Elazığ'dan yayın yapan Kanal Fırat ve Kanal 23, uydu aracılığı ile tüm yurtta ve Avrupa'da izlenebilmektedir. Bunun dışında Günışığı ve Ayışığı gibi birçok yerel gazete yayın hayatını sürdürmektedir. Elazığ'da 10 adet yerel radyo kanalı bulunmaktadır.

Elazığ köklerini Harput'tan aldığı bir kültür birikimine sahiptir. Elazığ yöresel Çayda Çıra oyunu 1960 yılında dünya birincisi seçilmiştir.

Doğu Anadolu Bölgesi'nde klarnet enstrümanı kullanan tek şehirdir. Kürsübaşı etkinlikleri UNESCO miras listesine girmiştir.

Kentte, 1990 yılında Elazığ Devlet Klasik Türk Müziği Korosu, 2008 yılında ise Elazığ Devlet Tiyatrosu kurulmuştur. Elâzığ'da ayrıca, etkinlik gösteren birçok yerel tiyatro grubu vardır.

Uluslararası Hazar Şiir Akşamları ve 2008 yılından beri gerçekleştirilen Çayda Çıra Film Festivali de kentin önemli sanatsal organizasyonlarıdır.

Genellikle halk soğuk kış günlerinde alışveriş merkezlerine gitmeyi tercih etmektedir. Elazığ'da Park 23, Elysium Park, Akgün AVM Elazığ'da bulunan alışveriş merkezleridir. Havanın güzel olduğu vakitlerde ise kentin önemli caddelerinden Gazi Caddesi, Cumhuriyet Meydanı gibi merkezi konumlarda gezmenin yanı sıra kent merkezine 10 dakika mesafede olan antik kent Harput'u gezip görmeye giderler. Aynı zamanda bölgenin en büyük parklarından biri olan Kültür Park'da Elazığlıların uğrak noktalarındandır.

Yine kentin merkez bölgesine yakın olan Sivrice ilçesi ve Gezin Beldesi kentlilerin yazın sıkça gittikleri yerlerden biridir. Halk serinlemek için Hazar Gölüne girmektedir. Ayrıca göl kenarında irili ufaklı birçok sosyal tesis bulunmaktadır. Sivrice ilçesi, Hazarbaba Kayak Merkezi ile kışında yerli turist çekmektedir.

Osmanlı döneminden kalan tarihî Ermeni Protestan Kilisesi bugün boştur ve otopark olarak kullanılmaktadır.

Elazığ halk oyunları, oyun bölgelerinden halay bölgesi içinde ele alındığında, hareketlilik açısından diğer il ve bölgelere göre ağır ve estetiktir.^[33] Az miktarda, çok hareketli oyunlar da vardır. Oyunlar halay bölgesindeki diğer oyunlara nazaran müzik ve oyun figürleri açısından çeşitli farklılıklar gösterir.^[33] Altmışa yakın Elazığ oyunu vardır. Ancak bugün yaşayan oyunların adedi yirmi-yirmi beş kadardır.^[33] Bu oyunlardan bazıları ve en çok bilinenleri; çayda çıra, avreş, nure, halay, bıçak, kılıç kalkan ve delile oyunlarıdır.^[33]

Kentin futbol takımlarından Elazığspor, 2013-14 sezonunda Süper Lig'i on altıncı olarak bitirmiş ve 1. Lig'e düşmüştür. 2020-2021 sezonunda Spor Toto 2. Lig Kırmızı Grup'ta ligi 18. tamamlayarak 3. Lig'e düşmüştür. 23 Elazığ FK ise halen Spor Toto 3. Lig'de mücadele etmektedir. Elazığspor en büyük başarısını 2002-2004 yılında Süper Lig'de oynayarak elde etti. Kentte Elazığspor, 23 Elazığ FK ve birçok amatör takım bulunmaktadır. Elazığspor'un forma rengi bordo-beyazdır ve maçlarını bir süre geçici olarak Elazığ Doğukent Stadyumu'nda oynamıştır. Şuan da iç saha maçlarını Elazığ Stadyumu'nda oynamaktadır. 2019-2020 sezonunda Elazığspor'un, 6.8 büyüklüğündeki depremin ardından Türkiye Futbol Federasyonu'na (TFF) yaptığı ligden çekilme talebi kabul edildi ve ligden çekildi. Daha sonra 2020-2021 sezonunda ligi 18. tamamlayıp 3. Lig'e düştü.^[34]

İlin Türkiye Erkek Sağırlar 1. Lig'inde Elâzığ Belediyesi destekli Elazığ Belediyesi İşitme Engelliler Futbol Takımı adında bir futbol takımı vardır.

Ayrıca basketbol dalında Elazığ İl Özel İdarespor adında kadın basketbol takımı bulunmaktadır. 2020-2021 sezonunda Avrupa'da EuroCup Kadınlar'da Elazığ ve Türkiye'yi temsil etmiş, çeyrek finale çıkma başarısı elde etmiştir.

2019 yılında ise Elazığ Basketbol Kulübü kurulmuştur.

Elazığ'ın 3 kardeş şehri vardır:^[36]

• Akmola Eyaleti, Kazakistan (2006)
• Mamuşa, Kosova (2012)
• Tallinn, Estonya (2014)

• Elazığ Belediyesi 21 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.