Rusia

País d'Eurasia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000

A Federación Rusa u simplament Rusia (en ruso: Россия, Rossiya), ye o país mas gran d'o mundo, estendillando-se entre Europa y Asia. Ye una republica semipresidencialista integrata por "subchectos federals". Rusia muga con los siguients países (empecipiando por a parti noroccidental y seguindo lo sentito contrario a las sayetas d'o reloch): Noruega, Finlandia, Estonia, Letonia, Belarrusia, Lituania, Polonia, Ucraína, Cheorchia, Azerbaichán, Cazaquistán, China, Mongolia y Corea d'o Norte. A suya costa s'estendilla dende l'Oceano Arctico dica l'Oceano Pacifico d'o Norte, y tien amás costa en mars interiors como a mar Baltica, mar Negra y mar Caspia. Como succesor prencipal d'a Unión Sovietica, Rusia contina estando un país influyent, en particular en a Comunidat d'Estaus Independients, integrata por muitos atros estaus de l'antiga Unión Sovietica.

Federación Rusa
Российская Федерация
Rossiiskaya Fiedieratsiya
Bandera de RusiaEscudo de Rusia
(En detalle)(En detalle)
Lema nacional:
Himno nacional: Himno d'a Federación Rusa
Situación de Rusia
Situación de Rusia
Capital
 • Población
Moscú
13.015.126 (2022)
Mayor ciudatMoscú
Idiomas oficialsRuso1
Forma de gubierno
President
Primer ministro
Republica federal
Vladimir Putin
Mikhail Mishustin
Independencia
 • Calendata
Declarata
Reconoixita
D'a Unión Sovietica
12 de chunio de 1990
24 d'agosto de 1991
Superficie
 • Total
 • % augua
Mugas
Posición 1º
17.075.200 km²
0,5%
20.017 km
Población
 • Total
 • Densidat
Posición 9º
146.980.061 (2022)
8.30 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2008)
 • PIB per capita
Posición 8º
US$ 2.274.584 millons
US$ 16.200
MonedaRublo
ChentilicioRuso/a[1]
Zona horariaUTC +2 a +12
Dominio d'Internet.ru .su .рф
Codigo telefonico+7
Prefixo radiofonicoRAA-RZZ, UAA-UIZ
Codigo ISO643 / RUS / RU
Miembro de: ONU, APEC, CBSS, OSCE
1Bi ha atras trenta luengas reconoixitas oficialment en belunas d'as subdivisions de Rusia

A historia de Rusia prencipia con os eslaus orientals. Os pueblos eslaus apareixioron como grupo etnico en Europa entre os sieglos III y IV.[2] Establito y gubernato por os vikingos y os suyos descendients, o primer estau eslau oriental, a Rus de Kiev, surtió en o sieglo IX, y adoptó lo cristianismo de l'Imperio Bizantín en 988, prencipiando asinas a sintesi d'as culturas bizantina y eslava que definirba la cultura rusa d'os siguients mil anyos.[3] A Rus de Kiev se desintegró y as tierras fuoron dividitas entre chicoz estaus feudals. O succesor mas poderoso estió lo Gran Ducau de Moscú, que estió a fuerza prencipal d'o proceso de reunificación rusa en a suya luita d'independencia en contra d'a Horda d'Oro. Moscú reunificó, china chana, os prencipaus rusos que la rodiaban y a la fin dominó lo legato cultural y politico d'a Rus de Kiev. En o sieglo XVIII, ya s'heba estendillato por meyo d'as conquiestas, as anexions y as exploracions y se transformó en l'Imperio Ruso, que s'estendillaba dende Polonia dica l'ueste a l'oceano Pacifico. Rusia se convirtió en o país constituyent mas gran d'a Unión Sovietica, o Estau socialista constitucional mas gran d'o mundo y superpotencia mundial, dica la suya desaparición a la fin d'a Guerra Fría.

Con a disolución d'a Unión Sovietica en 1991, s'establió a Federación Rusa, pero ye reconoixita como a personalidat legal de continidat d'a Unión Sovietica. Asinas, Rusia ye miembro permanent d'o Consello de Seguridat d'as Nacions Unidas y miembro prencipal d'a Comunidat d'Estaus Independients. Rusia ye un país con armamento nucleyar y tien a reserva d'armas de destrucción masiva mas gran d'o mundo.

Cheografía fisica

Planas de Siberia Occidental, o río Vasyugan.
Río amán de Saranpaul.
O Elbrús ye o punto mas alto de Rusia.

Rusia ye situata entre Europa oriental y Asia septentrional (chusto a divisoria entre os dos continents, a cordelera d'os Urals, se troba en territorio ruso), y en l'extremo oriental ye deseparata d'o estau estausunidense d'Alaska por o estreito de Bering.

Muga a lo norte con l'oceano Arctico a traviés d'a mar de Barents, a mar de Kara, a mar de Laptev, a mar d'a Siberia Oriental y a mar de Chukchi. Astí se troban os archipelagos de Nueva Zembla, Tierra de Francisco Chusé, Tierra d'o Norte y Nueva Siberia y a isla de Wrangel.

A l'este, muga con o estreito de Bering que a desepara d'America y con l'oceano Pacifico a traviés d'o estreito de Bering, a mar d'Okhotsk y a mar de Chapón. Astí se troban a isla de Sakhalin y as islas Kurils; y a lo sud d'istas bi ha a isla chaponesa de Hokkaido.

A lo sud, tien mugas terrestres con Corea d'o Norte, a Republica Popular de China, Mongolia y Cazaquistán. A lo sudueste muga con a mar Caspia y as montanyas d'o Caucas, que deseparan Rusia d'Azerbaichán y Cheorchia.

A l'ueste, as suyas mugas son a mar Negra y a mar d'Azov, Ucraína, Belarrusia, Letonia, Estonia, a mar Baltica a traviés d'o golfo de Finlandia, Finlandia y Noruega. Deseparato de Rusia se troba l'oblast u provincia de Kaliningrad, que muga a lo norte y a l'este con Lituania, a lo sud con Polonia y a l'ueste con a mar Baltica.

Rusia s'estendilla a traviés d'a mayor parti d'o norte d'Eurasia y, por tanto, existen una gran variedat de paisaches y climas. A mayor parti d'o paisache consiste en planas granizas, tanto en a parti europea como en a parti asiatica que son amplament conoixitas como, por eixemplo, Siberia. Istas planas son, mas que mas, estepa a lo sud y selvas densas a lo norte, con a tundra a lo largo d'a costa d'o norte. Se troban cadenas montanyosas a lo largo d'as mugas d'o sud, como lo Caucas (a on que se troba o Elbrús, o punto mas alto de Rusia con 5.633 metros d'altaria) y l'Altai. A l'este bi ha la sierra de Verkhoiansk y os vulcans d'a peninsula de Kamtchatka. En a parti central i son os Urals, que son a división prencipal entre Europa y Asia.

Rusia tien una luenga linia de costa de mas de 37.000 kilometros a lo largo d'os oceanos Arctico y Pacifico, asinas como mars interiors com a mar Baltica, a mar Negra y a mar Caspia. As mars mas chicotas fan parti d'os oceanos; a mar de Barents, a mar Blanca, a mar de Kara, a mar de Laptev, a mar de la Siberia Oriental y a mar de Chukchi fa parti de l'Arctico, mientres que o estreito de Bering, a mar d'Okhotsk y a mar de Chapón perteneixen a l'Oceano Pacifico. As islas prencipals que se i troban encluyen Nueva Zembla, a Tierra de Francisco Chusé, a Tierra d'o Norte, as islas de Nueva Siberia, a isla de Wrangel, as islas Kurils y a isla de Sakhalin.

Rusia ye trescruzata por grans ríos. Os d'a parti europea que desembocan en as mesmas costas rusas son o Volga, o Don, o Kama, l'Oka y o Dvina Septentrional, mientres que os que desembocan en atros países son o Dnieper y o Dvina Occidental. En Asia se i troban l'Obi, o Irtix, o Yenisei, l'Angara, o río Lena y l'Amur. Os lacos prencipals encluyen o laco Baikal, o laco Ladoga y o laco Onega.

Cheografía humana

Ciudat de Moscú.
Seu de Cristo lo Salvador, destruyita mientres a epoca sovietica, reconstruyita entre 1990 y 2000.

Dinamica de población

Seguntes as estimacions preliminars, a población rusa l'1 de chinero de 2007 yera de bels 142 millons de personas. En 2007, a población heba baixato un 0,17% y en 2006 un 0,37%. Rusia ye una sociedat diversa y multietnica, bi ha mas de 120 grupos etnicos y indichenas.[4] En 2006 186.380 inmigrants plegoron a Rusia, d'os cuals un 95% proveniban d'os paises d'a Comunidat d'Estaus Independients, muitos d'els de parla rusa. Encara que a población rusa ye relativament gran, a densidat de población ye muit baixa, debito a la extensión territorial d'o país. A mayor parti d'a población se concentra en a Rusia europea amán d'os Urals y a lo sudueste de Siberia. Un 73% d'a población ye urbana.[5] Seguntes os datos d'o censo de 2002, as ciudaz mas grans d'o país son Moscú (10,1 millons) y Sant Petersburgo (4,7 millons). Once ciudaz mas tienen una población d'entre 1 y 2 millons d'habitants: Chelyabinsk, Kazan, Novosibirsk, Nizhny Novgorod, Omsk, Perm, Rostov d'o Don, Samara, Ufa, Volgograd y Yekaterinburg.

O maximo de población rusa goso estar de 148,7 millons d'habitants en 1991,[6] pero dende allora la población ha ito baxando; de feito en 2007, o numero de muertos estió superior a lo numero de naixencias.[7] A tasa de creiximiento poblacional estimata ta 2008 ye de –0,474%.[8] As causas prencipals d'o creiximiento negativo d'a poblavión son una alta tasa de mortalidat y una baixa tasa de natalidat (de 16 por cada mil habitants y d'11 por cada mil habitants respectivament).[8] Manimenos, o Ministerio de Salut de Rusia preveye que en 2011 as tasas de natalidat y mortalidat serán iguals.[9]

Luengas

Se parlan en Rusia cuasi 100 luengas diferents.[10] Seguntes o censo de 2002, amás d'o ruso, luenga oficial parlata en toz os subchectos federals, se i parlan tamién o tartaro (5,3 millons de personas) y l'alemán (2,9 millons).[11] O ruso ye a unica luenga oficial d'o estau, pero a Constitución atorga a las republicas o dreito a escullir a suya luenga propia cooficial con o ruso.[12] A tamas d'a suya extensión (o ruso ye a luenga mas estendillata cheograficament d'Eurasia) a luenga ye relativament homochenia. O ruso ye a luenga eslava con o numero mas gran de parlants.[13] O ruso ye una d'as seis luengas oficials d'as Nacions Unidas.

Etnografía

Hombre y muller d'o Daguestán.

Rusia ye una sociedat diversa y multietnica. Os rusos forman un 80% d'a población total d'a Federación Rusa. Con tot y con ixo, i viven mas de 120 grupos etnicos. Belluns d'istos pueblos son muit chicoz, con menos de 1000 individuos; de feito, amás d'os rusos nomás os tartaros, os ucraineses, os chuvaixes, os baixkirs, os chechens y os armenios superan o millón de personas.[2] A Federación Rusa reconoixe a diversidat etnica en estar formata por 21 republicas de minorías, 10 districtos autonomos y una rechión autonoma. En istas rechions, a nacionalidat eponima, manimenos, ye inferior, en numero, a los rusos que i viven.[2] Bellas minorías nacionals demandan mayor autonomía u y incluso a independencia.

Relichión

O Cristianismo, o Islam, o Budismo y o Chudaísmo son as relichions tradicionals de Rusia y consideratas, seguntes una lei aprobata en 1997, como parti d'o "herencio cultural" d'o estau.[14] A Ilesia Ortodoxa Rusa ye a relichión dominant.[15] Seguntes una enquesta realizata por o Centro d'Investigación d'Opinión Publica Ruso, un 63% d'os encuestaus se consideraban rusos ortodoxos.[16] Manimenos, nomás un 15-20% ye practicant; unatro 10-15% practica o Islam.[8] Un gran porcentache d'a población rusa no ye practicant u ye atea u agnostica, un legato d'o suyo pasato sovietico.[8]

Historia

Antiga Rusia, eslaus orientals y a Rus de Kiev

Antes d'o sieglo I, as vastas tierras de Rusia meridional estioron pobladas por cuantas tribus, muit dispersas por l'immenso territorio, como os proto-indoeuropeus y escitas. Entre o sieglo III y sieglo VI as estepas estioron asolatas por ondadas succesivas d'invasions nomadas, dirichidas por tribus que a ormino continarían a suya abance dica Europa, como estió o caso d'os hunnos y avaros.

Entre o periodo d'o sieglo V a o sieglo VII los abances humans son representaus por a cultura de Dyakovo, en plena edat de fierro, que ocupaba a zona d'o Volga Superior, o Valday y l'aria de río de Oká. A cultura de Dyakovo yera formada por a chent ugrofinesa, os denantpasaus d'as tribus Merya, Muroma, Meshchera y Vepsos. Toda a toponimia rechional ugrofinesa y o suyo caracter hidronimo nos transporta a ista cultura, un eixemplo ye o río Yauza, afluent d'o Moscova, y probablement o mesmo río Moscova tamién.

Os turcos y os cazacos reinoron as estepas mas baixas d'a cuenca d'a Volga entre os mars Caspia y Negro ent'o sieglo VIII. Destacoron por as suyas notorias leis de tolerancia cosmopolita. Os gazaros estioron a connexión comercial prencipal entre o Baltico y l'imperio musulmán Abasí radicaus en Bagdad. Se convirtioron en importants aliaus de l'Imperio Bizantín y emprendioron una serie de guerras exitosas contra os Califatos arabes.

En ista yera, o termin "Rhos" u "Rus" estió primer aplicau a os varegos y dimpués tamién a os eslaus que habitaban a rechión. En o periodo d'o sieglo X a XI a Rus de Kiev u Rusia medieval plegó a estar o prencipau mas gran en Europa y un d'os mas prospers, a causa d'o comercio diversificau tanto con Europa como con Asia. a obridura de nuevas rutas d'o comercio con Oriente en o tiempo de As Cruzadas contribuyó a la decadencia y a la fragmentación d'o prencipau a fins d'o sieglo XII.

En o periodo d'o sieglo XI y XII, as incursions constants d'as tribus turcas nomadas, como os polovtsy y os pacinacos, levoron a la migración masiva d'as poblacions eslavas, d'o sud fertil a las rechions d'o norte, conoixius como Zales'e. Os estaus medievals d'a Republica de Novgorod y o Prencipau de Vladímir-Súzdal surtioron como sucesors d'o Rus de Kiev. Mientres, o curso mediano d'o río Volga yera dominau por o estau musulmán de Bulgaria d'o Volga. Como muitas atras partes de Eurasia, istes territorios fuoron invadius por os mongols, formando o estau d'a Horda Dorada que saqueyaría os prencipaus rusos entre mas de tres sieglos. Amán d'a metat d'a población rusa morirá entre a invasión mongola; posteriorment conoixius como os tartaros, gubernarán as extensions meridionals y centrals de Rusia mientres que os territorios actuals de Ucraína y Belarrusia serán incorporaus a o Gran Ducau de Lituania y Polonia, dividindo asinas a os eslaus orientals entre belarrusos a o norte y ucraineses a l'ueste.

Igual que en os Balcans, o movimiento nomada retrasó o desembolique economico y social d'o país. Manimenos, a Republica de Nóvgorod de conchunta con a ciudat de Pskov retenioron bel grau d'autonomía entre o tiempo d'a yunta mongola y podioron en gran parte privar as atrocidaz que afectoron a la resta d'o país. En l'anyo 1240, a Republica de Novgorod, dirichida por Alexánder Nevsky (1220-1263), refusó os intentos d'os cruzaus chermanicos d'a Orden Teutonica de colonizar a rechión.

Prencipau de Moscú

A diferencia d'o suyo lider espiritual, l'Imperio Bizantín, Rusia, baixo o liderache de Moscú, podió revivir y organizar a suya propia guerra de la reconquiere, subchugando finalment a os suyos enemigos y anexando os suyos territorios perdius. Dimpués d'a caita de Constantinoble en 1453, a Rusia moscovita queda como o solo estau cristiano funcional en a buega d'Europa Oriental, adquirindo asinas o dreito de reclamar a succesión a o legato de l'Imperio romano d'Oriente. Encara baixo o dominio d'os mongol-tartaros, o Ducau de Moscú prencipió a afirmar a suya influencia en Rusia Occidental en o prencipio d'o sieglo XIV. O resurchimiento espiritual, emparau por a Ilesia Ortodoxa y santo Sergio de Rádonezh, aduyó a o Ducau de Moscú a redotar a os mongolo-tartaros en a Batalla de Kulikovo en 1380.

Ivan IV "O Terrible" (1530-1584) mete fin a o control d'os invasors, consolidando rechions cercanas baixo o dominio de Moscú. Ye o primer en tomar o titol de "Gran Duque de Todas as Rusias".

A'l prencipio d'o sieglo XVI, o Estau ruso prenió como fiques prencipals recuperar toz os territorios perdius a consecuencia d'a invasión mongolo-tartara y protecher a zona fronteriza meridional contra os ataques d'os tartaros de Crimea (As Guerras Ruso-De Crimea) y de cualques lugars turcos. Os fidalgos, recibindo una sinyoría d'o sobirán, estioron obligaus a servir en l'exercito. O sistema d'a sinyoría plegó a estar la base t'a caballería noble. En 1547, Ivan IV fue coronau oficialment como o primer Zar de Rusia. Entre o suyo reinau, Ivan IV anexionó rechions de Kazán y Astracán entre atras y transformó Rusia en un estau multietnico. Iván IV promulgó un nuevo codigo de leis (Sudebnik de 1550), establindo o primer cuerpo representativo feudal (Zemsky Sobor) y introdució a autochestión local en as rechions rurals. A zaguers d'o sieglo, cosacos rusos fundoron os primers establimientos en Siberia Occidental. O suyo reinau tamién estió marcau por a larga y fracasada guerra contra a coalición de Polonia, Lituania y Suecia ta l'acceso a o comercio a traviés d'a mar Baltica.

Iván levó a cabo una serie de porgaduras en a aristocracia feudal, probablement provocadas por a traiduría por parte de principe Kurbsky, por as cuals dentró en a historia como "O Terrible". Dimpués d'a suya muerte os fracasos militars, as epidemias y as pobras cullitas debilitoron o Estau, os tartaros de Crimea creman a ciudat de Moscú. a muerte d'os fillos d'Iván combinau con o fame de 1601-1603 levan a la guerra civil y a la intervención extranchera.

A meyaus d'o sieglo XVII i heba establimientos rusos en Siberia Oriental y en a peninsula de Chukchi a traviés d'o río Amur. En 1648 o navegant ruso Semión Dezhniov descubre o estreito que desepara Siberia de Alaska. Mas tarde, en 1728 será explorau por o navegant danés Vitus Bering, y levará o suyo nombre (estreito de Bering).

Imperio Ruso

O control moscovita d'a nación naixient continó dimpués d'a intervención polaca baixo a dinastía subsiguient de Romanov, empecipiando con o Zar Miguel I de Rusia en 1613. Pero I o Gran, qui gubernó o Zarato Ruso, redotó a l'Imperio sueco entre a Gran Guerra d'o Norte, forzando-lo a ceder Karelia Occidental y Ingria (dos rechions perdidas por Rusia en o Tiempo de Dificultaz), y de Livonia (actuals Estonia meridional y Letonia septentrional). Isto aseguró l'acceso de l'Imperio Ruso a o mar y o comercio maritimo, en Ingria. Fundó en 1703 una nueva capital, San Petersburgo y estió, en gran parte, responsable de levar a cultura d'Europa Occidental a Rusia, a resultas d'as suyas reformas.

Dimpués de ditas reformas, Rusia obtenió poder en Europa. Catarina a Gran, que gubernó entre 1762 a 1796, continó os esfuerzos de Pero I ubicando a Rusia como un d'os grans poders europeus. Como eixemplos d'a participación europea en o sieglo XVIII, se destacan a Guerra de Succesión Polaca y a Guerra d'os Siet Anyos. Dimpués d'a división de Polonia, Rusia adquirió os significativos territorios d'o ueste, os cuals se trobaban poblaus prencipalment por personas de relichión ortodoxa. A consecuencia d'as guerras contra l'Imperio Otomán, Rusia augmentó as suyas buegas dica o mar Negro tenendo como objetivo a protección d'a rechión cristiana d'os Balcanes contra os turcos. En 1783, Rusia y o Reino cheorchiano (que fue devastau cuasi totalment por as invasions persas y por os turcos) sinyoron o tractau de Georgievsk seguntes o cual Cheorchia (Kartl-Kakheti) recibió a protección de Rusia.

En 1812, habendo reuniu cuasi meyo millón de soldaus franceses y provenients d'os suyos atros estaus conquerius en Europa, Napoleón invadió Rusia. Manimenos, dimpués de tomar Moscú, fue forzau a retirar-se enta Francia. Cuasi o 90% d'as fuerzas invasoras murioron en as batallas con l'exercito ruso, a causa d'os guerrillers, y o crudo hibierno. Os exercitos rusos rematoron a persecución de l'enemigo tomando a suya capital, París.

Os oficials d'as guerras napoleonicas levoron a Rusia las ideyas d'o liberalismo y mesmo procuroron reducir os poders d'o zar entre a rebelión frustrada d'os dekabristas en 1825, a cual fue seguida por cuantos decenios de represión politica. Unatro d'os resultaus d'as guerras napoleonicas, estió a constitución de Besarabia, y de Finlandia en l'Imperio Ruso, y a creyación d'o Congreso Polonia. a permanencia d'a servitut y as politicas conservaderas de Nicolau I de Rusia estorboron o desembolique de l'Imperio Ruso a meyaus d'o sieglo XIX. Como resultau, o país fue redotau en a Guerra de Crimea (1853-1856) por una alianza de poders europeus mayors que incluiban a Gran Bretanya, Francia, l'Imperio Otomán y Piamonte-Cerdenya.

L'actividat revolucionaria moderna en l'Imperio Ruso prencipió con a Rebelión Decembrista de 1825, y encara que a servitut fue abolida en 1861, lo fuo en termins desfavorables t'os labradors y sirvió ta animar a os revolucionarios. Un parlamento, a Duma estatal, fue establiu en 1906, dimpués d'a Revolución de 1905, pero o malestar politico y social siguió. Estando agravau entre a Primera Guerra Mundial por o fracaso militar y a escaseza d'alimento en as ciudaz prencipals.

O succesor de Nicolau I de Rusia, Aleixandre II (1855-1881) fue forzau a emprender una serie de reformas completas y publicó un decreto abolindo a servitut, en 1861. As grans reformas d'o reinau d'Aleixandre II dirichioron cada vez mas rapido o desembolique y as tentativas d'o capitalista Serguéi Witte ent'a industrialización. Una atmosfera de eslaufilia yera en augmento, liderata por a victoria de Rusia en a Guerra Ruso-Turca, a cual forzó a l'Imperio Otomán a reconoixer a independencia de Rumanía, de Serbia y Montenegro, y l'autonomía de Bulgaria.

O fracaso de las reformas y a supresión de lo agrario a consecuencia d'o creiximiento d'a intelectualidat liberal, fomentó a continuidat d'os problemas. En a vispra de Primera Guerra Mundial, a posición d'o Zar Nicolau II y a suya dinastía pareixió precaria.

O gubierno ruso no querió participar en a Primera Guerra Mundial, pero sentiba que a sola alternativa yera l'acceptación d'a dominación alemana d'Europa. Rusos de clase alta y burgueses aduyoron en o esfuerzo de guerra d'o rechimen. Labradors y treballadors, en cambeo participoron con muito menos entusiasmo debant d'a situación. Alemanya teneba un exercito que levaba a debantera en Europa y un enorme poder industrial, tenendo amás a Austria y l'Imperio Otomán como os suyos aliaus en a guerra. Consecuentment, Rusia fue forzada a luitar en atras tres guerras y en a guerra anglesa simultaniament. Baixo istas circumstancias o esfuerzo ruso en a guerra estió impresionant. Habendo ganau cuantas grans batallas en 1916, l'exercito guardó distancia cuan esclató a Revolución rusa de 1917, en parte por razons economicas, pero prencipalment porque a desconfianza publica ya existent ent'o rechimen creixió por a corrupción y a traiduría. Muitas historias estioron inventadas u enormement exacheradas, tal como a creyencia que un mistico, Grigori Rasputín, tenió gran influencia politica dentro d'o Gubierno. O que importó, manimenos, fuo que se creyoron as remors.

Revolución de 1917 y a fin d'a era zarista

Tot y que Rusia se industrializaba rapidament, tasament una chicota parte d'a población, mas que mas nobles y cualques industrials, teneban buenas condicions de vida. Os labradors yeran pobres y, encara que Aleixandre II heba feito una chicota la reforma agraria, lis yera muit dificil d'acceder a la propiedat d'a tierra. As succesivas redotas en as batallas mientres a I Guerra Mundial y o descontento cheneralizau d'a población levoron a que a economía interna prencipiase a deteriorar-se, la cual cosa condució a o caos social y a cuantas rechiradas y intentos revolucionarios. Istas revolucions tienen dos calendatas: 1905 y 1917. En a revolución de 1905 prencipió a fin d'a era zarista, cuan Rusia fue redotada inasperadament por Chapón en una guerra entre istos dos países, a Guerra Ruso-Chaponesa. Chapón yera un país chicot y feble a ran tecnolochico, y isto espantó a o zar Nicolau II y afectó a la suya popularidat. Igualment, en 1905 un grupo de treballadors elaboró una petición a o zar exichindo reformas economicas y socials. O movimiento fue violentament reprimiu por as tropas d'o zar, qui dioron muerte a alto u baxo 1.000 d'os treballadors. Ixe episodio fue conoixiu como "Domingo Sangriento", a partir d'él se formoron os primers Soviets.

O poder d'os sovieticos y a influencia d'a revolución de 1905 se fue feblando en os anyos siguients; manimenos, con a dentrada de Rusia en a Primera Guerra Mundial, as condicions de vida de gran parte d'a población empiororon drasticament, chenerando as condicions ta nuevas rechiradas que darían orichen a la Revolución de febrero de 1917, a on social-revolucionarios, mencheviques, cadets y bolcheviques intentoron dar -por separau- con nuevas formulas de gubierno ta Rusia, dando puesto a una breu Republica d'inspiración occidental, estando-ne o suyo maximo lider Alexander Kerensky. Iste nuevo orden no prosperó, prencipalment, a la oposición d'os liders rusos d'a nueva republica a la marcha de Rusia d'a guerra, la cual cosa favoreixió a os bolcheviques que, encara que yeran una minoría politica entre os partius d'a epoca, yeran os solos que esfendeban a salida d'a guerra de traza intransichent; d'ista traza se dio orichen a la revolución d'octubre de 1917, d'inspiración bolchevique, y a la posterior conquiesta d'o poder por parte d'os soviets lideratos por Lenin y Trotsky, que creyoron o Partiu Comunista dando asinas os primers trangos t'a formación d'a Unión Sovietica.

Con a vistoria d'a revolución de febrero, s'establió un Gubierno provisional liderato por Alexander Kerensky, que teneba o refirme d'una man de liberals y democratas y mesmo teneba a colaboración d'os soviets; sindembargo, a ezquierda y a dreita teneban fundas diferencias en cuantos temas, mas que mas respective d'a conducción d'a politica de guerra: a dreita quereba continar fendo parte d'o bando aliato y a ezquierda quereba albandonar a guerra.[17] En chulio de 1917 principió a Ofensiva Kerensky en Galitcia, en o Frent Oriental, que remató en un fracaso (mesmo que l'Ofensiva Brusilov en 1916) orichinando asinas un abance de l'exercito alemán que anunciaba o esboldregamiento d'o frent, feito agravato por l'alto indice de desercions en as filas de l'exercito ruso.[18]

Dimpués d'una sublevación bolchevique fracasata en chulio de 1917, o suyo lider, Vladimir Ilich Lenin (naixiu Vladimir Ilich Ulianov), fuyó a Finlandia por seguranza.[19] Allí escribió "O Estau y a Revolución", clamando a una nueva forma de gubierno basata en consellos d'os treballadors u soviets y instituindo a o poder sovietico esleito, como revocable en tot momento por os treballadors. Entre agosto y setiembre, o cheneral Lavr Kornilov prebó de derrocar a o Gubierno menchevique d'Alexander Kerensky en o dito golpe de Kornilov y Kerensky demanó aduya y refirme a os bloqueviques, en cedindo-lis armas y salvando asinas a situación en a capital, Petrogrado, encara que Kerensky perdió asinas o refirme d'os liberals rusos; antiparte, os bolcheviques plegaron a estar mayoría en Petrogrado y en Moscú.[20]

Lenin tornó a Petrograu en octubre, inspirando a Revolución d'octubre con o lema "Tot o poder t'os soviets!". Trotsky, president d'o Soviet de Petrogrado, dirichió o derrocamiento d'o Gubierno Provisional dende l'Instituto de Smolny,[19] dende o 6 a o 8 de noviembre de 1917. A la fin d'a Revolución rusa de 1917, una facción politica marxista clamó a os bolcheviques a tomar o poder en Petrogrado y Moscú baixo o liderache de Lenin. Os bolcheviques cambeoron o suyo nombre enta Partiu Comunista. L'asalto y a capitulación d'o Palacio d'Hibierno en a nueit d'o 7 a o 8 de noviembre marcoron o prencipio d'o gubierno sovietico. Kerenski, redotato, albndonó a ciudat y marchó enta o exilio.[19]

O zar Nicolau II y familia reyal fuoron asasinatos en Yekaterimburgo y con ixo remató a zaguera dinastía rusa. Entre un tiempo se creyó en a remor que a filla menor d'a familia, a princesa Anastasia, heba sobrevivito, remor que investigacions recients han desmentito.

Dimpués d'a victoria d'os bolcheviques, Rusia sufre una Guerra Civil (1918-1922) entre os partidarios d'a revolución bolchevique (Exercito Royo) y os suyos opositors (Exercito Blanco), istos zaguers, emparatos en cualques momentos d'a guerra, por diversas potencias foranas. Ta ganar, Lenin adoptó o lema d'o "Comunismo de Guerra", en drenando recursos d'a producción agricola ta proveyer a os soldatos. Con a victoria de l'Exercito Royo grans companyías privadas fuoron zarradas como, por eixemplo, a interpresa Smirnoff.

Era sovietica

Ta más detalles, veyer l'articlo Unión Sovieticaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

En plegar os bolcheviques en o Gubierno, teneban dos temas importants ta solventar: o primero, l'amenaza exterior a traviés de l'abance d'as tropas alemanas en o Frent Oriental; y o segundo, l'amenaza interior d'a oposición armata que lis feban atros movimientos politicos, mas que mas l'Exercito blanco contra-revolucionario.[21]

Ta solventar o primero d'istos problemas, Lenin sinyó a paz con as Potencias Centrals en o Tractau de Brest-Litovsk, encara que acceptó importants perdugas territorials a favor d'as Potencias Centrals y tamién acceptó a independencia de cuantos territorios que d'antis mas feban parte d'a Rusia zarista. Salvava asinas a supervivencia d'o mesmo rechimen revolucionario, con a cual cosa chustificó l'acceptación d'ixe tractau.[21]

Respective d'o segundo d'ixos problemas, se simplificoron a traviés de cuantos golpes d'estau executatos por militars de dreita y refirmatos por l'almirante Aleksandr Kolchak que rematoron con bellos gubiernos d'os socialistas revolucionarios, oposatos a os bolcheviques y partidarios de Kerensky.[22] Prencipió asinas una contraofensiva d'os contra-revolucionarios a traviés de tot o país, esclatando asinas a Guerra civil rusa con aduya militar d'os Aliaus, encluyendo-ie a os chaponeses que dentroron por Siberia a traviés de Vladivostok; sindembargo, l'Exercito Royo establito por Trotsky redotó y fació fuera a las tropas aliatas y a os contra-revolucionarios, dixando asinas a Lenin con as mans libres t'acotolar a os campesins aliaus con os social-revolucionarios que prebaban tamién de derrocar a o rechimen bolchevique.[22] En abril de 1921 bi heba 165 exercitos en Rusia devantaus en armas contra os bolcheviques, d'os cuals os social-revolucionarios refirmaban 140.[23] A tamas d'os exitos militars y politicos bolqueviques, un elemento que estió clau en a suya victoria estió l'albandono d'a politica de confiscación d'alimentos y a suya substitución por a dita Nueva Politica Economica en ixe mesmo 1921.[24]

A victoria tenió un pre altismo: a Guerra civil rusa estió, dezaga d'a rebelión taiping en China en o sieglo XIX, a mas destructiva d'a historia, con mesmo mas victimas que en toz os frents d'a Primera Guerra Mundial, con 900.000 soldatos bolcheviques, 1.000.000 de soldatos d'os exercitos campesins y 8.200.000 victimas civils, amás d'os soldatos blancos, en numero encara desconoixito.[24]

A Unión Sovietica fue establida en aviento de 1922 como a Unión d'as Republicas Sovieticas de Rusia (familiarment conoixida como Rusia Bolchevique), Ucraína, Belarrusia y Transcaucasia gubernadas, as tres primeras, por partius bolcheviques y a zaguera por o menchevique.

Revolución y a fundación d'o estau sovietico

O levantamiento popular espontanio en Petrograu, en respuesta d'a caita d'a economía y a moral en tiempo de guerra, acabó con o derrocamiento d'o gubierno imperial en marzo de 1917 (veyez Revolución de Febrero). A autocracia zarista fue reemplazada por o Gubierno Provisional Ruso, que os suyos liders pensoron en establir una democracia liberal en Rusia y continar participando en o costau d'a Triple Entente en a Primera Guerra Mundial. Al mesmo tiempo, ta asegurar os dreitos d'a clase obrera, as asambleas de treballadors, conoixidas como Soviets, naixen a lo largo de tot o país. Os bolcheviques, dirichius por Lenin, presionoron a favor d'una revolución socialista tanto en ditas asambleas como en as carreras, tomando o poder en o Gubierno Provisional en noviembre de 1917 (veyer Revolución d'octubre). Solament dimpués d'a larga y sangrienta Guerra civil rusa de 1918-1921, entre a cual s'aprebó a primera Constitución sovietica de 1918 y que incluyó intervención extranchera en cuantas rechions de Rusia se afirmó o nuevo poder sovietico. Dimpués d'a Guerra Polaco-Sovietica de 1919-1921, a "Paz de Riga" a prencipios de l'anyo 1921 dividió os territorios disputaus de Belarrusia y Ucraína entre Polonia y a RSFS de Rusia.

A muerte de Lenin y a puyata de Stalin

Lenin se convertió en o maximo lider d'o nuevo estau, a Unión Sovietica, en establindo-ie una dictadura. Sindembargo, en 1922 principioron os suyos problemas de salut, y o problema d'a suya succesión en o liderache d'o país prencipió a estar obchecto d debat. En o suyo testamento d'aviento de 1922 desaconsellaba que lo succedese Stalin, en decindo que:[25]

O camarada Stalin, en convertir-se en secretario cheneral, ha teniu un poder sin de limites en as suys mans, y estoi que fácil que no sepa siempre como fe-ne emplego adecuatament.

En chinero de 1923 Lenin demanaba que o partiu emprenese accions ta fer fuera a Stalin d'o cargo de secretario cheneral y que lo substituise "cualsiquiera atra persona que sía superior a Stalin mas que mas en un aspecto: que sía mas tolerant, mas leyal, mas eDucau y mas atento con os suyos camaradas".[25] Sindembargo, Lenin morió en chinero de 1924 sin que hese podiu fer fuera a Stalin. Stalin recibió o refirme de Lev Kamenev y Grigori Zinoviev, que pensaban que o posible problema t'o nuevo estau sovietico yera Trotsky y no pas Stalin; os tres establioron un triunvirato ta gubernar a Unión Sovietica.[25]

Entre 1923 y 1925 o triunvirato luitó de conchunto t'aislar a Trotsky y privar-lo d'a suyas influencias en o partiu y en o estau, pero dimpués de lograr iste obchectivo, dende 1925 Stalin s'alió on os elementos mas dretans d'o partiu (Nikolai Bukharin, Alexei Rykov y Mikhail Tomsky) ta fer fuera a Kamenev y Zinoniev; ta rematar por expulsar a ixos elementos mas dretans en 1929 y establir un control absoluto por parte de Stalin.[26]

O stalinismo

En consolidar o suyo poder dende 1929, Stlin establió en a Unión Sovietica o dito stalinismo, una dictadura totalitaria basata en o rechimen de terror ta mantener-se en os suyos cargos, fendo emplegos masivos d'a policia politica d'o rechimen (a NKVD) y d'un sistema de "purgas" ta suprimir (mesmo fisicament) a os suyos opositors, en un sistema que s'estendilló d'alto en baixo a traviés de tot o sistema politico sovietico.[27]

Esporte

Como a gran succesor d'a Unión Sovietica, l'esporte continua estando una parti muito important d'a sociedat Rusa. Entre os esportes practicatos y mes populars estan os esportes d'hibierno, a chimnasia, l'atletismo, o baloncesto, l'aixedrez, o tenis y o fútbol iste zaguer con mes importancia dende a desaparición d'a Unión Soviética.

Rusia en os Chuegos Olimpicos

  • Rusia en os Chuegos Olimpicos.

L'equipo ruso fue parcialment feito fuera d'os Chuegos Olimpicos de Río 2016 y os Chuegos Olimpicos d'hibierno de 2018 a causa d'os casos de dopache permitiu y organizau per o estau. A cualques atletas rusos se les permitió participar en os Chuegos Olimpicos de 2018 baixo una bandera neutral con o nombre d'Atletas Olimpicos de Rusia.

Dimpués d'a invasión rusa d'Ucraína de 2022, o Comité Olimpico Internacional (COI) condenó la violación d'a tregua olimpica adoptada per l'Asembleya Cheneral d'a ONU per parte de Rusia. Lo COI pidió a las federacions d'esportes que prohiban a os atletas rusos participar en cualsequier evento internacional dica nuevo aviso, o 3 de marzo o Comité Paralimpico Internacional prohibió a os atletas rusos competir en os Chuegos Paralimpicos d'hibierno de 2022. Lo COI tamién retiró la Orden Olimpica a Vladimir Putin.

Competicions esportivas

Rusia tién una gran tradicción esportiva y bi ha organizato belunas d'as competicions esportivas mes importants d'o mundo entre as que destacan os Chuegos Olimpicos en a suya XXII edición d'a era moderna celebratos en Moscú en 1980, ciudat que tamién estió a seu d'o Campionato d'o Mundo d'Atletismo de 2013,[28] y la ciudat de Sochi estió la siede d'os Chuegos Olimpicos d'hibierno en a suya edición de 2014.

Tamién organizó a Copa Mundial de Futbol de 2018, As ciudaz siedes estioron: Moscú (dos estadios), Kaliningrado, Samara, Sant Petersburgo, Ekaterimburgo, Rostov d'o Don, Sochi, Krasnodar, Nizhni Nóvgorod, Kazán, Saransk y Volgogrado; encetó lo 14 de chunyo y finalizó lo 15 de chulio.

En esportes de motor dende l'anyo 2014 dica 2021, se fació o GP de Rusia de Formula 1, que se disputaba en a ciudat de Sochi en o circuito d'ixa ciudat y que se feba per as inmediaciones d'a Villa Olimpica. Pero deixó de disputar-se per la exclusión de Rusia d'as competicions esportivas y d'as sancions a lo país dimpués d'a Invasión rusa d'Ucraína de 2022, lo contracto d'o Gran Premio se dio per rematau, no disputando ni la edición de 2022 ni las posteriors.

Bibliografía

  • (es) Stephen J. Lee: Dictaduras Europeas 1918-1945. Inforbook's, SL/ServiDOC, SL. Barcelona, 2004.

Vinclos externos

Referencias


Ex Unión de Republicas Socialistas Sovieticas (URSS)
Armenia | Azerbaichán | Belarrusia | Cazaquistán | Cheorchia | Estonia | Letonia | Lituania | Moldavia | Kirguizistán | Rusia | Tachiquistán | Turkmenistán | Ucraína | Uzbekistán


Comunidat d'Estatos Independients (CEI)
Armenia | Azerbaichán | Belarrusia | Cazaquistán | Kirguizistán | Moldavia | Rusia | Tachiquistán | Turkmenistán (asociau) | Uzbekistán


Estaus d'Asia

Afganistán | Arabia Saudita | Armenia1 | Azerbaichán1 | Bahrein | Bangladesh | Birmania | Bután | Brunei | Cambocha | Cazaquistán1 | Cischordania2 | Corea d'o Norte | Corea d'o Sud | Chapón | Cheorchia1 | Republica Popular de China | Republica de China (Taiwan) | Chipre1 | Chordania | Echipto | Emiratos Arabes Unius | Francha de Gaza2 | Filipinas | India | Indonesia | Irán | Iraq | Israel | Kirguizistán | Kuwait | Laos | Liban | Malaisia | Maldivas | Mongolia | Nepal | Omán | Pakistán | Qatar | Rusia1 | Singapur | Sri Lanka | Siria | Tachiquistán | Tailandia | Timor Oriental | Turquía1 | Turkmenistán | Uzbekistán | Yemen | Vietnam

Dependencias: Akrotiri y Dhekelia | Hong Kong | Islas Cocos | Isla de Nadal | Macau | Territorio Britanico de l'Ocián Indico
1 Perteneix a Europa por razons culturals y historicas, pero cheograficament ye en Asia. 2 Territorios controlaus por Israel y gubernaus por l'Autoridat Palestina.


Estaus d'Europa
Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia2 | Artsakh3 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonya d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano
Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixiu. 4 No reconoixito


Subdivisions administrativas de Rusia
Subchectos federals
RepublicasAdiguesia | Altai | Baixkiria | Buriatia | Calmuquia | Carelia | Chechenia | Chuvaixia | Crimea1 | Daguestán | Donetsk1 | Inguixia | Khakasia | Kabardino-Balkaria | Karachai-Cherkesia | Lugansk1 | Mari El | Mordovia | Osetia d'o Norte-Alania | Republica Komi | Sakha | Tataria | Tuva | Udmurtia
Territorios u kraisAltai | Khabárovsk | Kamchatka | Krasnodar | Krasnoyarsk | Perm | Primorie | Stávropol | Zabaykalsky
Provincias u óblastsAmur | Arkhánguelsk | Astrakhán | Bélgorod | Briansk | Chelyabinsk | Irkutsk | Ivánovo | Kaliningrad | Kaluga | Kémerovo | Kírov | Kostromá | Kherson1 | Kurgán | Kursk | Leningrad | Lípetsk | Magadán | Moscú | Múrmansk | Nizhni Nóvgorod | Nóvgorod | Novosibirsk | Omsk | Orenburgo | Oriol | Penza | Pskov | Riazán | Rostov | Sakhalín | Samara | Sarátov | Smolensk | Sverdlovsk | Tambov | Tiumén | Tomsk | Tula | Tver | Uliánovsk | Vladímir | Volgograd | Vólogda | Vorónezh | Yaroslavl | Zaporozhie1
Ciudatz federalsMoscú | Sant Petersburgo | Sevastopol1
Provincia autonomaHebreus
Districtos autonomosChukotka | Khantia-Mansia2 | Nenetsia3 | Yamalia-Nenetsia2
1. Reconoixiu internacionalment como parti d'Ucraína · 2. Administrativament subordinau a l'oblast de Tiumén· 3. Administrativament subordinau a l'oblast de Arkhánguelsk
Districtos federals
Extremo Orient | Meridional | Noroccidental | Siberia | Urals | Volga | Central