Мартин Лютер Кинг

Мартин Лютер Кинг 1929 йылдың 15 ғинуарында АҠШ-тың Атланта ҡалаһындав пастор Мартин Лютер Кинг (өлкән) һәм Альберта Уильямс Кинг^[en] ғаиләһендә тыуған^[2]. Малайға атаһыныҡы кеүек Майкл тип исем ҡушалар, тик атаһы 1934 йылда үҙенең дә, улының да исемен «Мартин» тип үҙгәртә^[3][4]. Өлкән Кинг улына «Майкл» исемен табип яңғылыш яҙып ҡуйған тип аңлата ^[5],кесе Кинг исемен 1957 йылда үҙгәртә^[6]. Кингтың ата-әсәһе — ҡара тәнле Америка граждандары, атаһы яғынан бик алыҫ бабаһы Ирландия кешеһе була^[7][8][9].

Кингтың өлкән апаһы Кристин Кинг Фаррис^[en] һәм ҡустыһы Альфред Кинг^[en][10] була.1939 йылда Кинг Атлантала үткән «Елгә осҡан кешеләр» премьераһында сиркәү хорында йырлай^[11] , ул музыканы, йырларға ярата. Әсәһе органда уйнай һәм хор етәксеһе була. Кесе Кинг I Want to Be More and More Like Jesus йырын бик оҫта башҡара. Бер аҙҙан Кинг үҙ сиркәүендәге кесе хор ағзаһы булып китә^[12].

Кингты атаһы 15 йәшкә тиклем туҡмаған. Кинг атаһының раса буйынса сегрегацияға ҡаршы сығыштарын , мәҫәлән, полицейскийҙың уға «малай» тип өндәшеүенә(«сэр» урынына) һәм магазинда кассирҙың аталы-уллы Кингҡа «магазиндың икенсе яҡ осона» барып түләргә ҡушыуына ҡаршы сығыуын күреп үҫә^[13].

Бала саҡта Кинг бер аҡ тәнле малай менән дуҫлаша, ул малайҙың атаһының эше Кинг ғаиләһенең өйө янында була. Балаларға 6 йәш тулғас, улар мәктәпкә төшә: Кинг ҡара тәнлеләр өсөн мәктәпкә, ә уның дуҫы— аҡ тәнлеләр өсөн булған мәктәпкә китә (дәүләт мәктәптәрендә закон буйынса шундай айырым уҡытыу ҡарала). Кинг дуҫы менән башҡаса аралаша алмай, сөнки уның атаһы малайҙарҙың дуҫ булыуын теләмәй^[14].

Ғүмер буйы тиерленк Кинг депрессиянан интегә. В свои юношеские годы он изначально чувствовал неприязнь к белым из-за Йәш сағында ул аҡ тәнлеләргә ҡарата «расаға ҡарап кәмһетелеү» арҡаһында дошманлыҡ хистәре һаҡлай, сөнки АҠШ-тың көньяҡ штаттарында раса буйынса айырым йәшәү (сегрегация) Кинг ғаиләһенә, уларҙың күршеләренә, таныштарына ла ҡағыла ^[15]. 12 йәштә әсәһе яғынан өләсәһенең вафатынан һуң Кинг үҙен ғәйепле һанап, икенсе ҡаттан һикерә, ләкин иҫән ҡала^[16].

Кинг христиан диненең бик күп тәғлимәттәренә ышанмай. 13 йәштә йәкшәмбе мәктәбендә ул Иисус Христостың күккә ашыуына ышанмауын белдерә ^[17]. Үҙе әйтеүенсә, шул саҡтан алып, «шикләнеүҙәр бер нигә ҡарамай ташып сыға башлай»^[18][17]. Шулай ҙа ул Библияла бик күп тәрән хәҡиҡәт бар икәнен таный һәм семинарияға уҡырға инергә була^[17].

Атлантала Кинг Букер Талиафер Вашингтон исемендәге мәктәпкә йөрөй. Ул бик оҫта оратор булып таныла һәм мәктәптең дебат командаһына инә^[19]. 1942 йылда 13 йәштә ул Atlanta Journal^[en][20] гәзит таратыу станцияһы мөдиренең иң йәш ярҙамсыһы була. Ун беренсе класта уҡығанда ул ораторҙар ярышында беренсе призды ала, был ярыштың спонсоры Negro Elks Club (Дублин^[en], штат Джорджия) була. Атлантаға ҡайтҡанда уға һәм уның уҡытыусыһына аҡ тәнле пассажирҙар ултырып ҡайтһын өсөн баҫып ҡайтырға ҡушалар. Кинг башта быға ҡаршы сыға,ләкин уҡытыусыһы законды боҙмаҫҡа ҡушҡас, уға буйһона. Һуңыраҡ ул был турала шул саҡта «үҙ ғүмеремдә тәүге тапҡыр шундай ныҡ итеп нәфрәтләндем» ти^[19]. Бик яҡшы уҡығанға күрә ул мәктәптә туғыҙынсы һәм ун икенсе класта уҡып тормай^[21].

Морхауз-колледж

Кинг ун беренсе класта уҡығанда ҡара тәнлелер өсөн тәғәйенләнгән Морхауз-колледж^[en] имтихандарҙы яҡшы биргән уҡыусыларҙы уҡырға алыуы тураһында иғлан бирә. Был ваҡытта күп кенә уҡыусылар Икенсе донъя һуғышында ҡатнашыу өсөн уҡыуын ташлай. Кинг Морхауз-колледжға 15 йәшендә уҡырға инә^[19]. Уҡыуының аҙағына бер йыл ҡалғас, 18 йәшлек Кинг рухани булырға ҡарар итә. Ул сиркәү ғәҙеллек өсөн көрәшергә мөмкинлек бирә тип иҫәпләй. Бер аҙҙан Кинг баптистар сиркәүе менән бәйләнешен тергеҙә^[22].

Крозер дини семинарияһы

1948 йылда 19 йәшлек Кинг Морхауз-колледжды социология буйынса сәнғәт бакалавры дәрәжәһендә тамамлай. Бынан һуң ул Честер ҡалаһындағы Crozer Theological Seminary 1951 йылда тамамлай, теология бакалавры дәрәжәһен ала^[23][24]. Атаһы Кинг дини уҡыуын дауам итергә тейеш тип иҫәпләй һәм уға Честерҙа Джозеф Пий Барбур^[en] тигән кешелә эш табырға ярҙам итә (Calvary Baptist Church (Chester, Pennsylvania)^[25]. Кингтан башҡа был уҡыу йортонан бик күп башҡа билдәле руханиҙар, эшмәкәрҙәр сыға^[26].

Крозерҙа Кинг менән бергә Уолтер Макколл (ингл. Walter McCall), Морхауздағы класташы ла уҡый^[27].Семинарияла Кинг студенттар советы етәксеһе итеп һайлана ^[28].Студенттар, шул иҫәптән Кинг та буш ваҡытын Эдвардс-стритта үткәрә ^[29].

Крозере Кингҙа өсөнсө курста уҡығанда немец эмигранткаһы ҡыҙы менән осраша башлай. Кинг был ҡыҙға өйләнергә уйлай, тик дуҫтары уны был аҙымды яһамаҫҡа күндерә, сөнки быға аҡ тәнлеләр ҙә, ҡара тәнлеләр ҙә ҡаршы булыр ине. Ләкин Кинг был ҡыҙҙы ғүмере буйы онота алмай^[28].

Кинг 1953 йылдың 18 июнендә Кореттта Скоттҡа өйләнә (Хайбергер, Алабама штаты)^[30]. Ғаиләлә дүрт бала тыуа: Йоланда Кинг^[en] (1955—2007), Мартин Лютер Кинг III ( 1957), Декстер Скотт Кинг^[en] (1961) и Бернис Кинг^[en] ( 1963)^[31]. Кинг Коретта хужалыҡты алып барырға, балаларҙы ҡарарға тейеш тип, уға граждандар хәрәкәтендә ҡатнашырға рөхсәт итмәй^[32].

1954 йылда 25 йәшлек Кинг Декстер-авеню баптист сиркәүе (Dexter Avenue Baptist Curch,Монтгомери, Алабама штаты) пасторы булып эшмәкәрлеген башлай^[33].

• Миллер У. Р. Мартин Лютер Кинг : Жизнь, страдания и величие / Пер. с англ. В. Т. Олейника. — М.: Рудомино; Текст, 2004.

• М. Л. Кинг. БСЭ(недоступная ссылка)
• М. Л. Кинг. Кругосвет 2009 йыл 24 ғинуар архивланған.
• М. Л. Кинг. Реформация и протестантизм(недоступная ссылка)
• King на IMDB
• Труды М. Л. Кинга на проекте «Вне насилия»
• Кинг М. Л. Есть у меня мечта… Избранные труды и выступления. — М.: Наука, 1970.
• Кинг М. Л. Верую и вижу. Любите врагов ваших. Против антисемитизма. Паломничество к ненасилию
• Киселёв В. Ненасильственный опыт движения за гражданские права в США (50-е − 60-е гг.) // Опыт ненасилия в XX столетии / Под ред. Р. Г. Апресяна. — М.: Аслан, 1996.

Был сәйәси эшмәкәр тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.