Флаг

Беренсе билдәле вексиллоидтар һәм байраҡтар хәрби һәм церемония билдәһе булып хеҙмәт итә. Әммә XII быуатҡа улар хакимдарҙы һәм уларҙың биләмәләрен билдәләү өсөн хеҙмәт итә башлай, ә диңгеҙҙә караптарҙың һәм судноларҙың ҡайһы дәүләттеке икәнен аңлата.

Ҡытай

Ҡытайҙа ебәк туҡыма уйлап табылғас, туҡыманан тегелгән байраҡтар ҡулланыла башлай. Еңел һәм ныҡлы туҡыма байраҡты вексиллоидҡа ҡарағанда ҡулда тотоп йөрөү бик уңайлы булып сыға^[3]. Байраҡтар алыҫтан күренә. Ҡытайҙан туҡыма байраҡтар ҡулланыу Монголияға, Һиндостанға һәм Фарсияға күсә һәм, ниһайәт, Римда, башҡа Европа илдәренә барып етә^[4].

Япония

Японияла урта быуаттарҙа, айырым яугирҙарҙың мәнфәғәтендә геральдика файҙаланыуҙан тыш, флаг һәм төҫтәр самурай армияларын ойоштороуҙың мөһим элементы булып тора. Төрлө төҫтәге геральдик флагтар ярҙамында ғәскәрҙең айырым подразделениелары таныла һәм алыштан һуң улар күҙәтеү аҫтында тотола.

Һуғышыусы провинциялар дәүерендә бер береһе менән көнәркәшлек иткән хәрби феодалдар хата-дзируси тибындағы флагтар ҡуллана^[5], ләкин сасимоно^[6] һәм нобори^[7] типтарын тәүгеләрҙән булып ҡулланыуға индерә.

Япон геральдикаһы бик ҡатмарлы система хасил итә, уны европалар ауыр аңлай. Мәҫәлән, хәрби барон (даймё) Арим Тоёудзиҙың (1570—1642) бөтә флагтары ҡара-аҡ төҫтә була, бөтә ҡабарынҡы тамғалары алтынһыу лак менән ҡапланған була. Асигаруҙар, йәки Аримдың рядовой пехотасылары, яу ҡорал-ҡорамалдарының артына ҡуш флаг беркетә; уның сапҡындары сығып килгән ҡояш нурҙары рәүешендә ҡабарынҡы билдә йөрөтә; уның самурайҙары ҡабарынҡы ярымай рәүешендәге сасимоно йөрөтә; Аримдың «бәләкәй штандарты» өсъяпраҡ рәүешендә була. «Ҙур штандартта» мон йәки ырыу тамғаһы төшөрөлә, улар Аримдың ярҙамсылары һәм яугирҙары йөрөткән набори флагтарында ла ҡабатлана^[8].

XVII быуатта герблы байраҡтар файҙаланыу осоро тамамлана. Ҡайһы бер илдәрҙең, шул иҫәптән Бөйөк Британияның, монархтары герблы флагтарынан баш тартмай.

Нидерланд революцион Принсфлагы («принц флагы») тәүге хәҙерге заман флагы тип иҫәпләнә. Ул геральдик һындар урынына ябай буйҙар менән биҙәлә. Рәсәйҙә, Төньяҡ Америка, Франция, Италияла буйлы флагтар барлыҡҡа килә, Бөйөк Британияла һәм Скандинавия илдәрендә тәреле флагтар ҡабул ителә. Бик ябай композиция формалары һәм бик ябай эмблемалар ҡулланыла. Биш ҡанатлы йондоҙ эмблемаһы, азатлыҡ һәм бойондороҡһоҙлоҡ символы булараҡ, иң популяр булып китә.

Корнелиус Данкертс сама менән 1700 йылда беренсе хәрби-диңгеҙ флагтары таблицаһын төҙөй. Жак ван ден Киб иһә «Дәүләттәр диңгеҙҙә күтәргән флагтар һәм байраҡтар тураһында белем» тигән китап яҙа.

1967 йылда Халыҡ-ара вексиллологик ассоциациялар федерацияһы төҙөлә. Хәҙерге ваҡытта 32 илдән 50-нән ашыу ойошма^{[асыҡларға]}, шул иҫәптән Флаг ғилеме һәм геральдика Рус Үҙәге, уның ағзаһы булып тора^[9].

• Донъя илдәре флагтары
• 
  1900 йыл
• 
  1908 йыл
• 
  1914 йыл
• 
  1930 йыл
• 
  1942 йыл
• 
  1972 йыл
• 
  1989 йыл
• 
  1991 йыл
• 
  1992 йыл
• 
  2013 йыл
• 
  2015 йыл
• 
  2017 йыл

• Мамаев К. К. Флаги рассказывают / Ред.: Н. В. Савков, А. С. Бессмертный; Худож. Б. Н. Осенчаков. — Л.: Аврора, 1972. — 112 с. — 100 000 экз.
• Знамиеровский Альфред. Флаги. Всемирная энциклопедия. — М.: Эксмо, 2009. — 256 с. — ISBN 978-5-699-32161-2.

• Официальный сайт Русского центра флаговедения и геральдики
• Геральдика.ру
• Проект «Все флаги мира»
• Флаг — Кругосвет энциклопедияһынан