Ісламісцкі мяцеж у Мазамбіку

З’яўленню баевікоў у Мазамбіку папярэднічала інтэнсіўная прапагандысцкая апрацоўка: эмісары радыкальных арганізацый на працягу трох гадоў распаўсюджвалі дыскі з выступамі ісламісцкіх радыкалаў, а таксама арганізоўвалі ўласныя пропаведзі з дапамогай радыёстанцый. Як правіла, вяшчанне вялося з правінцыі Мтвара (Танзанія), у лясных масівах якой ісламісты замацаваліся даволі даўно. Асноўнай мэтай прапагандыстаў была правінцыя Кабу-Делгаду — у ёй працэнт мусульман істотна вышэй, а насельніцтва, з прычыны чарады сацыяльных фактараў, асабліва ўразліва да вярбоўцы. Нароўні з гэтым эмісары разглядалі магчымасць распаўсюджвання свайго ўплыву і на суседнюю правінцыю Ньяса з мэтай стварэння «шэрай зоны» на мяжы паміж Танзаніяй і Мазамбікам. Стаўка ў дадзеным выпадку рабілася на прадстаўнікоў народа яа (этнічная група банту, якая складае аснову насельніцтва правінцыі), якія вызнаюць іслам суніцкага толку, аднак, з прычыны таго, што вераванні народа былі далёкі ад артадаксальных нормаў, гэтая задума ў канчатковым выніку правалілася.

Да канца 2014-га тут утварылася радыкальная ісламісцкая секта «Ансар ас-Суна» («прыхільнікі Суны»), прыхільнікі якой хутка выйшлі на сувязь з кіраўніцтвам міжнародных тэрарыстычных груповак. Дзейнасць «Ансар ас-Суна» блаславіў, у прыватнасці, кіраўнік ваеннага савета ІДІЛ Абу Аля аль-Афры.

У кастрычніку 2017 года ўзброеная і нядрэнна навучаная групоўка ісламістаў атакавала паліцэйскія ўчасткі ў горадзе Масімбоа-да-Прая. У выніку атакі пацярпелі 17 чалавек, а таксама было выкрадзена некалькі дзясяткаў адзінак агнястрэльнай зброі. Пасля прадстаўнікі нацыянальных праваахоўных органаў заявілі, што дзеяннямі налётчыкаў маглі кіраваць куратары з ліку прыхільнікаў ІД, аднак кіраўніцтва краіны палічыла за лепшае не аб’яўляць у правінцыі рэжым контртэрарыстычнай аперацыі.

Наступныя два гады разрозненыя групоўкі мазамбікскіх радыкалаў, фармальна звязаныя з ІД, здзяйснялі рэдкія налёты на населеныя пункты, а таксама развівалі марскія і сухапутныя кантрабандныя маршруты, якія служылі асноўнай крыніцай даходаў. Паралельна з гэтым вялася актыўная прапагандысцкая і вярбовачная работа: на тэрыторыі правінцыі Кабу-Делгаду было створана, у агульнай складанасці, тры дзесяткі буйных ячэек, а таксама сетка падпольных мячэцяў. Акрамя таго, за гэты перыяд падрыхтоўку ў трэніровачных лагерах «Ісламскай дзяржавы» прайшлі не менш за 300 мазамбікцаў, якія пасля занялі інструктарскія пасады ва ўдарных атрадах.

Актывізацыя груповак адбылася ў чэрвені 2019 г., калі баевікі атакавалі вёску Метубэ, забіўшы 16 мясцовых жыхароў. У гэты ж дзень на падкантрольных ІДІЛ медыярэсурсах з’явіліся паведамленні аб тым, што дадзены напад здзейснены іх прыхільнікамі і ў далейшым падобныя налёты будуць паўтарацца ўсё часцей. Лічыцца, што з гэтага моманту Ансар ас-Суна афіцыйна стала часткай глабальнай сеткі групоўкі.

Джыхадзісты паступова сталі пашыраць поле сваёй прысутнасці і ажыццяўляць больш дзёрзкія вылазкі. Напрыклад, у красавіку 2020 г. яны правялі наступленне па шырокім фронце на поўначы краіны, знішчыўшы некалькі ваенных складоў, а таксама арганізаваўшы серыю налётаў на рэжымныя аб’екты. У выніку нападу было забіта і паранена, па меншай меры, 80 салдат рэгулярнай мазамбікскай арміі і чатыры дзесяткі апалчэнцаў. Страты тэрарыстаў дакладна невядомы, аднак, па заявах праваахоўнікаў, склалі не менш за 30 чалавек.

Балючай паразай для ўрадавых сіл стала страта ў пачатку жніўня 2020 г. партовага горада Мачыомба-дэ-Прая, пры ўзяцці якога баевікі актыўна ўжывалі падраздзяленні інгімасі (тэрарыстычны спепрызн). А ўжо праз месяц, у сярэдзіне верасня 2020 г., буйны атрад джыхадзістаў захапіў востраў Вамізі (архіпелаг Квірымбас), размешчаны ля ўзбярэжжа Мазамбіка. Баевікі выгналі мясцовых жыхароў, разрабавалі вілы, а сам востраў ператварылі ў перавалачную базу для сваіх патрэб. Як вынік, да канца верасня ў зоне кантролю радыкалаў (прамога або ўскоснага) апынулася да 45% тэрыторый правінцыі Кабу-Делгаду. Высокая актыўнасць назіралася ўздоўж усяго ўзбярэжжа (гарады Палма, Кітэража, Пемба), у памежнай зоне (Нангадэ), а таксама ў глыбіні тэрыторый правінцыі (гарады Макамія, Мюідумбэ, Анквабэ, Мелуко і інш.).

Асобна варта згадаць якасны рост матэрыяльна-тэхнічнага абсталявання групоўкі. Калі на першых этапах мазамбікскія баевікі былі ўзброены пераважна халоднай зброяй, то да сярэдзіны 2020 г. у іх распараджэнні аказалася дастатковая колькасць агнястрэльнай зброі, інжынерных боепрыпасаў і некаторая колькасць трафейнай тэхнікі. Акрамя таго, на ўзбраенні мазамбікскага вілаята стаіць некалькі дзясяткаў пікапаў з кулямётамі і два гантракі (браняваныя ўзброеныя грузавікі) — тэхніка, ахвяраваная мясцовым насельніцтвам. Адзначаецца таксама, што групоўка мае сваю невялікую баявую флатылію з пяці катэраў і некалькіх маторных лодак, аднак яны выкарыстоўваюцца пераважна для суправаджэння караблёў з кантрабандай і да гэтага не былі задзейнічаны ў баях з мазамбікскай арміяй.

• к/ф «Граніт» (Расія, 2021)

• Паўстанне джыхадзістаў у Буркіна-Фасо
• Паўстанне джыхадзістаў у Нігеры

• Леонид Цуканов. Исламское государство: битва за Мозамбик // Российский совет по международным делам, 7 октября 2020.