Güzel sanatlar
Güzel sanatlar, güzellik ve zevkle ilgilenen sanatlar için kullanılan bir ifadedir.
Resim, heykel, mimarlık, müzik ve şiirden oluşan beş başlıca sanat alanını kapsar. Zaman zaman yazarların kendine özgü görüş ve anlayışlarının sonucu olarak başka birtakım sanatlar bu şemaya dahil edildiği görülür; örneğin bahçe düzenleme, gravür ve dekoratif sanatlar, dans, tiyatro, kimi zaman opera, hitabet ve edebi düzyazı.[1]
Bu terim ilk defa Fransızcada "beaux arts" olarak 18. yüzyılda doğmuştur. Güzel sanatlar teriminin ortaya çıkışındaki motivasyon; resim, heykel gibi görsel sanat dallarını tekstil, seramik ahşap işlemeciliği gibi zanaat ve uygulamalı sanatlar ile popüler sanatlardan (hikâye anlatıcılığı, popüler şarkılar gibi) ayırmaktı. "Güzel sanatlar" diye isimlendirilen şey, esin ve deha ile ilgili bir meseleyken zanaatların ve popüler sanatların hedefi sadece kullanım değeri sunma veya eğlendirmekten ibaretti.[2] Böylece eski çağlarda birçok dilde görülen sanat/zanaat özdeşliği; kullanılmak için değil de, hiçbir çıkar gözetmeksizin yalnızca hoşlanmak amacıyla seyredilmek için nesneler üretilmesinin birbirinden ayrılmasıyla ortadan kalktı.[3] Buradaki güzel, sanat eserinin niteliğini değil, disiplinin estetikle bağlantısını vurgulamak için kullanılmıştır.
Günümüzde güzel sanatlar daha çok, klasik veya akademik sanatla bağlantılı olan geleneksel görsel sanatlar anlamına gelir. Türkiye'de geçmişte bir dönem güzel sanatlar için Arapça "fen"in çoğulu "funun-u nefise", daha sonra "sanayi-i nefise" kullanılmıştır.[4]
Sınıflandırma
Geleneksel sınıflandırma
Geleneksel veya diğer bir deyişle klasik sınıflandırmaya göre güzel sanatlar, sanatı icra ederken kullanılan malzemeye göre yapılan sınıflandırmadır. Bu bağlamda üç farklı sanat grubu oluşturulabilir;
Görsel sanatlar
Çeşitli malzemeler kullanmak suretiyle maddeye biçim verilen sanatlar kabaca görsel sanatlar başlığı altında toplanmaktadır. Şekil verilebilen (plastik niteliğe sahip) boya, kil, alçı gibi maddelerle yapılan bu sanatlara plastik sanatlar da denmektedir. Bu tarz sanatlar yoğun olarak göze hitap etmektedir.
İşitsel sanatlar
Sese ve sözlere biçim verilerek yapılan sanatlara işitsel veya fonetik sanatlar denmektedir. Bu sanatlar ağırlıkla kulağa ve işitmeye yöneliktir.
Ritmik sanatlar
Dramatik veya karma sanatlar olarak da adlandırılan ritmik sanatlar hareketlere, jest ve mimiklere yön vermek suretiyle hem göze hem de kulağa hitap eden sanatlardır.
Modern sınıflandırma
Güzel sanatların geleneksel biçimde sınıflandırılması, bazı sanat dallarının nasıl kategorize edileceği konusunda tartışmalar ve belirsizlikler yaratmıştır. Bu yüzden sanatların ele alınış biçimleri değiştirilmiş; daha ayrıntılı ve kapsamlı bir sistematik geliştirilmiştir. Modern sınıflandırma sisteminde güzel sanatlar yedi başlık altında incelenmektedir:
Yüzey sanatları
Kağıt, tuval, cam, deri veya kumaş gibi belli bir yüzeye yapılan ve temel malzemesi boya olan tüm iki boyutlu sanat çalışmaları yüzey sanatları grubuna girmektedir.
Hacim sanatları
Temel malzemesi toprak, taş, ahşap, mermer ve diğer madenler olan üç boyutlu sanat çalışmalarına hacim sanatları denir. Yüzey sanatlarından farklı olarak; eserlerin en ve boya ilave olarak bir de derinlikleri (hacimleri) vardır.
Mekan sanatları
Mekan sanatları; iç ve dış mekanları düzenleyen, genel olarak mimarlıkla alakalı olan sanat dallarıdır.
Dil sanatları
Yazı ve gramer kullanılarak oluşturulan sanat eserlerine dil sanatı veya edebiyat denir.
Ses sanatları
Temel aracı notalar olan müzik sanatı ve ona ait olan at türler ses sanatlarına dahil edilirler.
Hareket sanatları
İnsan bedeninin, jest ve mimiklerin belli bir koreografi çerçevesinde şekillendirilmesine dayanan sanatlara hareket sanatları denir.
Dramatik sanatlar
Belirli bir hikâyenin veya kurgu metnin canlandırılmasına dayanan, senaryonun oyuncular tarafından eyleme dönüştürülerek sergilenmesine bağlı olarak oluşan sanatlara dramatik sanatlar denir.