Фрэнк Гери

Фрэнк Гери Польшанан иммигранттар ғаиләһендә тыуған. Уның олатаһы төҙөлөш материалдары менән сауҙа иткән, ә атаһы сауҙа һәм уйын автоматтары магазины тотҡан. Йәш Эфраим (Фрэнк) антисемитизм тупрағында туҡмала, һәм был психологик йәрәхәт фамилияһын үҙгәртергә һәм ғаиләһе менән Америкаға күсергә сәбәпсе була. 17 йәшенән Гери Лос-Анджелеста йәшәй. Тәүҙә Көньяҡ Калифорния университетында (бакалавр, 1954), һуңынан Гарвард университетында (магистр, 1957) уҡыған. Америка ҡушма Штаттарында В. Грюн, Перейра һәм Лакмандың проект фирмаларында, Францияла архитектор А. Ремондела эшләй. 1962 йылда Америка ҡушма штаттарына кире ҡайта һәм Лос-Анджелеста үҙенең башҡа архитектор менән бюроһын аса, ә 1967 йылда ул Frank O. Gehry and Associates тип үҙгәртелә^[4][5]. 2014 йылда компания донъяның алдынғы архитектура фирмаларының береһе була, унда 200-ҙән ашыу архитектор эшләй

1950—1960 йылдарҙа Фрэнк Гери Фрэнк Ллойд Райт йоғонтоһонда була; архитектор постмодернизм темаһына 1978 йылда мөрәжәғәт итә.

Гериға деконструктивизмдың иң билдәле архитектура өлгөләре ҡарай — Миннеаполиста Фредерик Вейсман музейы (1993), Прагала «бейеүсе йорт» (1995), Бильбаола титан ҡалайҙар менән ябылған Гуггенхейм музейы (1997), Лос-Анджелеста Уолт Дисней исемендәге концерт залы (2003). Гериҙың Сиэтлдағы Музыка музейының (2000) Пол Аллендың заказы буйынса проекты бер аҙ йылы ҡабул ителә)^[6][7][8]:

Америка истеблишментының консерватив даирәләрендә пластик, киңлек аша ялҡын кеүек килеп сыҡҡан архитектурала музыкаллекте тоймайҙар. Сағылыштар полифонияһының тәрән аҡылын ярһытыусы, эстән һәм тыштан (интерьерҙарҙа) формаларҙың өйөрмәле ынтылышы, бәлки Скрябиндың симфоник «Экстаз поэмаһы» менән генә сағыштырмалылыр][9].

2007 йылда Массачусет технологик университеты Гериҙы 315 миллион долларлыҡ корпустың сифатһыҙ проектында ғәйепләп, уға ҡаршы дәғүә менән мөрәжәғәт итә. Университет вәкилдәре һүҙҙәренсә, өс йыл эсендә бинала һыу аға башлаған, ә «ҡыйыҡтан һәм тәҙрә пәрҙәләренән төшкән ҙур боҙ киҫәктәре институт хеҙмәткәрҙәренең ғүмеренә туранан-тура хәүеф тыуҙырыуҙан тыш, йыш ҡына запас сығыу юлдарын бикләгән»^[10].

Гериҙың үҙенең әйтеүенсә, уның ижадында, архитектураны художестволы аңлауҙа, балыҡтың һыҙаты һәм хәрәкәтсәнлеге лейтмотивы бар (уның һүҙҙәренсә, «гэфилтэ фиш» өләсәйҙең традицион йәһүд аш-һыуына ишара). Был лейтмотивты Гериҙың башҡа һуңғы ҡаралтыларында күҙәтергә мөмкин: Бильбаолағы Гуггенхайм музейы (1991-97), Уокер музейы (Миннеаполис), Барселоналағы Олимпия ауылында 35 метрлыҡ «йөҙөп йөрөгән балыҡ» (1992) һәм башҡалар. Уның һуңғы эштәре араһында — Нью-Йоркта яңы Гуггенхайм музейы (2000), Иерусалимда Толерантлыҡ музейы (2002), Дандиҙа онкология үҙәге (Бөйөк Британия, 2003) проекттары. Гери Израилдең баш ҡалаһы Иерусалимға бер нисә тапҡыр килә, илдең мәҙәни тормошонда ҡатнаша.

Ләкин ысынында уның күп кенә проекттары, моғайын, ул деконструктивизм тип атаған проекттарҙың иллюстрацияһы булып тора.(Йәғни тышҡы һәм эске ҡатламдарҙың «тарҡалыуы», деструкцияһы һәм деформацияһы буйынса формаль тәжрибәләр). Геройҙар эстетик яҡтан үҙенсәлекле объекттар төҙөй, архитектураның һүрәттәренең буш бөтөнлөгөн деконструкциялай, әммә ул Европа архитектураһы тарихын яңынан ҡарап сығырға, уның төп принциптарын деконструкциялауға тырышмай. Фрэнк Гери эштәре тулыһынса ирекле һәм геометрик скульптураға әүерелә һәм уның композициялары теләгенә генә ҡағыла, — һәм бында, коллегалары фекеренсә, билдәле бер хәүеф янай. Уның деконструктивизмы — асылы буйынса деструктивизм: тарҡала барған күләмдәр, ҡаты, сатнаған өҫтәр, һынған традицион архитектура элементтарын ҡулланыу.

• 1987: Америка әҙәбиәте һәм сәнғәте академияһы ағзаһы
• 1988: Милли дизайн академияһына һайлана
• 1989: Притцкер премияһы
• 1992: Император премияһы
• 1994: Дороти һәм Лилиан Гиш премияһы
• 1995: Америка ҡаҙаныштар академияһы бүләге "Алтын тәрилкә"^[11]
• 1998: Американың сәнғәт өлкәһендәге милли миҙалы^[12]
• 1998: Канада Король архитектура институтының алтын миҙалы
• 1999: AIA алтын миҙалы, Америка архитекторҙар институты
• 2000: Дизайн өлкәһендә Купер-Хьюти милли премияһы^[13]
• 2002: Канадың кавалер ордены^[14]
• 2004: дәүләт хеҙмәте өсөн Вудро Вильсон премияһы
• 2006: Калифорния Дан залының яңы ағзаһы
• 2007: Төҙөлөштөң милли музейынан төҙөлөшө технологияларында инновациялар өсөн Генри К.Тернер премияһы^[15]
• 2009: Бөйөк Карл ордены
• 2012: Сирек быуатлыҡ награда, Америка архитекторҙар институты
• 2014: Принцесса Астурийская премияһы
• 2014: Почетлы Легион милли ордены командоры Франция
• 2015: Дж.Пол Гетти фонды миҙалы
• 2016: Гарвард сәнғәт миҙалы
• 2016: Сәнғәт аша дипломатия өсөн Леонора һәм Вальтер Анненбергов премияһы, илселектәрҙә сәнғәт һәм һаҡлау фонды
• 2016: Президент Азатлыҡ миҙалы
• 2018: Нейтр миҙалы^[16]
• 2019: Яңы ағза, Канада Дан аллеяһы
• 2020: Сәнғәт өлкәһендә Паэз миҙалы^[17]

1974 йылда Фрэнк Америка архитекторҙар институты стипендиаттары коллегияһына һайлана, унда ул бик күп милли, төбәк һәм урындағы наградалар ала. Ул буласаҡ дизайн буйынса Советтың өлкән ғилми хеҙмәткәре булып тора һәм архитектура өлкәһендә Ага Хан премияһының етәксе комитетына инә.

• 1987: Калифорния сәнғәт институты
• 1987: Ырыу-Айлендский дизайн мәктәбе
• 1989: Отис дизайн һәм сәнғәт көллиәте
• 1989: Яңы Шотландияның техник университеты
• 1993: Оксидентал көллиәте
• 1995: Виттер көллиәте^[18]
• 1996: Көньяҡ Калифорнияның архитектура институты
• 1998: Торонто университет
• 2000: Гарвард университеты
• 2000: Эдинбург университеты
• 2000: Көньяҡ Калифорния университеты
• 2000: Йель университеты
• 2002: Нью-Йорк ҡалаһы көллиәте
• 2004: Чикаго сәнғәт институты мәктәбе
• 2013: Көнбайыш резерв райондың Кейс университеты
• 2013: Принстон университеты
• 2014 Джульярд мәктәбе
• 2015: Сидней технология университеты
• 2017: Оксфорд университеты

• Гери — хоккей көйәрмәне. 2004 йылда уның проекты буйынса ошо спорт төрө буйынса донъя чемпионаты еңеүсеһе кубогы әҙерләнә.
• 2005 йылда «Симпсондар» йәнһүрәтенең «Төрмә ҡомаҡтары» эпизоды эфирға сыҡты. Гери үҙен ошо йәнһүрәтте тауышлы итеү өсөн саҡырылған беренсе архитектор булараҡ таныта.

• Ноллинг
• Перекрытие-оболочка

• Локотко А. И. Архитектура: авангард, абсурд, фантастика. — Минск: Беларуская навука, 2012. — 206 с. — ISBN 978-985-08-1477-7.
• Colomina Beatriz, Friedman Mildred, Mitchell William J., Ragheb J. Fiona, Cohen Jean-Louis. Frank Gehry, Architect. — New York: Guggenheim museum publ., 2001. — 390 p. — ISBN 0-8109-6929-7, 978-0-8109-6929-2.

• Гэри Фрэнк — Ҡыҫҡа йәһүд энциклопедияһынан (рус.)
• Фрэнк Гери на TED
• Фрэнк Гери в базе IMDb
• Новости, статьи и комментарии о Фрэнке Гери в The Guardian
• Новости, статьи и комментарии о Фрэнке Гери в The New York Times
• Выставка ламп Фрэнка Гери "Формы рыб" (2010) в Еврейском музее (Нью-Йорк)
• Истории домов: Дом Фрэнка Гери в Калифорнии
• Аукцион для нового сайта Национального художественного музея Китая
• Рисунки для издания Виолетта