Мария Склодовская-Кюри
Мари́я Саломеа Склодо́вская-Кюри́ (фр. Marie Curie, пол. Maria Salomea Skłodowska-Curie 1867-1934), тумыштан Мария Саломея Склодовская, пол. Maria Salomea Skłodowska – бөек физика галимәсе, ире Пьер Кюри белән уртак фәнни ачышлары өчен ике тапкыр Нобель премиясенә лаек була.
| Мария Склодовская-Кюри | |
|---|---|
 | |
| Туган телдә исем | Maria Skłodowska-Curie |
| Туган | 7 ноябрь 1867 Варшава, Польша Патшалыгы, Россия империясе |
| Үлгән | 4 июль 1934 (66 яшь) Франция |
| Үлем сәбәбе | апластик анемия[d][1] |
| Күмү урыны | Пантеон[d] |
| Яшәгән урын | Варшау Париж |
| Ватандашлыгы |  |
| Әлма-матер | Париж университетының табигый фәннәр факультеты[d], Оча торган университет[d], Париж үнивирситите[d], Варшауның 10 нче лицее[d], Париж үнивирситите[d] һәм Париж үнивирситите[d] |
| Һөнәре | физик-галим |
| Эш бирүче | Париж үнивирситите[d], Сорбонна[d] һәм Институт Кюри[d] |
| Җефет | Пьер Күри[2][3] |
| Балалар | Ирен Жолио-Күри[3] һәм Ева Күри[d][3] |
| Ата-ана | |
| Кардәшләр | Бронислава Длуска[d][3], Юзеф Склодовский[d] һәм Helena Skłodowska-Szaley[d] |
| Бүләк һәм премияләре |  Физика өлкәсендә Нобель премиясе (1903) Химия өлкәсендә Нобель премиясе (1911) |
| Гыйльми дәрәҗә: | лисенсиат[d] (1893) һәм докторлык дәрәҗәсе[d] (23 июнь 1903) |
 | |
 | |
Мария Склодовская Польшада укытучы гаиләсендә туа. Франциядә университетта укыганда 1895 елда Пьер Кюрига кияүгә чыга. Мария Склодовская-Кюри ире белән бергә яңа радиоактив элементлар – полоний һәм радий (1898) ачалар. Ул, хатын-кызлардан беренче буларак, 1903 елда физика һәм 1911 елда химия буенча ике тапкыр Нобель премиясен ала.
Мария Кюри уран рудаларын эшкәртү һәм анализлауның классик методын эшли, күп еллар буенча радиоактив нурланышларның үзенчәлекләрен, аларның тере күзәнәккә тәэсирен һ.б. өйрәнү белән шөгыльләнә. Радиоактив матдәләр белән озан эшләүдән аның ике күзенә дә катаракта башлана һәм яман сыйфатлы анемиядән 1934 елның 4 июлендә ул үлә. Нурланыш авыруы диагнозы ул вакытта әле куелмый.
М. Кюриның хезмәтләрен кызы Ирен Кюри һәм кияве Фредерик Кюри дәвам итәләр һәм үстерәләр. Кече кызы Ева Кюри әти-әнисенең биографиясе һәм хезмәте турында “Пьер һәм Мария Кюри” дигән китап яза.
Әдәбият
- Кюри Е. Пьер и Мария Кюри. — М.: Молодая гвардия, 1959. — 432 с. — (Жизнь замечательных людей. Вып. 5 (271)). — 50 000 экз. (в пер.)
- Коттон Э. Семья Кюри и радиоактивность / Эжени Коттон / Пер. с франц. Н. Е. Горфинкель и А. Н. Соколова.. — М.: Атомиздат, 1964. — 176 с.
- Кюри Е. Мария Кюри / Ева Кюри / Пер. с франц. Е. Ф. Корша (†); Под ред. проф. В. В. Алпатова.. — Изд. 4-е. — М.: Атомиздат, 1977. — 328 с. — 700 000 экз. (обл.)
- Иоффе А. Ф. Мария Складовская-Кюри // О физике и физиках. — Л.: Наука, 1977.
- Лауреаты Нобелевской премии: Энциклопедия. Пер. с англ.- М.: Прогресс, 1992.
- Robert Reid, Marie Curie, New York, New American Library, 1974.
- Teresa Kaczorowska, Córka mazowieckich równin, czyli Maria Skłodowska-Curie z Mazowsza (Daughter of the Mazovian Plains: Maria Skłodowska-Curie of Mazowsze), Ciechanów, 2007.
- Wojciech A. Wierzewski, «Mazowieckie korzenie Marii» («Maria’s Mazowsze Roots»), Gwiazda Polarna (Pole Star), a Polish-American biweekly, vol. 100, no. 13 (21 June 2008), pp. 16–17.
- L. Pearce Williams, «Curie, Pierre and Marie», Encyclopedia Americana, Danbury, Connecticut, Grolier, Inc., 1986, vol. 8, pp. 331–32.
- Barbara Goldsmith, Obsessive Genius: The Inner World of Marie Curie, New York, W.W. Norton, 2005, ISBN 0-393-05137-4.
- Naomi Pasachoff, Marie Curie and the Science of Radioactivity, New York, Oxford University Press, 1996, ISBN 0-19-509214-7.
- Eve Curie, Madame Curie: A Biography, translated by Vincent Sheean, Da Capo Press, 2001, ISBN 0-306-81038-7.
- Susan Quinn, Marie Curie: A Life, New York, Simon and Schuster, 1995, ISBN 0-671-67542-7.
- Françoise Giroud, Marie Curie: A Life, translated by Lydia Davis, Holmes & Meier, 1986, ASIN B000TOOU7Q.
- Redniss, Lauren, Radioactive, Marie & Pierre Curie: A Tale of Love and Fallout, New York, Harper Collins, 2010, ISBN 978-0-06-135132-7.
