Дондағы Ростов

Дондағы Ростов
	Ҡала
	Дондағы Ростов; Ростов-на-Дону ;
Флаг	Герб
Ил	Рәсәй
Федерация субъекты	Ростов өлкәһе
Ҡала округы	Дондағы Ростов ҡала округы
Координаталар	47°14′26″ с. ш. 39°42′38″ в. д.HGЯO
Эске бүленеш	8 райондан тора: Ворошилов районы,; Тимер юл районы,; Киров районы,; Ленин районы,; Октябрь районы,; Беренсе май районы,; Пролетарий районы,; Совет районы.;
Башлыҡ	Зинаида Неярохина
Нигеҙләнгән	1749
Майҙаны	348,5 км²
Бейеклеге	50 м
Халҡы	1 109 835 кеше (2014)
Тығыҙлығы	3184.61 кеше/км²
Агломерация	▲2,7 млн кеше (2013)
Конфессиональ составы	христандар, мосолмандар
Телефон коды	+7 863
Почта индексы	344000—344999
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	61, 161
ОКАТО коды	60 401
ОКТМО коды	60 701 000 001
ГКГН номеры	0012700
Рәсми сайт	rostov-gorod.ru
Ҡала көнө 2024 йылда	15.09.24
Бүләктәр	; «Хәрби даны калаһы»
Официаль булмаған атамалары	Рәсәйҙең көньяҡ башкалаһы,; Ростов-атаһы, Кавказ ҡапҡасы, РнД, Рост-Анджелес
	Дондағы Ростов Аудио, фото и видео Викимилектә

Дондағы Ростов (рус. Ростов-на-Дону) — Ростов өлкәһе һәм Рәсәйҙең Көньяҡ федераль округының административ үҙәге. Ҡала Көнсығыш-Европа тигеҙлегенең көньяҡ-көнсығышында, Дон йылғаһы ярында, уның Азов диңгеҙенә ҡушылған ерененә 46 км юғарыраҡ урынлашҡан. Мәскәүгә тиклем алыҫлыҡ — 1076 км.

Халыҡ һаны — 1 109 835 кеше (2014), халҡы буйынса Рәсәй ҡалалары араһында унынсы урынды биләй. Көньяҡ федераль округ ҡалалары араһында 1-се урында тора (Дондағы Ростов, Волгоград, Краснодар, Әстерхан, Сочи).

Тарихы

Дондағы Ростовтың барлыҡҡа килгән ваҡыты 1749 йыл тип һанала, батшабикә Елизавета Петровнаның 1749 йылдың 15 декабрендәге грамотаһы буйынса нигеҙ һалына. Бынан һуң бында порт барлыҡҡа килә, ә 1761 йылда — хәрби Изге Димитрий Ростовский ҡәлғәһе төҙөлә башлай. Ҡулайлы географик урыны Ростовтың иҡтисади үҫешенә йоғонто яһай. Ҡаланың 100 йыллығында бында 15 мең кеше, ә инде XX быуатта 110 меңдән артыҡ кеше йәшәй^[7].

Ростовтың иҡтисади үҫешенең нигеҙе — сауҙагәрлек булған. Шулай ҙа XX быуат башында бында йөҙҙән артыҡ предприятие булған. 1917 йылға тиклем Ростов ситкә тауар һатыу кимәле буйынса Рәсәйҙә өсөнсө урынды биләп торған. 1930 йылдар аҙағында халыҡ һаны һәм иҡтисади үҫеше буйынса Советтар Союзының иң эре ун ҡалалаһы иҫәбенә ингән.

Бөйөк Ватан һуғышы ваҡытында немец ғәсҡәрҙәре Ростовты ике тапҡыр алған: 1941 йылдың көҙөндә һәм 1942 йылдың йәйендә. Беренсе тапҡыр немец ғәскәрҙәре ҡаланы 1941 йылдың 17 ноябрендә баҫып алған^[8], бер аҙнанан, 28 ноябрҙә, маршал С. К. Тимошенко командованиеһындағы совет ғәсҡәрҙәре ҡаланы азат иткән.

1942 йылдың 24 июлендә Ростовҡа вермахтың 17-се армияһы ингән. Оккупация осоронда нацистар тарафынан 40 меңдән ашыу кеше язаланған, 53 меңе көсләп Германияға ҡоллоҡҡа оҙатылған^[9]. 1943 йылдың 14 февралендә Дондағы Ростов немец ғәсҡәрҙәренән азат ителгән^[10]. Һуғыш ҡалаға ҙур зыян килтергән, 270 завод һәм фабриканың алтауһы ғына һаҡланып ҡалған. Театр биналары, институт, мәктәп һәм дауаханалар шартлатылған һәм яндырылған.

1970 йылда Дондағы Ростов СССР Юғары Советы Указына ярашлы Ленин ордены менән бүләкләнгән, 1982 йылда СССР Юғары Советы Президиумы Указы менән I дәрәжәләге Ватан һуғышы ордены менән бүләкләнгән. Бөйөк Ватан һуғышының 63-сө йыллығы алдынан Ростовҡа «Хәрби Дан ҡалаһы»^[11] тигән почетлы атама бирелгән.

Бөгөнгө Ростов — Рәсәйҙең иң эре мегаполистарының береһе, көньяҡ илдең сәйәсәти, иҡтисади, мәҙәни һәм фәнни үҙәге, мөһим транспорт магистраль узелы.

Административ бүленеш

Ҡалып:Rostov-on-Don Labelled Map

Ҡала 8 районға бүленгән.

№	Район	Майҙан, км²	Халыҡ һаны, чел
1	Ворошилов районы	38,0	Н/Д^[12]
2	Тимер юл районы	69,0	Н/Д^[13]
3	Киров районы	18,6	Н/Д^[14]
4	Ленин районы	13,0	Н/Д^[15]
5	Октябрь районы	49,5	Н/Д^[16]
6	1 Май районы	44,1	Н/Д^[17]
7	Пролетар районы	37,1	Н/Д^[18]
8	Совет районы	85,4	Н/Д^[19]

] 2014 йыл 11 декабрь архивланған.</ref> ====Дондағы Ростов көньяҡ илдең, төрлө халыҡтарҙың күплеге буйынса, миллионлы ҡалалар араһында беренселекте биләй.

2010 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу буйынса милли составы^[20]:
Милләт	Иҫәбе, кеше	милләтен күрһәтеүселәр %
Урыҫтар	960 883	90,1 %
Әрмәндәр	41 553	3,4 %
Украиндар	16 249	1,5 %
Әзербайжандар	6 739	0,6 %
Ҡаҙаҡтар	5 291	0,5 %
Грузиндар	3 960	0,4 %
Белорустар	2 874	0,3 %
Корейҙар	2 792	0,3 %
Йәһүдтәр	2 403	0,2 %
Лезгиндар	1 660	0,2 %
Ҡырғыҙҙар	1 374	0,1 %
Үзбәктәр	1 188	0,1 %
Чечендар	1 073	0,1 %
Осетиндар	992	0,1 %
Гректар	950	0,1 %
Ингуштар	928	0,1 %
Сиғандар	893	0,1 %
Таджиктар	852	0,1 %
ҡалған милләттәр	13 861	1,7 %
Милләттәрен күрһәтеүселәр, бөтәһе	1 066 523	100,0 %
БАРЛЫҠ ХАЛҠЫ	1 089 900

Урыҫтар араһынан 2005 кеше үҙҙәрен төп халыҡ казактар иҫәбенә индергәндәр.

Халыҡ һаны динамикаһы

Халыҡ һанының үҙгәреүе (мең кеше)

Тыуым һәм үлем

Күрһәткес	1990	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013^[21]
1000 кешегә, тыуғандар һаны	11.2	6.7	7.5	7.6	8.49	8.6	8.55	8.54	8.62	8.99	9.1	9.6	10.3	10.0	11.1	11.1
1000 кешегә, вафат булғандар һаны	11.9	13.4	14.7	14.8	15.3	13.7	13.59	13.75	13.27	13.08	14	13.4	12.9	11.9	11.8	11.7
1000 кешегә, тәбиғи артым (кәмеү)	-0.7	-6.7	-7.2	-7.2	-6.8	-5.1	-5.04	-5.21	-4.65	-4.09	-4.9	-3.8	-2.6	-1.9	-0.7	-0.6

Райондар буйынса халыҡ һаны

(мең кеше)

Район	1970	1979	1989	2002	2010
Ворошилов	—	—	&&&&&&&&&&&&0192.900000192,9	&&&&&&&&&&&&0203.300000203,3	&&&&&&&&&&&&0212.700000212,7
Ленин	&&&&&&&&&&&&0103.800000103,8	&&&&&&&&&&&&&090.60000090,6	&&&&&&&&&&&&&079.80000079,8	&&&&&&&&&&&&&081.80000081,8	&&&&&&&&&&&&&078.50000078,5
Пролетарий	&&&&&&&&&&&&0122.400000122,4	&&&&&&&&&&&&0132.200000132,2	&&&&&&&&&&&&0129.600000129,6	&&&&&&&&&&&&0132.200000132,2	&&&&&&&&&&&&0122.200000122,2
Тимер юл районы	&&&&&&&&&&&&0170.600000170,6	&&&&&&&&&&&&0100.800000100,8	&&&&&&&&&&&&&095.30000095,3	&&&&&&&&&&&&&095.30000095,3	&&&&&&&&&&&&0103.200000103,2
Октябрь	&&&&&&&&&&&&0154.700000154,7	&&&&&&&&&&&&0197.800000197,8	&&&&&&&&&&&&0137.600000137,6	&&&&&&&&&&&&0153.600000153,6	&&&&&&&&&&&&0160.600000160,6
Совет	—	&&&&&&&&&&&&0146.600000146,6	&&&&&&&&&&&&0148.200000148,2	&&&&&&&&&&&&0166.200000166,2	&&&&&&&&&&&&0170.300000170,3
Киров	&&&&&&&&&&&&&098.50000098,5	&&&&&&&&&&&&&094.10000094,1	&&&&&&&&&&&&&081.50000081,5	&&&&&&&&&&&&&069.&&&&&069,0	&&&&&&&&&&&&&066.&&&&&066,0
Беренсе май районы	&&&&&&&&&&&&0138.700000138,7	&&&&&&&&&&&&0171.700000171,7	&&&&&&&&&&&&0154.200000154,2	&&&&&&&&&&&&0166.600000166,6	&&&&&&&&&&&&0176.400000176,4

Иҡтисады

Ҡаланың төп аэропорты «Рәсәй аэропорттары» холдингына инә («Ренова» составында)^[22].Хәҙерге ваҡытта төрөк Limak Holding менән ҡаланың яңы «Көнсығыш» аэропорты төҙөлә^[23].

Иҫтәлекле урындар

Ҡала думаһы бинаһы.
А. Солженицын Йорто.
Г. Г. Пустовойтов сауҙа йорто.
Гәзит урамындағы бәҙрәф.
Парамонов складтары.
Сурб Хач сиркәүе.
Пресвятая Богородица раштыуаһындағы Ростов Кафедраль соборы.
М. Горький исемендәге Ростов академия драма театры.
Ростов өлкә тыуған яҡты өйрәнеү музейы.
Ростов дәүләт циркы.
С. Н. Мнацаканов килем йорто булған, ХХ быуат башында.
Ир-ат шәхси реаль училище Ягубьянец С. Я.
Килем йорто Пивоварова.
Кистов килем йорто булған.
Максимова Йорт.
Врангел Йорт.
Өйҙә Ҡаралама.
Степан Акимов килем йорто булған.
Мыльцын килем йорто булған.
Квитко килем йорто булған.
Бострикин килем йорто булған.
Трунов Йорт.

Театр

Ростов дәүләт музыка театры, рәсәйҙең көньяғындағы иң ҙур музыка театрҙарының береһе. Дондағы Ростов ҡалаһында урынлашҡан.

1931 йылдың ғинуарында ул дәүләт театры статусына эйә була. Был Советтар Союзында музыка сәнғәтендә һиҙелерлек эҙ ҡалдырған иң яҡшы оперетта театры була. 1999 йылдың сентябрендә театр яңы бинаға күсә. Яңы Ростов дәүләт музыка театры Рәсәйҙә ысын мәҙәни феномен була. Ул, үҙенең статусын үҙгәртеп, музыкаль театрҙың тулы хоҡуҡлы вариҫы булараҡ, бөгөн үҙ репертуарында опера, балет, оперетта, мюзикл, рок-опера, музыкаль новеллалар, иҫ киткес симфоник концерттар тота.

Дондағы Ростовтың академия драма йәштәр театры, элекке Ленин комсомолы исемендәге Ростов йәш тамашасылар театры. Ростов дәүләт ҡурсаҡ театры — дондағы Ростовта 1935 йылда нигеҙ һалынған ҡурсаҡ театры.

Фән һәм мәғариф

Рәсәй Президенты янында халыҡ хужалығы һәм дәүләт хеҙмәт Рәсәй академияһы(РАНХиГС) филиалы.

Мәҙәниәте

Иҫкәрмәләр

Һылтанмалар

Рәсми сайт 2019 йыл 21 октябрь архивланған.
Ҡала Дондағы Ростов

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

Search