Диспрозий
Диспрозий (Dy, лат. Dysprosium[3]) — периодик системаның өсөнсө төркөмөндәге (иҫке классификацияла буйынса — өсөнсө төркөмөнең өҫтәмә төркөмсәһендәге) химик элемент. 66-сы атом номерлы лантаноид ; һирәк осрай торған көмөшһыу-һоро металл. Тәбиғәттә саф килеш осрамай, әммә ҡайһы бер минералдар, мәҫәлән, ксенотима составына инә.
| |||||
| Ябай матдәнең тышҡы күренеше | |||||
|---|---|---|---|---|---|
Мягкий глянцевитый серебристый металл  | |||||
| Атом үҙенсәлектәре | |||||
| Исеме, символы, номеры | Диспрозий / Dysprosium (Dy), 66 | ||||
| Атом массаһы (моляр массаһы) | 162,500(1)[1] а. м. б. (г/моль) | ||||
| Электрон конфигурация | [Xe] 4f10 6s2 | ||||
| Атом радиусы | 180 пм | ||||
| Химик үҙенсәлектәре | |||||
| Ковалент радиус | 159 пм | ||||
| Ион радиусы | (+3e) 90,8 пм | ||||
| Электрод потенциалы | Dy←Dy3+ -2,29В | ||||
| Окисланыу дәрәжәһе | 3 | ||||
| Ионлашыу энергияһы (первый электрон) | 567,0(5,88) кДж/моль (эВ) | ||||
| Ябай матдәнең термодинамик үҙенсәлектәре | |||||
| Тығыҙлыҡ (н. ш.) | 8,55 г/см³ | ||||
| Иреү температураһы | 1685 K (+1958°C) | ||||
| Ҡайнау температураһы | 2835 K (+3108°C) | ||||
| Парға әйләнеү йылылығы | 291 кДж/моль | ||||
| Моляр йылы һыйышлығы | 28,16[2] Дж/(K·моль) | ||||
| Моляр күләм | 19,0 см³/моль | ||||
| Ябай матдәнең кристалл рәшәткәһе | |||||
| Рәшәткә структураһы | гексагональная | ||||
| Рәшәткә параметры | a=3,593 c=5,654 Å | ||||
| Отношение c/a | 1,574 | ||||
| Башҡа характеристикалар | |||||
| Йылы үткәреүсәнлек | (300 K) 10,7 Вт/(м·К) | ||||
| 66 | Диспрозий |
162,50 | |
| 4f106s2 | |
Үҙенсәлектәре
Физик
Диспрозий — көмөшһыу-һоро металл. 1384 °C градустан түбән температурала тотороҡло, α-модификацияһы гексагональ тығыҙ уратылған рәшәткәле; иреү температураһы — 1407 °C, ҡайнауы — 2567 °C, тығыҙлығы 8551 кг/м3. Тышҡы электрон ҡатламы конфигурацияһы 1s² 2s²p 2^6 3s² 3p^6 4s² 3d^4p 10^6 5s² 4d^5p 10^6 6s² 4f^10. Ферромагнетик, Кюри нөктәһе 88,3 К[3].
Химик
Берләшмәләрҙә окисланыу дәрәжәһе +3. 20 °C температуралы һауала металлик диспрозий яй окислана[3].
Металлик диспрозий йылытҡанда галогендар, азот, водород менән реакцияға инә. Минераль кислоталар (HF-нан тыш) ҡатнашып Dy (III) тоҙҙары барлыҡҡа килтерә, һелте иретмәләре менән үҙ-ара ҡатнашмай.
Тәбиғәттә
Диспрозий лантаноид ятҡылыҡтарында сығарыла, шуларҙың иң ҙурҙары Ҡытайҙа, АҠШ-та, Вьетнамда, Афғанстанда, Рәсәйҙә (Кольск ярымутрауында), Ҡырғыҙстанда, Австралияла, Бразилияла, Һиндостанда[4]. Тымыҡ океан утрауының Минамитори утрауында, бары тик Японияның иҡтисади зонаһында, ерҙә һирәк осрай торған минералдар урынлашҡан тәрән һыу ятҡылыҡтарында уның запастары ярайһы уҡ ҙур[5].