NATO üyesi ülkeler
NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü), Avrupa ve Kuzey Amerika'daki 32 üye ülkeden oluşan uluslararası bir askeri ittifaktır. Kuzey Atlantik Antlaşması'nın 4 Nisan 1949 tarihinde imzalanmasıyla kurulmuştur. Antlaşmanın 5. maddesi, üye devletlerden birine karşı silahlı bir saldırı olması halinde, bunun tüm üyelere karşı yapılmış bir saldırı olarak kabul edileceğini ve diğer üyelerin saldırıya uğrayan üyeye gerekirse silahlı kuvvetlerle yardım edeceğini belirtmektedir.[1] Antlaşmanın 6. maddesi, 5. maddenin kapsamını Yengeç Dönencesi'nin kuzeyindeki adalar, Kuzey Amerika ve Avrupa anakaraları, Türkiye'nin tamamı ve sonuncusu Temmuz 1962'den beri tartışmalı olan Fransız Cezayiri ile sınırlamaktadır. Dolayısıyla, Hawaii, Porto Riko, Fransız Guyanası, Falkland Adaları, Septe veya Melilla gibi yerlere yapılacak bir saldırı 5. madde kapsamında bir karşılık verilmesini tetiklemeyecektir.
.svg)
32 üye ülkenin 30'u Avrupa'da, ikisi ise Kuzey Amerika'dadır. 1994 ve 1997 yılları arasında NATO ve komşuları arasında bölgesel işbirliği için Barış için Ortaklık, Akdeniz Diyaloğu girişimi ve Avrupa-Atlantik Ortaklık Konseyi gibi daha geniş forumlar kurulmuştur.
Tipik bir ordusu olmayan (ancak sahil güvenliği ve NATO operasyonları için sivil uzmanlardan oluşan küçük bir birimi vardır) İzlanda dışında tüm üyelerin orduları vardır. NATO'nun üç üyesi nükleer silah sahibi devletlerdir: Fransa, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri. NATO'nun 12 orijinal kurucu üye ülkesi vardır. Üç üye 1952 ve 1955 yılları arasında, dördüncü üye ise 1982 yılında katılmıştır. Soğuk Savaş'ın sona ermesinden bu yana NATO'ya 1999'dan 2024'e kadar 16 üye daha eklenmiştir.[2]
NATO günümüzde Bosna-Hersek, Gürcistan ve Ukrayna'yı Açık Kapılar genişleme politikasının bir parçası olarak istekli üyeler olarak tanımaktadır.[3]
Kurucu üyeler ve genişleme
NATO, 4 Nisan 1949 tarihinde Kuzey Atlantik Antlaşması'nın (Washington Antlaşması) imzalanmasıyla kurulmuştur. İttifakın 12 kurucu üyesi şunlardır: Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, İzlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri.[4]
Çeşitli müttefikler, İttifak'ın sivil gözetimini somutlaştıran 1951 tarihli bir belge olan Ottawa Anlaşması'nı imzalamışlardır.[5][6]
Mevcut üyelik 32 ülkeden oluşmaktadır. Kurucu 12 ülkeye ek olarak, Soğuk Savaş sırasında dört yeni üye katılmıştır: Yunanistan ve Türkiye (1952), Batı Almanya (1955) ve İspanya (1982). 1990 yılında Almanya'nın yeniden birleşmesiyle eski Doğu Almanya toprakları da eklenmiştir. Soğuk Savaş sonrasında NATO daha da genişleyerek Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya (1999); Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya ve Slovenya (2004); Arnavutluk ve Hırvatistan (2009); Karadağ (2017); Kuzey Makedonya (2020); Finlandiya (2023); ve İsveç'i (2024) bünyesine katmıştır. 1990-2024 yılları arasında eklenen bölge ve üyelerden Finlandiya ve İsveç dışındakilerin tümü ya eskiden Varşova Paktı'nın bir parçası (eski Sovyet Baltık ülkeleri dahil) ya da eski Yugoslavya topraklarıydı. Kuruluşundan bu yana hiçbir ülke NATO'dan ayrılmamıştır.
Günümüzde Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü, 7 Mart 2024 tarihinde İsveç'in katılımından bu yana toplam 27.581.382 km2 alanı kapsamaktadır.
Üyelik hedefleri
Mart 2024 itibarıyla üç devlet daha NATO'ya üyelik isteklerini resmen bildirmişlerdir: Bosna-Hersek, Gürcistan ve Ukrayna.
- NATO üyeleri 2008 Bükreş zirvesinde Gürcistan ve Ukrayna'nın "gelecekte NATO üyesi olacakları" konusunda anlaşmışlardır.[7]
- Bosna-Hersek, NATO tarafından Nisan 2010'da Üyelik Eylem Planı'na (MAP) katılmaya davet edilmiştir.[7]
Katılım tarihine göre üye ülkeler
| Tarih | Ülke | Genişleme | Notlar |
|---|---|---|---|
| 4 Nisan 1949 |  Belçika | Kurucular | 17 Mart 1948'de imzalanan NATO antlaşması'nın öncüsü Brüksel'de gerçekleşmiştir |
 Kanada | |||
 Danimarka | Danimarka'nın NATO üyeliği Faroe Adaları ve Grönland'ı kapsamaktadır. | ||
 Fransa | Fransa, NATO'nun askerî kanadından 1966'da çekildi; 3 Nisan 2009'da geri döndü. | ||
 İzlanda | İzlanda, ordusu olmayan tek NATO üyesidir. | ||
 İtalya | |||
 Lüksemburg | |||
 Hollanda | |||
 Norveç | |||
 Portekiz | |||
 Birleşik Krallık | |||
 ABD | |||
| 18 Şubat 1952 |  Yunanistan | İlk | Yunanistan, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı'nın ardından NATO'nun askerî kanadından çekildi; 1980'de geri döndü. |
 Türkiye | |||
| 9 Mayıs 1955 |  Almanya | İkinci | Batı Almanya olarak katıldı; Saarland 1957'de, Berlin'in bölgeleri ve Doğu Almanya ise 3 Ekim 1990'da ülkeye katıldı. Doğu Almanya 1956-1990 arasında rakip Varşova Paktı'na üyeydi. |
| 30 Mayıs 1982 |  İspanya | Üçüncü | |
| 12 Mart 1999 |  Çekya | Dördüncü | Çekoslovakya'nın parçası olarak 1955-1991 arasında rakip Varşova Paktı'na üyeydi. |
 Macaristan | 1955-1991 arasında rakip Varşova Paktı'na üyeydi. | ||
 Polonya | 1955-1991 arasında rakip Varşova Paktı'na üyeydi. | ||
| 29 Mart 2004 |  Bulgaristan | Beşinci | 1955-1991 arasında rakip Varşova Paktı'na üyeydi. |
 Estonya | Sovyetler Birliği'nin parçası olarak 1955-1991 arasında rakip Varşova Paktı'na üyeydi. | ||
 Letonya | Sovyetler Birliği'nin parçası olarak 1955-1991 arasında rakip Varşova Paktı'na üyeydi. | ||
 Litvanya | Sovyetler Birliği'nin parçası olarak 1955-1991 arasında rakip Varşova Paktı'na üyeydi. | ||
 Romanya | 1955-1991 arasında rakip Varşova Paktı'na üyeydi. | ||
 Slovakya | Çekoslovakya'nın parçası olarak 1955-1991 arasında rakip Varşova Paktı'na üyeydi. | ||
 Slovenya | 1945-1991 arasında Yugoslavya'nın parçasıydı. (Bağlantısızlar Hareketi) | ||
| 1 Nisan 2009 |  Arnavutluk | Altıncı | 1955-1968 arasında rakip Varşova Paktı'na üyeydi. |
 Hırvatistan | 1945-1991 arasında Yugoslavya'nın parçasıydı. (Bağlantısızlar Hareketi) | ||
| 5 Haziran 2017 |  Karadağ | Yedinci | 1945-1991 arasında Yugoslavya'nın parçasıydı. (Bağlantısızlar Hareketi) |
| 27 Mart 2020 |  Kuzey Makedonya | Sekizinci | 1945-1991 arasında Yugoslavya'nın parçasıydı. (Bağlantısızlar Hareketi) |
| 4 Nisan 2023 |  Finlandiya | Dokuzuncu | |
| 7 Mart 2024 |  İsveç | Onuncu |
Özel düzenlemeler
NATO'ya kurucu üye olarak katılan üç İskandinav ülkesi, Danimarka, İzlanda ve Norveç, katılımlarını üç alanda sınırlandırmayı seçtiler: barış zamanında kalıcı üsler olmayacak, nükleer savaş başlıkları bulunmayacak ve topraklarında (davet edilmedikçe) hiçbir müttefik askeri faaliyetine izin verilmeyecekti. Ancak Danimarka, ABD'nin Grönland'daki mevcut Thule Hava Üssü'nü (günümüzde Pituffik Uzay Üssü) muhafaza etmesine izin verdi.[8]
Fransa 1960'ların ortalarından 1990'ların ortalarına kadar "Gaullo-Mitterrandizm" olarak adlandırılan bir politika çerçevesinde NATO'dan bağımsız bir askeri strateji izlemiştir.[9] Nicolas Sarkozy 2009 yılında Fransa'nın entegre askeri komutanlığa ve Savunma Planlama Komitesine geri dönmesi için müzakerelerde bulunmuş ve ertesi yıl bu komite lağvedilmiştir. Fransa Nükleer Planlama Grubu dışında kalan tek NATO üyesi olmaya devam etmektedir ve Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık'ın aksine nükleer silahlı denizaltılarını ittifaka teslim etmeyecektir.[10][11]
Tablo
| Ülke | Savunma harcamaları, milyon USD | Savunma harcamaları, cari fiyatlarla GSYİH %'si | Savunma harcamaları, USD kişi başı | Konuşlandırılabilir asker bin olarak |
|---|---|---|---|---|
| ABD | 731.879 | 4,8 | 2.060 | 1.427 |
| Almanya | 48.140 | 1,4 | 500 | 205 |
| Arnavutluk | 197 | 1,5 | 51 | 10 |
| Belçika | 5.541 | 1,1 | 404 | 32 |
| Birleşik Krallık | 63.567 | 2,6 | 994 | 192 |
| Bulgaristan | 758 | 1,4 | 64 | 29 |
| Çekya | 2.448 | 1,1 | 162 | 23 |
| Danimarka | 4.518 | 1,4 | 636 | 18 |
| Estonya | 389 | 1,7 | 195 | 6 |
| Fransa | 53.444 | 1,9 | 666 | 227 |
| Hırvatistan | 970 | 1,5 | 161 | 16 |
| Hollanda | 11.339 | 1,3 | 553 | 48 |
| İspanya | 13.984 | 0,9 | 241 | 127 |
| İtalya | 30.228 | 1,4 | 351 | 352 |
| İzlandaa | - | - | - | - |
| Kanada | 23.685 | 1,4 | 492 | 60 |
| Karadağ | - | - | - | - |
| Kuzey Makedonya | - | - | - | 1 |
| Letonya | 289 | 1,0 | 76 | 5 |
| Litvanya | 351 | 0,8 | 75 | 9 |
| Lüksemburg | 279 | 0,5 | 402 | 0.9 |
| Macaristan | 1.378 | 1,0 | 111 | 29 |
| Norveç | 7.232 | 1,5 | 1036 | 21 |
| Polonya | 8.908 | 1,7 | 181 | 100 |
| Portekiz | 3.611 | 1,5 | 274 | 39 |
| Romanya | 2.380 | 1,3 | 67 | 66 |
| Slovakya | 1.065 | 1,1 | 126 | 16 |
| Slovenya | 665 | 1,3 | 255 | 7 |
| Türkiye | 15.479 | 2,9 | 200 | 900 |
| Yunanistan | 6.425 | 2,1 | 427 | 124 |
 NATO | 1.038.145 | 3,0 | 987 | 3.515 |
| Kaynak: 2011 yılına ait "NATO Savunmasına Dair Veriler"[12] a İzlanda'nın ordusu bulunmamaktadır. | ||||
Siyasi destek ve halk desteği
Pew Araştırma Merkezinin 2016 yılında üye ülkeler arasında yaptığı ankete göre çoğu ülke NATO'ya olumlu bakarken, NATO üyelerinin çoğu askeri harcamalarını aynı tutmayı tercih etmiştir. Ülkelerinin Rusya ile ciddi bir askeri çatışmaya girmesi halinde başka bir NATO ülkesine askeri yardımda bulunup bulunmaması gerektiği sorusuna verilen yanıtlar da karışıktır. Ankete katılan sekiz ülkeden altısının yaklaşık yarısı ya da daha azı Rusya'nın NATO müttefiki olan komşu bir ülkeye saldırması halinde ülkelerinin askerî güç kullanması gerektiğini söylüyor. Sekiz NATO ülkesinden üçünün en az yarısı ise hükûmetlerinin böyle bir durumda askerî güç kullanmaması gerektiğini söylüyor. Silahlı güçle karşılık vermeye en güçlü muhalefet Almanya'da (%58) görülürken, onu Fransa (%53) ve İtalya (%51) takip ediyor. Amerikalıların (%56) ve Kanadalıların (%53) yarısından fazlası Rusya'nın dost bir NATO ülkesine yönelik askeri saldırısına karşılık vermeye hazırdır. İngilizlerin (%49) ve Polonyalıların (%48) çoğunluğu da 5. madde taahhütlerini yerine getirecektir. İspanyollar bu konuda ikiye bölünmüş durumda: %48'i destekliyor, %47'si karşı çıkıyor.[13][14]