Халыкара тәҗрибә термотөш реакторы
Халыкара тәҗрибә термотөш реакторы яки ITER (инглизчә International Thermonuclear Experimental Reactor, шулай ук латинча iter - юл) - халыкара тәҗрибә термотөш реакторының проекты. ИТЭРның төп максаты - термотөш реакторын табыш алу кулланылышында мөмкинлек күрсәтү һәм шул юлда физик, технологик проблемаларны чишү.
| Халыкара тәҗрибә термотөш реакторы | |
| Нигезләнү датасы | 24 октябрь 2006 һәм 2006[1] |
|---|---|
 | |
.jpg) | |
| Спонсор | Аурупа Берлеге, Һиндстан, Япония, Кытай, Россия, Көньяк Корея һәм Америка Кушма Штатлары |
| Шигарь тексты | The way to new energy |
| Дәүләт | .svg){kind=small} Франция |
| Административ-территориаль берәмлек | Сен-Поль-ле-Дюранс |
| Идарә итүче орган | Организация ИТЭР[d] |
| Штаб-фатирының урнашуы | Кадараш[d], Сен-Поль-ле-Дюранс |
| Әүвәлгесе | Joint European Torus[d] |
| Киләсе | DEMO[d] |
| Хезмәтләндерүче | Организация ИТЭР[d] |
| Проект яки миссиянең максаты | Управляемый термоядерный синтез[d] |
| Рәсми веб-сайт | iter.org(ингл.) |
| Хәләте | в процессе строительства[d] |
| Социаль медиаларда күзәтүчеләре | 36 367 һәм 66 500 ± 99[2] |
 | |
 Халыкара тәҗрибә термотөш реакторы Викиҗыентыкта | |
_CIA_World_Factbook_map.png)
Реактор Франция көньягында, Марсельдән 60 чакрым арада, Кадараш тикшерү үзәгендә төзеләчәк, ул 180 га мәйданында урнашачак.
Башта төзү 5 миллиард евро белән бәяләнә иде, ләкин 2016 елда гомум бәясе 19 миллиард еврога җитә, ә тәҗрибәләр тик 2025 елда башланасы.
Максат
Фәнни бәяләр буенча 2100-2150 елларда Җирдә бөтен нефть, газ, уран бетер диярлек һәм энергетик коллапс булмас өчен яңа энергия чыганакларын кулланырга мәҗбүр булачак. Иң күп энергия чыгара торган ысул - термотөш синтезы булып тора: ике җиңел атом берләшү нәтиҗәсендә күп энергия чыгарыла, иң табышлы вариант - дейтерий һәм тритий синтезы:
Дейтерий океанда чиксез күп бар, тритий бу реакторда чыгарыла.
- Әлеге реакция бик югары температурада бара (100 000 000 К), шул температурага җиткерү һәм плазма тоту - иң авыр проблема, ул 65 ел дәвамында чишелмәгән әле. Нәкъ ИТЭРда чишеләсе дип көтелә.
Катнашучы илләр
- Европа Берлеге
- Россия:
- Курчатов институты
- Росатом ширкәте
- Ефремов НИИ
- НИКИЭТ
- Кулланма физика институты (РАН)
- ТРИНИТИ
- Йоффе ФТИ
- ВНИИНМ
- Төш физикасы институты (РАН) һ.б.
- АКШ
- Һиндстан
- Кытай
- Корея
- Япония
- Казакъстан
Искәрмәләр
Чыганаклар
- Рәсми сәхифәсе(ингл.)
- Семенов И. Энергетика будущего: управляемый термоядерный синтез. Что такое термоядерный реактор ИТЭР и почему так важно его создание? Материалы лекции, прочитанной 27 ноября 2008 года в ФИАНе.
- Бурхан Массалимов Термоядерный синтез — проект века // В мире науки, № 2, 2014
- Виктор Фридман Мегапроект века — это только начало // В мире науки, № 6, 2014
