Disprozij
Disprózij je kemični element, ki ima v periodnem sistemu simbol Dy in atomsko število 66.
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Disprozij | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Izgovarjava | IPA: [disˈproːzij] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Videz | srebrno bel | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Standardna atomska teža Ar, std(Dy) | 162,500(1)[1] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Disprozij v periodnem sistemu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Vrstno število (Z) | 66 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Skupina | n/a | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Perioda | perioda 6 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Blok | blok f | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Razporeditev elektronov | [Xe] 4f10 6s2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Razporeditev elektronov po lupini | 2, 8, 18, 28, 8, 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fizikalne lastnosti | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Faza snovi pri STP | trdnina | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tališče | 1407 °C | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Vrelišče | 2562 °C | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Gostota (blizu s.t.) | 8,540 g/cm3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| v tekočem stanju (pri TT) | 8,37 g/cm3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Talilna toplota | 11,06 kJ/mol | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Izparilna toplota | 280 kJ/mol | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Toplotna kapaciteta | 27,7 J/(mol·K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Parni tlak
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Lastnosti atoma | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Oksidacijska stanja | 0,[2] +1, +2, +3, +4 (šibko bazični oksid) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Elektronegativnost | Paulingova lestvica: 1,22 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ionizacijske energije |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Atomski polmer | empirično: 178 pm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kovalentni polmer | 192±7 pm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Druge lastnosti | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Pojavljanje v naravi | prvobitno | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kristalna struktura | heksagonalna gosto zložena (hgz) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hitrost zvoka tanka palica | 2710 m/s (pri 20 °C) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Temperaturni raztezek | α, poly: 9,9 µm/(m⋅K) (s.t.) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Toplotna prevodnost | 10,7 W/(m⋅K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Električna upornost | α, poly: 926 nΩ⋅m (s.t.) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Magnetna ureditev | paramagnetik pri 300 K | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Magnetna susceptibilnost | +103,500·10−6 cm3/mol (293,2 K)[3] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Youngov modul | α form: 61,4 GPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Strižni modul | α form: 24,7 GPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Stisljivostni modul | α form: 40,5 GPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Poissonovo razmerje | α form: 0,247 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Trdota po Vickersu | 410–550 MPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Trdota po Brinellu | 500–1050 MPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Številka CAS | 7429-91-6 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Zgodovina | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Odkritje | Lecoq de Boisbaudran (1886) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Najpomembnejši izotopi disprozija | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pomembne lastnosti
Disprozij je redkozemeljski element s kovinskim, svetlo srebrnim leskom. Na zraku je pri sobni temperaturi relativno stabilen, a se hitro raztopi v raztopinah ali koncentriranih mineralnih kislinah, kjer odda vodik. Je dovolj mehak, da ga lahko režemo z nožem, obdelujemo ga lahko brez iskrenja, če se izognemo pregrevanja. Lastnosti disprozija se lahko zelo spremenijo celo pri malih količinah nečistoč.
Zgodovina
Disprozij je leta 1886 v Parizu kot prvi prepoznal francoski kemik Paul-Émile Lecoq de Boisbaudran; samega elementa pa niso izolirali v relativno čisti obliki, dokler v 50. letih 20. stoletja niso izpopolnili tehnike izmenjave ionov in metalografske redukcije. Ime disprozij izhaja iz starogrške besede dysprositos, kar pomeni nedostopen.
Najdišča
Disprozija nikoli ne najdemo kot prosti element, vendar ga najdemo v številnih mineralih, vključno s ksenotimom, fergusonitom, gadolinitom, euksenitom, polikrazom, blomstrandinom, monazitom in bastnazitom, pogosto z erbijem in holmijem ali drugimi redkozemeljskimi elementi.
