Pueblu xudíu

El términu xudíu (n'hebréu יהודי—Yehudi) ven de Xudá (יְהוּדָה—Yehúda, cuartu fíu del patriarca bíblicu Jacob). Nun sentíu territorial, Xudá (יְהוּדָה, esto ye, Xudea) designaba al Reinu de Xudá, entidá política qu'esistió nel llevante mediterraneu, unos mil años antes de la Era común y hasta'l 70 de la mesma.^[11] Los habitantes del Reinu de Xudá yeren conocíos como xudíos, términu que depués foi ampliándose hasta tomar a toos aquellos qu'emigraren dende ellí escontra otres rexones ya inclusive foi aplicáu depués a los sos descendientes.

Como axetivu xentiliciu hebréu que deriva del nome propiu Xudá, el términu xudíu aparentemente nun foi aplicáu pa designar a los miembros de la tribu, pero sí lu emplega Jeremías nel testu bíblicu, dándo-y un sentíu nacional, en referencia a aquellos habitantes del sureñu Reinu de Xudá que permanecen fieles a Yahvéh,^[12]

Entós vieno la pallabra de Yahvéh a Jeremías en Tafnes, diciendo:
«Toma nes tos manes piedres grandes y escuéndiles nel amiestu na terraza de lladriyu que ta a la entrada del palaciu de Faraón en Tafnes, a vista de la xente xudío» (Jeremías 43:8-9).^[13]

Que'l so testu orixinal na Biblia hebrea ye:

וַיְהִי דְבַר יְהֹוָה אֶל יִרְמְיָהוּ בְּתַחְפַּנְחֵס לֵאמֹר

קַח בְּיָדְךָ אֲבָנִים גְּדֹלוֹת וּטְמַנְתָּם בַּמֶּלֶט בַּמַּלְבֵּן אֲשֶׁר בְּפֶתַח בֵּית פַּרְעֹה בְּתַחְפַּנְחֵס לְעֵינֵי אֲנָשִׁים יְהוּדִים

ירמיהו 43:ח-ט (Jeremías 43:8-9).^[14]

Los habitantes del Reinu de Xudá van ser dende entós conocíos como xudíos, términu que depués s'amplió hasta tomar a tolos "fíos d'Israel" (בְּנֵ֥י יִשְׂרָאֵֽל),^[15] incluyendo aquellos qu'emigraren escontra otres rexones y aplicándose depués tamién a los sos descendientes.^[16]

El términu xudíu guarda tamién una estrecha rellación con aquellos habitantes y miembros del Reinu de Xudá que fueron forzaos al exiliu y cautiverio en Babilonia, pero fueron lleales a Yahvéh y llograron depués de los perses la permisión de tornar a la so territoriu natal, aplicándose por ello'l términu xudíu tanto al hebréu que retornó a él como a aquél que permaneció en Mesopotamia.^[17]

En castellán, el términu xudíu procede del llatín Iudaeus, que de la mesma ye préstamu de l'antigua llingua xudeo-aramea Y'hūdāi, correspondiéndose col hebréu Yehudi (יְהוּדִי).^[18] Esiste amás una correspondencia etimolóxica ente dellos idiomes; asina, por casu, Jude n'alemán, juif en francés, jueu en catalán, Jew n'inglés, xudeu en gallegu, chodigo n'aragonés, jøde en danés, y zsidó n'húngaru. Con tou, esisten tamién idiomes nos que los xudíos son denominaos hebreos, tal como asocede en persa y en griegu (Εβραίοι), según n'italianu, rumanu, rusu y demás llingües eslaves.^[19]

Un posible significáu del términu xudíu ye 'Allaba al Eternu'.^[20] La pallabra xudíu nun apaez na primer seición de la Biblia hebrea (Pentateucu o Los Cinco Llibros de Moisés), pero sí nes sos otres seiciones yá indicaes, según tamién nel Llibru de Ester (que nel xudaísmu constitúi un testu estreme y que ye lleíu en Purim).^[21] Ello sicasí nun significa que'l términu Iehudi/Xudíu tenga sentíu peyorativu nengunu en casu de ser comparáu col so predecesor, Ivri/Hebréu.^[21]

Hasta'l sieglu XVIII, los vocablos xudíos y xudaísmu yeren práuticamente sinónimos. Sicasí, la llegada de la Haskalá (ilustración xudía) supunxo un cambéu radical na mentalidá de munchos xudíos que se vieron a sigo mesmos como miembros d'un mesmu pueblu, pero separaos de la tradicional adhesión a la fe xudaica.

El pueblu xudíu considerar a sí mesmu descendiente de Xudá, fíu de Jacob, de la mesma fíu d'Isaac, quien yera fíu d'Abraham. Según la tradición monoteísta, el pueblu xudíu tien el so orixe en Abraham, proveniente d'Ur, siendo Abraham el primer patriarca y a quien se reveló'l Dios únicu.

Pertenecer al pueblu hebréu nun dependía de nengún orixe étnicu o racial, sinón de l'adhesión de determinada(s) persona(s) a l'Alianza con Yahveh, que nun yera un privilexu sinón qu'implicaba'l cumplimientu de deberes pa con Dios, que la so carauterística orixinal y distintiva yera'l ser únicu.^[22]

Cuando Moisés condució al pueblu hebréu dend'Exiptu hasta la Tierra d'Israel, un ensame d'homes y muyeres de diversos oríxenes xunir a ellos y acompañar mientres el Éxodu. Una vegada lliberaos de la esclavitú, los descendientes de Jacob entemecer con ellos. Esto ye, los hebreos casóse con cualquier persona qu'abrazara la fe n'el Dios únicu y aceptara l'Alianza.^[23]

Xeneralmente, l'usu del términu xudíu utilizar pa referise a tres grupos: aquellos que tienen oríxenes étnicos xudíos, aquellos que practiquen el xudaísmu y aquellos que s'identifiquen como tales pola so identificación cultural y histórica. La halajá, la llei xudía, da otra definición de la identidá xudía. Acordies cola llexislación xudía, xudíu ye aquel que: a) ye fíu de madre xudía (llei que deriva del pasaxe de Deuteronomiu 7:1-5)^[24] o b) aquella persona que se convierte formalmente al xudaísmu so la supervisión halájica d'un reconocíu Bet Din (corte xudía) presidida por trés dayanim (xueces). Esti procesu de conversión ta desenvueltu en testos llegales xudíos, tales como'l Talmud, el Shulján Aruj y les interpretaciones de la ortodoxa rabínica.

Pero amás d'esa definición ortodoxa esisten otres definiciones, como les de les corrientes reformistes, reconstruccionistas y lliberales, qu'afirmen que ye xudíu aquel que tien un padre xudíu (nel sentíu xenéricu, esto ye, un padre o una madre). L'humanismu xudíu afirma que ye xudíu "quien se siente xudíu" ensin importar si tien ascendencia xudía o si fai una conversión relixosa.

Por conversión

Magar el xudaísmu nun fomenta la conversión y a lo llargo de la historia nun se conocen casos onde'l pueblu xudíu sometiera a otru a convertise, la mesma ta contemplada. Pa faelo ye necesariu tener un estudiu ampliu sobre la Torá, capacitáu por un Moré (Maestru). Los filtros pa la conversión al xudaísmu, magar varien según les distintes corrientes, suelen ser bien esixentes, yá que se busca per parte de los rabinos que la conversión sía sincera y ensin motivaciones ulteriores.

Nel pasáu hubo exemplos de conversiones en masa al xudaísmu, como ye'l casu del pueblu de Samaria, qu'ensin ser descendientes de Jacob nun sentíu físicu abrazaron el xudaísmu anque nunca perdieron del tou les sos creencies y costumes, polo cual los xudíos ortodoxos de Xerusalén nunca los vieron con total presto.^{[ensin referencies]} Otru casu de conversión en masa ye aquella de los jázaros.

Perda de la condición de xudíu

Tocantes a la perda del xudaísmu, acorde cola llei xudía (Halajá), nun esiste manera de perder el xudaísmu. Quien naz xudíu o se convierte, nun pierde la so condición de xudíu inclusive dempués de cometer unu de los trés peores pecaos: paganismu, asesinatu o aberraciones sexuales. A pesar d'esto la llei xudía utilizó otra arma contra pecadores de mayor escala: l'espulsar de la comunidá (“El Herem” o “El Nidui”). El poder de dixebrar de la comunidá remontar a les primeres dómines bíbliques, pero empezar a usar en forma sistemática mientres la dómina talmúdica nel segundu Templu de Xerusalén; el so usu siguió eventualmente mientres la era moderna. Baruch Spinoza y Uriel da Costa son dalgunos de los xudíos más importantes que fueron escomulgaos de la comunidá. Pero, acordies cola llei xudía, esisten caminos pa ser aceptáu nuevamente na comunidá (yá que, según la mentada llei, la judeidad ye en principiu daqué pa tola vida).

Dempués de la destrucción del Segundu Templo los xudíos perdieron enforma de les sos cañes. Sicasí, una cantidá importante d'helénicos permaneció n'Alexandría. Ensin Templu, los xudíos qu'entá falaben griegu dexaron de ver a Xerusalén na mesma manera na que solíen velo. Los xudíos dixebráronse dependiendo del so idioma en griegos y hebreos.^[26] Amás les creencies y los testos bíblicos de cada comunidá diferíen en delles coses.^[26]

Pal primer sieglu, la comunidá xudía en babilonia, a la que fueren exiliaos dempués de la conquista babilónica, según la revuelta Bar Kokhba en 135 aC, yá empezara a crecer.^[27] Ente los años 200 aC a 500 aC, nesi llugar concentrábase alredor d'un sestu de la población total de xudíos nesa era.^[28] Pal sieglu 13 l'autor Bar Hebraeus dicía qu'había alredor de 6,944,000 xudíos nel mundu romanu.^[29]

Ashkenazim

Ashkenaz ye'l nome dau a Alemaña polos xudíos y ashkenazí («alemán») ye'l nome que recibíen los xudíos d'Alemaña. Usóse depués pa describir a los xudíos provenientes d'Europa de manera xeneral. El so idioma ye'l yidis, que ye un dialeutu xermanu con influencia hebrea y eslava. Habitaron principalmente n'Alemaña, Polonia, Ucraína y Rusia. Nun son xudíos ashkenazim los que tienen raigaños nos siguientes países d'Europa: la península ibérica y rexones d'Italia, Grecia, Turquía, los Balcanes, Inglaterra, Países Baxos y parte de Francia (los xudíos alsacianos sí lo son).

Los xudíos ashkenazim adoptaron les interpretaciones de les mitzvot de les escueles rabíniques d'Israel, y los xudíos orientales, les de les escueles babilóniques.

Sefaradim

Sefarad ye'l nome hebréu dadu a España, emplegándose la pallabra sefardín pa designar a los xudíos de Península Ibérica (tantu d'España como de Portugal). La historia de los sefardites na Península Ibérica remontar a l'Antigüedá.^[33] Los sefardinos fixeron grandes contribuciones a la cultura ibérica, onde moraron non menos de quince siglos. Por motivos relixosos tuvieron d'emigrar d'España en 1492.^[34] A los descendientes d'esos xudíos sigue llamándose-y sefardinos o sefardites, ensin importar en qué parte del mundu nacieren. Magar la espulsión de la península ibérica, los exiliaos sefardinos atoparon abellugu en sitios tan diversos como'l Magreb, Exiptu ya Italia, Grecia y Turquía, Siria y Tierra Santa, Holanda y el Nuevu Mundu.^[35]

Unu de los idiomes falaos polos sefardinos ye xudeoespañol o ladín, que ye un dialeutu castellán. Los sefardinos tienen costumes ancestrales y un ritu relixosu hebraicu que-yos ye propiu.En 1924, el xeneral Primo de Rivera concedió la ciudadanía española a los xudíos sefardinos por razones históriques», lo cual salvó munches vides mientres la Segunda Guerra Mundial. El cónsul español Ángel Sanz Briz pudo salvar n'Hungría a miles de xudíos del Holocaustu, declarando que los xudíos sefardinos yeren ciudadanos españoles y por tanto pertenecíen a la xurisdicción del so gobiernu.^[36]

En 1991, Yad Vashem (Muséu del Holocaustu n'Israel) estremó les aiciones de Sanz Briz, concediéndo-y al traviés de los sos herederos el títulu de Xusto ente les Naciones ya inscribiendo el nome del cónsul español nel memorial de la Shoá. En 1994 el gobiernu húngaru concedió-y a títulu póstumu la Cruz de la Orde del Méritu de la República Húngara. Sanz Briz foi'l primer diplomáticu español qu'apaeció nun sellu de correos d'España.

Mizrajim o edot hamizraj

Mizrají (mizrajim en plural) ye'l nome dau a les comunidaes xudíes qu'inmigraron de los países del Oriente Mediu, notablemente de Yeme, Iraq ya Irán. Munchos denominar equivocadamente sefaradim dientro del mesmu Israel, anque nada tienen que ver cola Península Ibérica.

El términu correutu pa denominalos n'hebréu ye edot hamizraj (comunidaes del Oriente). Tomen la so interpretación de los preceptos de les escueles rabíniques de Babilonia. Son los xudíos del mundu árabe y iraniu.

Tradicionalmente, conozse como idioma hebréu a la llingua llitúrxica del xudaísmu (tamién conocíu como lashon hai-kodesh, 'llingua santa'), el llinguaxe nel que'l Tanak foi escritu, la fala de los xudíos mientres sieglos y, xunto col árabe, unu de los dos idiomes oficiales del Estáu d'Israel.

Tal que lo conocemos güei, l'hebréu (o hebréu modernu) ye frutu de la obra del llingüista Eliezer Ben Yehuda que llegó a Palestina en 1881 y alicó un idioma que namái s'utilizaba nos servicios relixosos xudíos y qu'en términos de fala quedara en desusu mientres más de dieciséis sieglos.^[38]

Per otra parte, los xudíos que primeramente s'asitiaron en diverses llocalidaes diásporicas desenvolvieron dacuando maneres de comunicación propios ya incorporaron vocablos hebreos nos idiomes vernáculos. Ello dase nel ladín de los xudíos de la península ibérica y el yidis de los xudíos de la Europa Central.^[39] Con tou, aquellos que yeren preparaos, apoderaron tantu l'hebréu como l'idioma llocal, o los idiomes llocales; non pocos xudíu desempeñáronse amás como traductores. Avera del xudeoespañol como fenómenu sociu-cultural y identitario, escribió García-Pelayo y Gross nel sieglu XX:

Dícese de los xudíos espulsaos d'España nel s. XV y que caltienen n'Oriente la llingua y les tradiciones españoles. La espulsión de los xudíos [...] fixo salir de la Península ibérica a gran númberu de families, sobremanera d'Andalucía y de Castiella, que se fueron a establecer nos países del Mediterraneu oriental apoderaos polos turcos, onde formaron colonies que subsistieron hasta los nuesos díes, especialmente n'Exiptu, Arxelia, Marruecos, Turquía, Grecia, Bulgaria [...]. Diches families, compuestes polo xeneral d'elementos sefardinos de bon nivel social, caltuvieron la so relixón, les sos tradiciones, el so idioma y entá una lliteratura propia mientres cuatro siglos y mediu. L'español que tresportaron, el de Castiella y Andalucía de fines del sieglu XV, alloñáu de too contautu col de la Península, nun participó de la evolución sufierta pol d'España y l'América colonial española. La so fonética presenta delles formes arcaiques, pero ensin dexenerar; el so vocabulariu ufierta contaes contaminaciones hebrees, griegues, italianes, árabes, turques, según los países de residencia. El xudeoespañol constitúi, pos, unu de los más notables exemplos del caltenimientu d'una llingua por un grupu social desterráu, abondo fuerte socialmente p'aguantar l'asimilación llingüística.^[40]

Ver tamién: Cifres históriques de población xudía

Antes de la Segunda Guerra Mundial la población xudía del mundu yera d'aproximao 18 millones. Depués de la Shoáh la población xudía mundial amenorgar a 12 millones. La Jewish Virtual Library indica qu'esisten aproximao 15 millones de persones xudíes nel mundu y que elles habiten en non menos de 134 países.^[41]

Población xudía nel mundu

La cifres provistes de siguío representen los estimativos mínimos de la población xudía mundial y qu'equivalen al 0,2 per cientu de la población mundial total.^[42]

Persones que s'identifiquen como parte del pueblu xudíu
País	Cantidá de persones.[42]
Israel	6 042 000.[43]
Estaos Xuníos	5 700 000.[44]
Francia	475 000.[44]
Canadá	385 000.[44]
Reinu Xuníu	290 000.[2]
Rusia	186 000.[2]
Arxentina	181 300.[2]
Alemaña	119 000
Australia	112 000.[45]
Brasil	93 300
Chile	75 700
Sudáfrica	70 200
Méxicu	67 476.[46]
Ucraína	67 000.[47]
Hungría	48 200
Bélxica	30 000
Países Baxos	29 200
Italia	28 200
Suiza	17 500
Turquía	17 400
Uruguái	17 200.[48]
Suecia	15 000
Bielorrusia	12 000
España	12 000
Irán	10 200
Panamá	10 000.[2]
Rumanía	9500
Venezuela	9500
Azerbaixán	8800
Nueva Zelanda	7500
Dinamarca	6400
Letonia	6200
India	5000
Grecia	4500
Uzbequistán	4200
Moldavia	3900
República Checa	3900
Kazakstán	3300
Lituania	3200
Polonia	3200
Xeorxa	3000
Eslovaquia	2600
Colombia	2500
Costa Rica	2500
China	2500
Marruecos	2500
Bulgaria	2000
Perú	1900
Croacia	1700
Puertu Ricu	1500
Serbia	1400
Finlandia	1300
Irlanda	1200
Xapón	1000
Guatemala	900
Paraguái	900
Tunicia	900
Ecuador	600
Bolivia	500
Cuba	500
Plantía:Xeodatos Islles Vírxenes	500
[[Imaxe:|20x20px|border|Bandera de Kirguistán]] Kirguistán	500
Kenia	400
Zimbabue	400
Les Bahames	300
Singapur	300
Antilles Neerlandeses	200
Corea del Sur	200
Xamaica	200
Surinam	200
Turkmenistán	200
Yeme	200
Exiptu	100
El Salvador	100
Etiopía	100
Filipines	100
Namibia	100
Nixeria	100
República del Congo	100
República Dominicana	100
Siria	100
Taiwán	100
Tailandia	100
? Cantidá nos países restantes	900
Esta llista incorpora puramente países con más de 100 habitantes que declararon ser xudíos o se perciben a sigo mesmos como tales.[42]

Israel

Israel ye l'únicu país nel que los xudíos constitúin la mayoría de la población. Israel independizar del Mandatu británicu de Palestina el 14 de mayu de 1948. De magar, la población xudía n'Israel aumentó en cerca d'un millón de persones per década, ente inmigrantes y nacíos israelinos, no que supunxo unu de los cambeos poblacionales más importantes del pueblu xudíu mientres 2000 años.^{[ensin referencies]}

Mientres los sesenta años d'esistencia d'Israel, emigraron xudíos de distintos países: sobrevivientes del Holocaustu, xudíos sefardinos, xudíos mizrajíes, xudíos perses, xudíos de Yemen, de la India, xudíos etíopes, xudíos de Sudáfrica, etc.^{[ensin referencies]} Na década de 1990 cerca d'un millón y mediu de xudíos llegaron a Israel procedentes de la estinguida Xunión Soviética.

Comunidaes xudíes nel mundu

Anguaño la mayor comunidá xudía de la diáspora atópase n'Estaos Xuníos, con cerca de 5,2 millones de xudíos. En toa América hai grandes comunidaes xudíes, siendo estenses les d'Arxentina (considerada la más grande de toa Iberoamérica), Brasil, Canadá, Méxicu, Chile, y más pequeñes en^[54] Panamá, Uruguái, Venezuela y otros países.

N'Europa Occidental la mayor comunidá xudía atópase en Francia con unos 500 000 xudíos aproximao, la mayoría d'ellos o los sos descendientes procedentes de países árabes d'África del Norte, como Arxelia, Marruecos o Tunicia. Nel Reinu Xuníu viven cerca de 265 000 xudíos. Na Europa del Este, habiten alredor de 400 000 xudíos en Rusia (magar esisten datos estimativos más altos) y decenes de miles en países del antiguu Bloque soviéticu.

Los países árabes d'África del Norte y d'Oriente Mediu teníen en 1945 una población xudía de cerca de 900 000 habitantes.^[55] Tres la independencia d'Israel, la mayoría de los xudíos d'estos países, de resultes de la persecución a la que se vieron sometíos y por cuenta de factores económicos y culturales, emigraron a Israel, América del Norte y Europa na década de 1950 (vease Éxodu xudíu de países árabes). Anguaño, cerca de 8000 xudíos siguen viviendo nestos países, la mayoría en Marruecos y Túnez. Casu especial ye'l d'Irán, país non árabe pero musulmán, que tien una población de pocu más de 10 000 xudíos frente a los 100 000 que tenía antes de la revolución islámica de 1979.

Fora d'Europa, Asia y América esisten comunidaes xudíes considerables n'Australia y Sudáfrica.

El fin de "la Diáspora". La noción de pueblu xudíu nel exiliu (de cutiu denomada "la Diáspora" con mayúscula) pudo tener sentíu solu antes de la creación del modernu Estáu d'Israel. A partir de la creación del mesmu en 1948, l'usu del términu «Diáspora» per un sitiu volvióse obsoleto: Santiago Kovadloff esplica que'l so orixe ye d'orde relixosu y el mesmu foi de cutiu emplegáu pa xustificar la condición d'exiliu nel casu de los israelites, quien en delles oportunidaes viéronse obligaos a dexar la Tierra d'Israel pa subsecuentemente asitiase en territorios estranxeros. Ello dio notoriedá a la descripción del pueblu xudíu como una "nación apátrida" mientres casi dos mil años. Sicasí, demuestra Kovadloff, el pueblu xudíu de fechu conoció numberoses foles emigratories antes, mientres y dempués de la esistencia del cualesquier de los Estaos hebreos autónomos de l'Antigüedá. Ye arriendes de ello que, a partir de 1948, según Kovadloff, resulta non aparente denominar "Diáspora" a la condición de toos aquellos xudíos que viven fora d'Israel: israelites o israelinos, lo cierto ye que na gran mayoría de los casos ellos nun son forzaos a vivir fora d'Israel; y, de deseyalo, munchos d'ellos podríen establecese ellí; mas —afirma Kovadloff desmitificando la tradición relixosa— si nun lu faen, ello nun se debe a que na actualidá tal proceder sía-yos impidíu, sinón porque parte considerable d'ellos opta por vivir fora d'Israel.^[56]

Cambeos poblacionales

• Asimilación. Yá dende l'Antigüedá hubo xudíos que s'asimilaron a la sociedá non xudía que los arrodiaba. Esta asimilación, que pudo pola fuercia o por llibre eleición, consistía, básicamente, en dexar de prauticar el xudaísmu ya inclusive refugar la identidá xudía propia. Delles comunidaes xudíes sumieron dafechu por cuenta de la asimilación.^[57] Sicasí, de resultes de les persecuciones a les que se vieron sometíos los xudíos mientres la mayor parte del mileniu pasáu nes que se-yos prohibía integrase cola sociedá non xudía, l'asimilación nun yera un fenómenu alarmante dientro del pueblu xudíu. La llegada de la Haskalá nel sieglu XVIII y la consecuente emancipación de los xudíos n'Europa y América nel sieglu siguiente camudó la situación, lo que dexó a numberosos xudíos participar y ser parte de la sociedá secular. Ello, xunto cola nacencia de corrientes xudíes alloñaes de la ortodoxa tradicional, como'l reformismu, muncho menos esixentes tocantes a la interpretación de la Torá, tuvo como resultáu un aumentu considerable de l'asimilación, que la so principal carauterística ye'l matrimoniu mistu, esto ye, xudíos que contraxeron matrimoniu con non xudíos. N'Estaos Xuníos, onde mora la comunidá xudía más numberosa dempués d'Israel, hai cerca d'un 50 % de matrimonios mistos.^[58] Yá que, según la llei xudía, pa ser xudíu haber de tener madre xudía, la mayoría de los fíos d'estos matrimonios dexen de ser xudíos. Amás, pierden tantu la idea de pertenencia a un coleutivu concretu (xudíu) como les tradiciones relixoses de los sos proxenitores. Esto provoca un descensu considerable na población xudía. Hai quien denominen esti fenómenu como "holocaustu silenciosu".^[59]

• Persecuciones y matances. A lo llargo de la historia, numberosos conquistadores, imperios y naciones primieron a los xudíos o intentaron esanicialos dafechu. Los métodos emplegaos fueron dende la mera espulsión hasta'l xenocidiu. Acordies con James Carroll, «los xudíos representaben el 10 % de la población total del Imperiu romanu […] güei tendríen de ser aproximao 200 millones».^[60] Exemplos pertinentes a esta categoría inclúin les persecuciones mientres les Guerres Xudeo-Romanes, les Cruzaes, les masacres de poblaciones xudíes n'Ucraína polos cosacos de Bohdan Chmielnicki, los pogromos en Rusia y l'Holocaustu, nel que fueron asesinaos seis millones de xudíos,^[61] incluyendo un millón y mediu de neños.^{[62][ensin referencies]}

Condición paradóxica

Según el demógrafu Sergio Della Pergola la condición del pueblu xudíu en tiempos modernos "ye una paradoxa, per un sitiu l'antisemitismu ye un mal que crea un mecanismu de defensa coleutivu, y por otru, la emancipación abasna'l preciu de l'asimilación".^[63]

Teoría ya investigación recién

L'historiador Shlomo Sand sostuvo que la diáspora xudía nun foi un éxodu masivu, sinón de solo unos pocos miles de xudíos (a lo más). Esplicó que la esistencia de xudíos en diverses partes d'Europa, África y Asia como'l frutu de conversiones al xudaísmu.^[64] Les poblaciones d'Europa oriental, según Sand, tendríen orixe nos jázaros, un pueblu turcu procedente del Asia central que se convirtió al xudaísmu escontra'l sieglu VIII.^[65]Sicasí, foi demostráu que les poblaciones xudíes askenazies, sefardinos y d'oriente mediu atópense más rellacionaes xenéticamente ente sigo que pa colos sos conciudadanos,^[66] esistiendo relativamente pocos amiestos nes poblaciones xudíes, pero presentando éstes considerable parentescu xenéticu colos demás pueblos del Llevante Mediterraneu.^[67]

• Historia de los xudíos
• Hebreos
• Idioma hebréu
• Xudaísmu
• Beth Hatefutsoth
• Cultura xudía
• Arte xudío
• Arte sefardino
• Arte asquenazí
• Apellíos xudíos
• Congresu Mundial Xudíu
• Sionismu
• Israel
• Historia de los xudíos n'América Llatina
• Antisemitismu
• Neoantisemitismo

• Della Pergola, Sergio. World Jewish Population: The American Jewish Year Book, Universidá de Connecticut, 2012 -PDF.
• Roudinesco, Élisabeth. A vueltes cola cuestión xudía (2009), Barcelona: Anagrama, 2011.
• Paul Johnson (2010). La historia de los xudíos (A History of the Jews, 1987). Zeta Bolsu. ISBN 978-84-96581-89-0.
• Juan Pedro Cavero Coll (2009). El pueblu xudíu na historia. ISBN 978-1-84799-732-6.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Pueblu xudíu .
• Jewish Encyclopedia: People of Israel [Hebrews], Judaism, Jew
• World Jewish Congress (inglés).
• Anti-Difamation League (inglés).
• Asociación Tarbut Sefarad
• Xudíos famosos nel Nuevu Mundu
• World Jewish News Agency (inglés).