Хокинг Стивен

Стивен Уильям Хокинг (ингл. Stephen William Hawking; 8 ғинуар 1942 йыл — 14 март 2018 йыл) — инглиз физик-теоретигы, космолог һәм астрофизигы, яҙыусы, Кембридж университетының Теоретик космология үҙәгенең фәнни эштәр буйынса директоры^[39][40]. Бер нисә фәнни хеҙмәт авторы, шул иҫәптән Роджер Пенроуз менән бергә дөйөм сағыштырмалыҡ теорияһы сиктәрендә гравитация сингулярлығы тураһында теорема буйынса һәм йыш ҡына Хокинг нурланышы тип аталған ҡара упҡындың нурланыш бүлеүе тураһында теоретик күрәҙәлек авторы. Хокинг беренселәрҙән булып дөйөм сағыштырмалыҡ теорияһы һәм квант механикаһы күҙеллеуҙары берләшкән космологик теорияны аңлата. Әүҙем хупланы интерпретация многомировой Квант механикаһын төрлө яҡлап аңлатыуҙы әүҙем хуплай^[41][42].

Хокинг Стивен
ингл. Stephen William Hawking
Зат	ир-ат[1][2][3]
Гражданлыҡ	Бөйөк Британия[4][3]
Исем	Stephen Hawking[5]
Ҡыҫҡаса атамаһы	Stephen Hawking
Тыуған көнө	8 ғинуар 1942({{padleft:1942|4|0}}-{{padleft:1|2|0}}-{{padleft:8|2|0}})[6][7][8][…]
Тыуған урыны	Оксфорд[d], Англия, Бөйөк Британия[3]
Вафат булған көнө	14 март 2018({{padleft:2018|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:14|2|0}})[9][10][11][…] (76 йәш)
Вафат булған урыны	Кембридж[d], Англия, Бөйөк Британия[12][3]
Үлем төрө	тәбиғи үлем[d]
Үлем сәбәбе	боковой амиотрофический склероз[d]
Ерләнгән урыны	Вестминстер аббатлығы[13]
Атаһы	Frank Hawking[d][14]
Әсәһе	Isobel Eileen Hawking[d][14]
Хәләл ефете	Джейн Уайлд Хокинг[d][15] һәм Элейн Мэйсон[d]
Балалары	Люси Хокинг[d][3], Роберт Хокинг[d] һәм Тим Хокинг[d]
Туған тел	инглизсә
Һөнәр төрө	физик-теоретик, космолог, яҙыусы
Эшмәкәрлек төрө	ДСТ, квантовая гравитация[d], теоретическая физика[d][16], космология[d], ғәмәли математика[d][16], Ғаләм[16] һәм ҡара упҡын[16]
Эш урыны	колледж Гонвилл-энд-Киз[d][17] Faculty of Mathematics, University of Cambridge[d][17] Perimeter Institute for Theoretical Physics[d][18] Кембридж университеты[19][20] Калифорнийский технологический институт[d][21]
Биләгән вазифаһы	Лукасовский профессор математики[d][19][20]
Уҡыу йорто	Университетский колледж[d] Тринити Холл[d][22] школа Св. Альбана[d] Кембридж университеты[23] St Albans High School for Girls[d] Byron House School[d]
Ғилми исеме	Лукасовский профессор математики[d]
Ғилми дәрәжә	бакалавр искусств[d] (1962) һәм фән докторы[d] (1 март 1966)
Диссертация	Properties of expanding universes[d][24]
Ғилми етәксе	Деннис Сиама[d]
Аспиранттар	Don Page[d][23], У Чжунчао[d], Marika Taylor[d][23], Fay Dowker[d][23], Bruce Allen[d][23], Raphael Bousso[d][23], Карр, Бернард[d][23], Christophe Galfard[d][23], Малкольм Перри[d][23], Raymond Laflamme[d][23], Thomas Hertog[d][23], Гэри Гиббонс[d][23], Jonathan Halliwell[d][25], Christopher Pope[d][23], Ian Gordon Moss[d][23], Andrew Chamblin[d][23], Peter David D'Eath[d][23], Nicholas P. Warner[d][23], Alan Yuille[d][23], James D. E. Grant[d][23], Harvey Reall[d][23], Simon Frederick Ross[d][23], Friedel Epple[d][23], James Sparks[d][23], Mike Cassidy[d][23], Paul Davis[d][23], Mike Fawcett[d][23], Justin D. Hayward[d][23], Christopher J. Hunter[d][23], Alan Lapedes[d][23], Julian Luttrell[d][23], Oisin MacConamhna[d][23], Tim Prestidge[d][23], Chris Prior[d][23], Paul Shellard[d][23], Brian Whitt[d][23], Zhong Chao Wu[d][23], Daksh Lohiya[d][23], Stephen Theodore Siklos[d][23], Ricardo Monteiro[d][23], GianPaolo Procopio[d][23] һәм Glenn Lyons[d][23]
Кемдә уҡыған	Деннис Сиама[d]
Әүҙемлек урыны	Кембридж[d][6]
Спорт командаһы ағзаһы	University College Boat Club[d]
Обычно используемое транспортное средство	инвалидная коляска[d]
Сәләмәтлек торошо	боковой амиотрофический склероз[d][26] һәм тетраплегия[d]
Архивы хранятся в	Кембриджская университетская библиотека[d][27]
Сәнғәт йүнәлеше	атеизм[28][29]
Ойошма ағзаһы	Королевское общество искусств[d], Папская академия наук[d][30], Америка фәлсәфә йәмғиәте[d][31], АҠШ фәндәр милли академияһы[d][32][33], Лондон король йәмғиәте[d][34], Америка сәнғәт һәм фәндәр академияһы[d] һәм Стармус Фестиваль[d]
Йоғонто яһаусы	Тигран Тахта[d], Поль Дирак[d], Бертран Рассел[d], Карл Раймунд Поппер[d], Линде, Андрей Дмитриевич[d][35], Яков Борисович Зельдович[d][35] һәм Альберт Эйнштейн
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	медаль Альберта Эйнштейна[d] (1979) премия Вольфа по физике[d] (1988) специальная премия по фундаментальной физике[d] (2013) медаль Эддингтона[d] (1975) премия и лекция имени Нейлора[d] (1999) медаль Оскара Клейна[d] (2003) Хьюз миҙалы[d] (1976) премия Лондонского королевского общества за лучшую научную книгу[d] (2002) медаль Альберта[d] (1999) премия Майкельсона – Морли[d] (2003) премия Фонсеки[d] (2008) золотая медаль Пия XI[d] (17 апрель 1975) медаль и премия Максвелла[d] (1976) медаль и премия Дирака[d] (1987) премия Адамса[d] (1966) премия Эндрю Геманта[d] (1998) медаль в память двухсотлетия Джеймса Смитсона[d] (2005) премия памяти Роберта Хайнлайна[d] (2012) премия принцессы Астурийской «Согласие»[d] (1989) почётный доктор Гарвардского университета[d] (1990) почётный доктор Оксфордского университета[d] (1978) премия Марселя Гроссмана[d] (июнь 1991) Франклин миҙалы[d] (1981) BBVA Foundation Frontiers of Knowledge Award[d] (2015) медаль Бодли[d] (2015) золотая медаль Высшего совета по научным исследованиям[d] (1989) премия Эйнштейна[d] (1978) член Королевского общества искусств[d] почётный доктор Принстонского университета[d] почётный доктор Кембриджского университета[d] (1989) математик физика өлкәһендә Дэнни Хайнеман премияһы[d] (1976, 1976) премия Юлия Эдгара Лилиенфельда[d] (1999, 1999) Премия по фундаментальной физике[d] Лондон король йәмғиәте ағзаһы[d] (1974) член Национальной академии наук США[d] (1992)
Телгә алынған хеҙмәттәр	Descent, Part I[d]
Рәсми сайт	hawking.org.uk
Тасуирлау биттәре	biography.com/scientist/…[36]
Оценивался в тесте	IQ-тест[d]
Вики-проект	Iedereen Leest[d] һәм Проект:Математика[d]
Число Эрдёша	4[37]
Социаль селтәрҙә күҙәтеүселәр	8640 ± 9[38]
Хокинг Стивен Викимилектә

Хокинг Король сәнғәт йәмғиәтенең почетлы ағзаһы, Папа фәндәр академияһының ғүмерлек ағзаһы, АҠШ граждандары өсөн иң юғары награда булып һаналған Азатлыҡ президент миҙалына лайыҡ була. 2002 йылда Би-би-си-ҙың бөтә замандарҙың иң бөйөк британлыларын билдәләү буйынса үткәргән һорау алыу һөҙөмтәһендә Хокинг 25-се урын биләй. Ғалим 1979—2009 йылдарҙа Кембридж университетында математиканың Лукас профессоры була, космологияла үҙенең теориялары тураһында фекер йөрөткән фәнни-популяр әҫәрҙәре арҡаһында коммерцияла уңышҡа өлгәшә. Хокингтың «Краткая история времени» китабы Британияның «The sunday times» баҫмаһының рекордлы 237 аҙнаһы буйына бестселлер баҫмалар исемлегенә инә.

Хокингта һирәк осраған мотор нейрондарының яй үҫешкән сир формаһы була (амиотрофик склероз йәки Лу Герига сире булараҡ та билдәле), ул уны тиҫтә йылдар дауамында яйлап хәрәкәтһеҙ итә^[43][44]. Телдн яҙғас та Хокинг телмәр синтезаторы ярҙамында аралашырға һәләтле була. Стивен Хокинг 2018 йылдың 14 мартында 76 йәшендә вафат була^[45][46].