Уліс (раман)
«Уліс» (па-ангельску: Ulysses) — раман ірляндзкага пісьменьніка Джэймза Джойса, упершыню часткова публікаваны амэрыканскім часопісам The Little Review з сакавіка 1918 па сьнежань 1920 году і цалкам 2 лютага 1922 году ў Парыжы. У Ірляндыі раман пабачыў сьвет у 1939 годзе. Пісаўся ў пэрыяд 1914—1921 гадоў. Адна з найбольш істотных працаў мадэрнісцкай літаратуры[1], раман называлі «выяўленьнем і падсумаваньнем цэлага кірунку»[2]. Да Джойса ніводны аўтар мастацкай прозы не выстаўляў на пярэдні плян мысьлёвы працэс нагэтулькі моцна[3].
| Уліс | |
| анг. Ulysses | |
 Вокладка выданьня 1922 году | |
| Жанр: | раман |
|---|---|
| Аўтар: | Джэймз Джойс |
| Мова арыгіналу: | ангельская |
| Публікацыя: | 2 лютага 1922 |
| Выдавецтва: | Shakespeare and Company (кнігарня і бібліятэка), выдавец — Сільвія Біч |
| Пераклад на беларускую: | 1993 |
| Папярэдні твор: | Партрэт творцы ў маладосьці[d] |
| Наступны твор: | Фінэганавы памінкі[d] |
| Электронная вэрсія | |
Раман апісвае адзін дзень з жыцьця дублінскага габрэя Леапольда Блума і маладога пісьменьніка Стывэна Дэдала. Дзень, у якім адбываюцца падзеі кнігі — 16 чэрвеня 1904 году, стаўся датаю першага спатканьня Джойса з сваёй будучай жонкай Норай Барнакль[4]. Назва кнігі адсылае чытачоў да постаці Адысэя (лацінізаваная форма — Уліс), героя гамэраўскай эпічнай паэмы і ўсталёвае шэраг паралеляў паміж асобамі і падзеямі ў гамэраўскай Адысэі і рамане Джойса.
Уліс складаецца прыкладна з 265 000 словаў, выкарыстоўвае ў сваім лексыконе каля 30 030 словаў (улучна з уласнымі імёнамі, формамі множнага ліку і рознымі часамі дзеясловаў)[5] і падзяляецца на васямнаццаць эпізодаў. Раман лічыцца цяжкім для прачытаньня і адразу пасьля публікацыі выклікаў мноства процілеглых водгукаў і спрэчак. Тэхніка «плыні сьвядомасьці», руплівая структурызацыя і фармат экспэрымэнтальнай прозы — напоўненасьць калямбурамі, пародыямі і алюзіямі — зрабіла кнігу адной з найбольш шанаваных ў пантэоне мадэрнізму.
Першая частка раману перакладзеная на беларускую мову Янам Максімюком і выдадзеная ў 1988 ды 1993 гадах у Беластоку (ISBN 83-85918-01-9).
Назва
Назва «Ulysses» паходзіць ад лацінскага імя «Ulixes», якое ў сваю чаргу пайшло ад грэцкіх дыялектных формаў «Olysseus», «Ulixeus», «Ulixes». Сам Джойс ставіў націск на першы склад, вымаўляючы «Ulysses» як [у́лісіз][6].
Структура
Раман разгортваецца адразу і пасьлядоўна на чатырох роўнях:
- міталягічным (гамэраўскім)
- натуралістычным (фабулярным)
- сымбалічным («рэканструкцыя» чалавечага арганізму структурай кніжкі; паралелі з «Боскай камэдыяй» Дантэ; біблейскія матывы)
- паэтычным (мадуляцыя тону апавяданьня і стылю ў залежнасьці ад пары дня, месца, тэмы і прысутных пэрсанажаў).
Усе гэтыя ўзроўні ўзаемна пранікаюцца і дапаўняюцца ў матэрыяле карпатліва ўшчыльненым незьлічонымі літаратурнымі ляйтматывамі і асацыяцыямі, мудрагелістымі стылістычнымі прыёмамі і моўнымі гульнямі[6].
Частка 1: Тэлемахіяда
Эпізод 1, Telemachus
А восьмай раніцы студэнт-мэдык Бык Маліган, які арэндуе разам з Стывэнам Дэдалам жыльлё ў вежы Мартэла, кліча яго падняцца на гарматную пляцоўку. У адносінах Стывэна і Малігана існуе пэўная нацягнутасьць, якая вынікае з абразьлівай рэмаркі Малігана наконт нядаўна памерлае маці Стывэна і з таго факту, што Маліган запрасіў ангельскага студэнта з Оксфарда, Гэйнза, застацца ў іх. Неўзабаве яны ўтрох сьнедаюць, адначасова пакупаючы малако ў жанчыны-малочніцы. Пасьля сьняданку яны шпацыруюць да берага, дзе Маліган просіць Стывэна пакінуць яму ключ ад вежы і пазычыць двухпэнсавік. Сыходзячы, Стывэн абвяшчае, што ня вернецца ў вежу гэтай ноччу, бо Маліган, «захопнік», забраў яе ў яго.
Эпізод 2, Nestor
Стывэн у клясе выкладае гісторыю перамогаў цара Піра. Пасьля заканчэньня занятка студэнт па імені Сарджэнт застаецца ў кабінэце, каб Стывэн паказаў яму як разьвязаць нізку арытмэтычных задачаў. Стывэн аглядае зьнешне непрывабнага Сарджэнта і спрабуе ўявіць сабе любоў ягонае маці да яго. Затым Стывэн наведвае школьнага дырэктара, М-р. Дызі, ад якога атрымлівае заробак у 3 фунта 12 шылінгаў і ліст, які трэба аднесьці ў рэдакцыю газэты. Яны абмяркоўваюць гісторыю Ірляндыі і ролю габрэяў ў яе эканоміцы. Па сыходзе Стывэна, м-р. Дызі робіць апошнюю абразьлівую рэмарку ў бок габрэяў, сьцьвярджаючы, што Ірляндыя ніколі актыўна іх не перасьледавала, таму што габрэяў «ніколі сюды не пускалі». Гэты эпізод зьяўляецца крыніцай некаторых вядомых радкоў рамана, як сьцьверджаньне Дэдала, што «гісторыя — гэта кашмар, ад якога я спрабую прачнуцца» альбо што «Бог — гэта крык на вуліцы».
Эпізод 3, Proteus
Трэці эпізод зьяўляецца амаль поўнасьцю ўнутраным маналёгам Стывэна. Пасьля заняткаў у школе ён ідзе берагам мора, якое якраз пачынае прыліваць, раздумвае, прысядае на скале, складае чатырохрадкоўнік. Здалёк бачыць дзьве жанчыны, потым мінаецца з парай зьбіральнікаў малюскаў ды іхнім сабакам. Эпізод уключае ўсяго адзін радок дыялёгу, калі ўласьнік сабакі кліча яго да сябе. Чытач амаль увесь час знаходзіцца ў хуткаплынным і зьменлівым рэчышчы Стывэнавых думак. Мэтафарай эпізоду ёсьць Стывэнава змаганьне з богам Пратэем — сымбалем зьмены і рэлятывізму — з мэтай ухапіць трывалы і аб’ектыўны кшталт рэчаіснасьці, уключна з саматоеснасьцю героя.
Частка 1: Адысэя
Эпізод 4, Calypso
Апавяданьне перарываецца. Час ізноў а восьмай раніцы, але дзеяньне перамяшчаецца ў іншае месца горада да другога галоўнага героя кнігі, Леапольда Блума, рэклямнага агента і напалову габрэя. Блум, пачаўшы рыхтаваць сьняданак вырашае схадзіць да мясьніка па сьвіную нырку. Вярнуўшыся дамоў, ён рыхтуе сьнеданьне і адносіць яго разам з ранішняй поштай сваёй жонцы Молі ў ложак. Адзін зь лістоў адрасаваны Молі ад яе канцэртнага мэнэджара Бойлана. Блум занепакоены тым, што яна можа запрасіць яго да сябе гэтым днём і пакутуе ад гэтае думкі. Блум чытае ліст ад іхнае дачкі. Глава заканчваецца, калі Блум спаражняецца ў нужніку.
Дадатковыя зьвесткі
Беларусь
- 500 асобнікаў раману выдадзенага па-беларуску трапіла на Беларусь[7].
- Пасьля выхаду раману па-беларуску ў 1993 годзе Сяргей Шупа сказаў Максімюку «Ты павінен надрукаваць пераклад, балазе далі грошы, але потым закапаць увесь тыраж у скрыні ў зямлю й пачакаць гадоў дзесяць, аж падрастуць чытачы». Таму 400 асобнікаў раману прыхаваны недзе дасюль[8]. Пазьней Максімюк расказаў, што «ў Беластоку ўсё яшчэ ляжыць 300 хораша запакаваных асобнікаў перакладу, чакаючы чытача»[9]
Сьвет
- 5 чэрвеня 2009 году першае выданьне раману з аўтографам аўтара было прададзена на букіністычным кірмашы ў Лёндане за 275 тысяч фунтаў стэрлінгаў (442,9 тысяч даляраў ЗША)[10]
Глядзіце таксама
Крыніцы
Вонкавыя спасылкі
- Выбраныя часткі Ўліса на litaratura.org у перакладзе Яна Максімюка
- 1-ы том раману па-беларуску
- Лідзія Савік. Беларускі пераклад «Уліса» Джэймса Джойса(недаступная спасылка)