Cavi əlifbası
Cavi əlifbası və ya Yava əlifbası (Cavi: توليسن جاوي; Tulisān Jāwī) ərəb əlifbasının Cənub-Şərqi Asiya dillərinə müvafiq edilmiş olan formasıdır. Malay, Açe, Tay, Bancar, Minanqkabau, Tausuq dili və bir çox digər Cənub-Şərqi Asiya dillərində yazı üçün bu əlifbadan istifadə edilir. Cavi əlifbası Bruneydə rəsmi əlifba hesab olunur. Malayziyada isə alternativ əlifba kimi istifadə olunur. İndoneziyada, Sinqapurda, Filippinin cənub hissəsində yerləşən Müsəlman Mindanao Muxtar Regionunda və Taylandda müsəlmanların çoxluq təşkil etdiyi Pattanidə dini məqsədlər üçün bu əlifbadan istifadə olunur.
Etimologiyası
"Cavi (جاوي)" sözü ərəbcə "Jāwah (جاوة)" sözündən götürülmüşdür və bu sözdən Yava adasını və onun ətrafındakı əraziləri göstərmək etmək üçün istifadə olunur. "Cavi (جاوي)" sözü isə bu adalarda yaşayan insanları göstərmək üçün istifadə olunur.
Tarixi
Cənub-Şərqi Asiyanın İslamdan əvvəlki əlifbaları Qrantha əlifbası və Vatteluttu əlifbası olmuşdur. Sözügedən region islamlaşdıqdan sonra isə bu əlifbaların yerinə Cavi əlifbası istifadə edilməyə başlanmışdır. Cavi əlifbası, Malakka sultanlığı, Açe sultanlığı, Cohor sultanlığı, Sulu sultanlığı, Pattani sultanlığı, Ternate sultanlığı kimi tarix boyu bu regionda hökmranlıq etmiş olan müsəlman dövlətləri tərəfindən aktiv formada istifadə edilmişdir.
Müasir cavi əlifbası
Müasir Cavi əlifbası rəsmi olaraq hal-hazırda yalnız Bruney və Malayziyada istifadə olunur və eyni zamanda da bu regionda yaşayan müsəlmanlar tərəfindən dini işlərdə istifadə olunur. Həmçinin də Malayziya ringgiti və Bruney dolları əskinaslarının arxa tərəfində də istifadə olunur. Bu ölkələrdə malay dili həmçinin Rumi adlı latın qrafikalı başqa bir əlifba ilə də yazılır.
Hərflər
| Təkcə | Axırda | Ortada | Başda | Adı | Rumi |
|---|---|---|---|---|---|
| ﺍ | ﺎ | — | əlif | a, e- (ĕ) | |
| ﺏ | ﺐ | ﺒ | ﺑ | ba | b |
| ﺕ | ﺖ | ﺘ | ﺗ | ta | t |
| ة | ـة | — | ta marbutah | -t, -h | |
| ﺙ | ﺚ | ﺜ | ﺛ | sa (tha) | s |
| ﺝ | ﺞ | ﺠ | ﺟـ | cim | j |
| ﭻ | ﭻ | ﭽ | چـ | ca | c |
| ﺡ | ﺢ | ﺤ | ﺣـ | ha | h |
| ﺥ | ﺦ | ﺨ | ﺧـ | xa (xO) | kh |
| ﺩ | ﺪ | — | dal | d | |
| ﺫ | ﺬ | — | zal | z | |
| ﺭ | ﺮ | — | ra (rO) | r | |
| ﺯ | ﺰ | — | zai | z | |
| ﺱ | ﺲ | ﺴ | ﺳ | sin | s |
| ﺵ | ﺶ | ﺸ | ﺷ | syin | sy, sh |
| ﺹ | ﺺ | ﺼ | ﺻ | sad (sOd) | s |
| ﺽ | ﺾ | ﻀ | ﺿ | dad (dOd) | d |
| ﻁ | ﻂ | ﻄ | ﻃ | ta (tO) | t |
| ﻅ | ﻆ | ﻈ | ﻇ | za (zO) | z |
| ﻉ | ﻊ | ﻌ | ﻋ | ain | a, i, u, -k |
| ﻍ | ﻎ | ﻐ | ﻏ | ğain | gh |
| ـڠ | ڠ | ـڠـ | ڠ | nga | ng |
| ﻑ | ـف | ﻔ | ﻓ | fa | f |
| ڤ | ـڤ | ـڤـ | ڤـ | pa | p |
| ﻕ | ﻖ | ﻘ | ﻗ | qaf | q, k |
| ک | ـک | ـکـ | کـ | kaf | k |
| ݢ | ـݢ | ـݢـ | ݢـ | ga | g |
| ﻝ | ﻞ | ﻠ | ﻟ | lam | l |
| ﻡ | ﻢ | ﻤ | ﻣ | mim | m |
| ﻥ | ﻦ | ﻨ | ﻧ | nun | n |
| ﻭ | ﻮ | — | vəv | w, u, o | |
| ۏ | ـۏ | — | va | v | |
| ﻩ | ﻪ | ﻬ | ﻫ | hə | h |
| ء | ء | — | həmzə | - | |
| ي | ﻲ | ﻴ | ﻳ | ya | y, i, e (é) |
| ی | ﻰ | — | ye | -e (ĕ), a | |
| ڽ | ـڽ | ـڽـ | ڽـ | nya | ny |
Cavi və Rumi (Latın) əlifbaları ilə nümunə üçün yazılmış olan bir Malayca mətin
| Malayca (Cavi) | Malayca (Rumi) |
|---|---|
| ⹁کيلاون اينتن برکليڤ-کليڤ دلاڠيت تيڠݢي ⹁دان چهاي مناري-ناري دلاڠيت بيرو ⹁تيدقله داڤت مننڠکن ڤراسانکو .يڠ ريندوکن کحاضيرن کاسيه ⹁ݢمرسيق ايراما مردو بولوه ڤريندو ⹁دان ڽاڽين ڤاري٢ دري کايڠن ⹁تيدقله داڤت تنترمکن صنوباري .يڠ مندمباکن کڤستين کاسيهمو | Kilauan intan berkelip-kelip di langit tinggi, Dan cahaya menari-nari di langit biru, Tidaklah dapat menenangkan perasaanku, Yang rindukan kehadiran kasih. Gemersik irama merdu buluh perindu, Dan nyanyian pari-pari dari kayangan, Tidaklah dapat tenteramkan sanubari, Yang mendambakan kepastian kasihmu. |
Qalereya
Kelantan mavzoleyində Cavi əlifbası ilə yazılmış olan Malayca bir yazı (yazıda Makam Diraja Langgar yazılıb)
Selangor dövlətinin gerbi (gerbdə Allahın himayəsi altında yazılıb)
Malayziya Federasiyasının 1948-1963-cü illər arasında istifadə etmiş olduğu dövlət gerbi (gerbdə Vəhdətdən güc yaranır yazılıb)
Malakkada Cavi, Çin və Latın əlifbaları yazılmış olan qədim bir lövhə
Hikayat Merong Mahawangsa (Cavi əlifbası ilə yazılmış olan Malayca annallar)
