Sarı yelekliler hareketi
Sarı yelekliler hareketi, (Fransızca: Mouvement des gilets jaunes, Fransızca telaffuz: [ʒilɛ ʒon]) 17 Kasım 2018 Cumartesi günü Fransa'da gösterilerle başlayan ve daha sonra yakın ülkelere (örn. İtalya (İtalyanca: gilet gialli), Belçika ve Hollanda (Hollandaca: gele hesjes)) sıçrayan bir protesto hareketidir.[33][34][35]
| Sarı yelekliler hareketi Gilets jaunes protests | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | |||||||||||||||||||||||
| Vesoul, Doğu Fransa'da bir gilets jaunes gösterisi | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Yükselen akaryakıt fiyatları, yüksek yaşam maliyeti eleştirileri ile hızlanan protestolar, farklı kesimleri içine alarak ülkenin farklı şehirlerinde büyüdü. Eylemlerde hükûmetin vergi reformlarının orantısız bir şekilde çalışan ve orta sınıflara[36][37][38] (özellikle kırsal ve kent çevresi alanlara)[39][40] düştüğünü iddia eden protestocular, bu değişikliklerin sona ermesi ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un istifası çağrısında bulundu.
Hareket Fransız şehirlerinde dikkate değer oranda gelişti, ancak asıl olarak kırsal alanlarda olağandışı biçimde katılım oldu. Sarı yelek bir sembol olarak seçildi, çünkü tüm sürücülere 2008 yılından beri sürüş sırasında araçlarında yüksek görünürlükte yelekler kullanmaları için yasalar getirilmişti. Halkın ekonomik ve siyasal sorunların çözümünde dikkate alınmasını isteyen bir sembole dönüşen bu yansıtıcı yelekler yaygın, ucuz ve sembolik hale gelmiştir.[22]
Sarı Yelekliler Hareketi, küresel ekonomik krizlerin yansıması ve neoliberal politikaların eleştirisi açısından yine Fransa'da daha önce gelişen Geceleri Ayakta ve komşu ülke İspanya'daki Öfkeliler hareketleriyle çeşitli benzerlikler taşır.[41][42] Ancak hareket, geniş katılım açısından çoğunlukla Mayıs 1968 gösterileri ile karşılaştırılmıştır.[43][44]
Arka plan
Dizel
1950'lerden beri, Fransız hükûmeti dizel motorların üretimine para yardımı sağladı. Özellikle, 1980'den beri Peugeot dizel teknolojisinde öncü olmuştur. Şirket filoları için KDV vergilerinde bir azalma yaşanması da Fransa'daki dizel otomobillerin yaygınlığını artırdı.[45]
Benzin fiyatları
Benzin (SP95-E10) fiyatı 2018 yılı boyunca düştü, Ocak ayında 1.4682 €/L'dan Kasım ayının son haftasında 1.4305 €/L oldu.[46] Benzin ve dizel yakıt fiyatları Ekim 2017 ile Ekim 2018 arasında sırasıyla %15 ve %23 arttı.[47] Distribütörlere yönelik petrolün dünya piyasası alım fiyatı bir önceki yıla göre %28 arttı bu rakam mazot için %35 oranında. Dağıtım maliyetleri %40 arttı. KDV dahil, mazot vergileri bir yıl içinde %14 ve benzin vergileri %7,5 arttı.[47] Vergi artışı 2018'de mazotta litre başına 7.6 sent ve benzinde 3.9 sent, 1 Ocak 2019 için mazotta 6.5 sent ve benzinde 2.9 sent daha fazla artış planlandı.[48][49]
Yakıt satışında toplanan vergiler:
- Enerji ürünlerine uygulanan iç tüketim vergisi (TICPE, la Taxe consérieure de consommation sur les produits énergétiques), petrol fiyatına göre değil, hacme göre sabit bir oranda hesaplanmaktadır. Pompada ödenen bu verginin bir kısmı, bölgesel yönetimlere gidirken, başka bir kısım ise ulusal hükûmete gider. 2014'ten bu yana, bu vergi -her yıl büyüyen- fosil yakıt tüketimini azaltmak için bir karbon bileşenini içeriyordu.
- Katma değer vergisi (KDV), vergi ve TICPE hariç fiyatın toplamı üzerinden hesaplanır. Oranı, 2000'den 2014'e kadar %19.6 seviyesindeyken, 2014'ten bu yana %20 oranında sabit kalmıştır.
Yakıt fiyatlarına karşı protesto hareketi, esas olarak bireylerle ilgilidir, bir dizi meslek ve etkinlik TICPE'den kısmi veya tüm muafiyetlerden faydalanmaktadır.[50][51]
Protestocular, Édouard Philippe'in ikinci hükümetini, bireyleri karbon vergisinin maliyetinden sorumlu tutmaları için eleştirdi. Karbon vergisi, ekolojik hedefleri karşılamak için aşamalı olarak yükselirken, evlerinin ısınması için fosil yakıt tercih eden birçok kişi, şehir merkezlerinin -araba gerekli olan yerler için- dışında çok rahatsız. Başkan Macron bu endişeleri Kasım ayı başlarında özel para yardımları ve teşvikler sunarak dağıtmaya çalıştı.[52]
Fransa'da mazot fiyatları 2018'de %16 artmış, benzin ve mazot vergileri aynı zamanda artmış; mazot, benzin kadar pahalı hale gelmiş ve 2019 için daha fazla vergi artışı planlanmıştır.[53] Başkan Macron, protestocuların François Hollande'in hükûmeti altında uyguladığı politikaların sürdürülmesi yönündeki öfkesini taşıyor.[53]
Diğer sendika dışı protestolar
Fransa'da benzin fiyatlarının vergilendirilmesine karşı bilinen ilk gösterilerden biri, Lille'de 1933'e kadar uzanmaktadır. Vergi artışlarına karşı hareket, aynı zamanda, 1950'lerin orta sınıflarını harekete geçiren ve bir vergi isyanının etrafında dile getirilen "poujadism"'i de çağrıştırıyor. 1970'lerde "yavaşlama hareketler" de organize edildi. Temmuz 1992'de, puanlamaya dayalı iznin verilmesine karşı protesto etmek için böyle bir hareket kurulmuştur.[54]
Ekonomik devrimler
Protestocular, yakıt vergisinin büyük işletmeler için vergi indirimlerini finanse etmeyi amaçladığını ve Dania Koleilat Khatib gibi bazı eleştirmenlerin harcamaların kesilmesi gerektiğini düşündüğünü iddia ediyorlar.[55][56] Macron, yönetimin ekonomik reform programının amacının, Fransa'nın küresel ekonomideki rekabet gücünü arttırmak olduğunu ve yakıt vergisinin fosil yakıt kullanılmamasını teşvik etmeyi amaçladığını söyledi.[52] Sarı ceketlerin çoğu, düşük maaşlar ve yüksek enerji fiyatları nedeniyle ekonomik zorluklar çeken insanlardır.[57]
Aynı kapsamda
Hükûmetin eğitim reformlarını protesto eden öğrenciler
Macron'un eğitim reformları ve baccalauréat (lise bitirme sınavı) değiştirmeyi planlaması öğrencileri kızdırdı ve Fransa'daki şehirlerde protestolar yaptılar.[58] Öğrenciler, bu reformların kentsel, yarı kentsel ve kırsal alanlarda öğrenciler arasında yükseköğretime erişimde eşitsizliklere yol açacağından endişe duyuyorlar.[59][60][61]
6 Aralık'ta, 140 öğrenci Mantes-la-Jolie'de bir okulun dışında tutuklandı. Toplu tutuklamanın bir videosu -öğrencilerin elleri başlarının arkasına diz çökmüş olarak görünmeleri- öfkeye sebep oldu.[62] Fransız Eğitim Bakanı Jean-Michel Blanquer, videoya "şok" olmasına rağmen, "aynı bağlamda" görülmesi gerektiğini söyledi.[63][64] Aynı gün France Bleu, Saint-Étienne'nin "kuşatma altında" olduğunu bildirdi.[65] Bu bağlamda Saint-Étienne belediye başkanı önce tweet ile daha sonra basın açıklamasında, komşu Lyon'daki Işık Festivali'nin bölgedeki polislerin olaylara müdahale edebilmesi için iptal edilmesini önerdi.[66]
Üniversite öğrencilerinin, AB üyesi olmayan ülkelerden gelen yabancı öğrenciler için planlanan ücret artışlarını kınayarak harekete katıldıkları bildirildi.[67]
Ölümler
Protestolar nedeniyle 10 ölüm meydana geldi.[68]
| Tarih | Sayı | Durum |
|---|---|---|
| 17 Kasım 2018 | 1 | yaya + araba [69] |
| 19 Kasım 2018 | 1 | motosiklet + kamyon[69] |
| 1/2 Aralık 2018 (gece) | 1 | araba + HGV/LGV[69] |
| 1 Aralık 2018 | 1 | başıboş gaz bombası (Marsilya)[70][71] |
| 10 Aralık 2018 | 1 | araba + HGV/LGV[72] |
| 12/13 Aralık 2018 (gece) | 1 | yaya + HGV/LGV[72] |
| 14 Aralık | 2 | araba + HGV/LGV[73] araba + araba[74] |
| 20 Aralık | 1 | yaya + kamyon[75] |
| 22 Aralık | 1 | araba + kamyon [68] |
Tepkiler
Kasım 2018'in sonlarında, kamuoyu yoklamaları, hareketin Fransa'da (%73'ten[76] %84'e kadar) geniş bir destek gördüğünü gösterdi.[77] 1 Aralık olaylarından sonra yapılan bir kamuoyu yoklamasında, Fransız halkının %72'sinin "gilets jaunes"'e destek verdiği ve %85'inin Paris'teki şiddete karşı olduğu ortaya konmuştur.[78]
Kamyoncular, protestocular tarafından hedef alındı; ve endüstri, açık bir mektupta hükûmetin bildiği durumla ilgili memnuniyetsizliğini dile getirdi.[51] Başlangıçta kamyoncular için Pazar günü grev yapmaya başlamak isteyen iki işçi sendikası,[79] CGT ve FO, hükûmete ve üyelerine danıştıktan sonra 7 Aralık Cuma günü çağrılarını geri çekti.[80]
Başkan Macron, yakıt vergisi artışlarının planlandığı gibi gerçekleşeceğinde ısrar etmesine rağmen, Başbakan Édouard Philippe'in "hiçbir verginin ulusun birliğini tehlikeye atmayı hak etmediğini" söylemesi ile 4 Aralık 2018'de hükûmet vergi artışlarının askıya alınacağını açıkladı.[81][82] 9 Aralık Pazar günü, Elysée, sendikaları ve işveren örgütlerini 10 Aralık Pazartesi günü buluşmaya davet etti böylece Macron'un "önlemleri sunması" planlandı.[83]
Aralık 2018'in başlarında, Başbakan, Électricité de France'nin mavi tarifelerinin fiyatının Mart 2019'dan önce artmayacağını açıkladı.[84]
10 Aralık'ta Macron gerçekleşen şiddeti kınadı ve protestocuların öfkesini "derin ve birçok yönden meşru" olarak kabul etti.[85] Daha sonra 2019'dan itibaren asgari ücrete ayda 100€ artışı sözü verdi, düşük gelirli emekliler için planlanan vergi artışını iptal etti.[85][86] Ancak Macron, ofise girdikten sonra rafa kaldırdığı servet vergisini iade etmeyi reddetti.[87][88]