Вайна віскі

Востраў Ганса (грэнл.: Tartupaluk; дацк.: Hans Ø; англ.: Hans Island) — невялікі незаселены востраў у цэнтры праліва Кенэдзі, часткі праліва Нэрса (Паўночны Ледавіты акіян). Даўжыня вострава — 1290 метраў, шырыня — 1199 метраў. Плошча 1,3 км². Востраў Ганса — самы маленькі сярод трох астравоў у праліве Кенэдзі.

Сам Ганса незаселены, на ім і паблізу яго няма ніякіх карысных выкапняў. Самае блізкае населенае месца — Алерт (Канада) — знаходзіцца ў 198 км ад вострава, Сіорапалук (Грэнландыя) — у 349 км, Каанаак (Грэнландыя) — у 379 км.

Востраў названы ў гонар Ганса Хендрыка — грэнландскага вандроўніка і перакладчыка, удзельніка шэрагу амерыканскіх і брытанскіх арктычных экспедыцый Ілайшы Кента Кейна, Чарльза Фрэнсіс Хола, Ісаака Ізраэля Хееса і Джорджа Нэрса (з 1853 да 1876 год).

Зараджэнне канфлікту

У 1880 годзе Вялікабрытанія перадала Канадзе ўсе свае ўладанні ў Арктыцы, аднак па прычыне выкарыстання састарэлых карт XVI стагоддзя^[5] востраў Ганса не быў уключаны ў дакументы. У 1920-х гадах дацкія даследчыкі склалі больш падрабязнае апісанне мясцовасці, пазначыўшы востраў на карце. Урад Даніі прыняў рашэнне ўключыць яго ў склад каралеўства^[6].

У 1933 годзе Пастаянная палата міжнароднага правасуддзя (англ.: Permanent Court of International Justice – PCIJ) Лігі Нацый вынесла рашэнне па пытанні карціравання вострава на карысць Даніі. Але пра гэтае рашэнне забыліся ў 1946 годзе, пасля таго, як распушчаную палату правасуддзя замянілі міжнародным судом ААН^[7]. Пазней, у 1972 годзе^[7], аб праблемным востраве ўспомнілі, калі дзве краіны вырашылі правесці дэмаркацыю водных межаў^[6].

У 1973-м бакі ў цэлым прыйшлі да пагаднення аб межах, аднак прыналежнасць Ганса ўзгоднена не была. Прычынай гэтаму паслужыла роўная аддаленасць острава як ад берага Канады, так і ад берага Грэнландыі — 18 кіламетраў. Згодна Міжнароднаму праву, абедзве краіны маглі прэтэндаваць на яго. Рашэнне лёсу спрэчнай тэрыторыі было адкладзена на потым^[2].

У 1983 годзе Канада выдала дазвол канадскай нафтавай кампаніі Dome Petroleum  (англ.) (бел. на стварэнне навуковага лагера на востраве Ганса, нібыта для даследавання ўплыву марскога лёду на свідравыя ўстаноўкі^[8]. У той жа год грэнландскі журналіст, які наведаў Ганса, сустрэўся з навукоўцам кампаніі. Яго артыкул, што з’явіўся ў грэнладскай газеце Hainan, прыцягнуў увагу як дацкіх, так і канадскіх уладаў^[9][10].

Візіты на востраў

Першы «захоп» вострава адбыўся ў 1984 годзе, аднак даныя, хто першы ажыццявіў высадку, адрозніваюцца. Па адной з версій, дацкі міністр па справах Грэнландыі наведаў востраў і пакінуў на ім бутэльку шнапса пад знакам «Сардэчна запрашаем на дацкую зямлю!»^[7]. Па іншых звестках, першымі сюды прыбылі канадскія вайскоўцы, пакінуўшы віскі^[11]. Так ці інакш, але з гэтага моманту зарадзіўся звычай зменных высадак на Ганса, калі раз у некалькі месяцаў адзін з бакоў прыбываў на востраў, усталёўваючы свой сцяг і пакідаючы алкаголь для апанентаў. Дацкія памежнікі пакідалі бутэльку шнапсу для канадцаў. Канадцы са свайго боку прывозілі бутэльку Canadian Club Whiskey для датчан^[7].

У 2001 годзе Ганса наведалі Кейт Д’юінг і Крыс Харысан, супрацоўнікі Геаслужбы Канады  (англ.) (бел., якія складалі карту паўночнай часткі вострава Элсмір. Навукоўцы прыбылі туды на верталёце^[12].

Адносіны некалькі абвастрыліся 13 ліпеня 2005 года, калі канадскія войскі высадзіліся на востраў Ганса, узвялі інуксук (каменную скульптуру) і паднялі нацыянальны сцяг. Праз тыдзень востраў наведаў міністр абароны Канады Біл Грэм  (англ.) (бел.. Данія заявіла пратэст, у якім востраў быў абвешчаны «часткай дацкай тэрыторыі», і падала скаргу на «няўзгоднены візіт канадскага міністра»^[7]. На гэтым фоне датчане перакінулі ў рэгіён арктычны/акіянскі патрульны катэр HDMS «Tulugaq»^[13].

Перамоўны працэс

8 жніўня 2005 года было абвешчана, што Канада жадае пачаць перамовы. Тагачасны прэм’ер-міністр Даніі Андэрс Фог Расмусен падтрымаў ідэю, заявіўшы аб недапушчальнасці «вайны сцягоў» у сучасным свеце^[4]. 16 жніўня міністр замежных справаў Даніі Пер Сціг Мелер  (англ.) (бел. абвясціў аб гатоўнасці абодвух бакоў прыступіць да перамоваў. Урад Грэнландыі падтрымаў рашэнне. У выпадку, калі ім не ўдалося б дасягнуць пагаднення, бакі дамовіліся звярнуцца ў Міжнародны суд у Гаазе^[14]. Міністр замежных спраў Канады П’ер Пэцігру  (англ.) (бел. заявіў у інтэрв’ю The Canadian Press  (англ.) (бел. аб малаверагоднасці такога зыходу і сваіх намерах выкласці гістарычную прыналежнасць Ганса Канадзе^[15].

19 верасня міністры замежных спраў Канады і Даніі сустрэліся ў Нью-Ёрку. Пэцігру заявіў, што краіны будуць працаваць разам, «каб пакінуць гэтае пытанне ззаду», але працягваў настойваць на прыналежнасці вострава Канадзе^[16].

У 2018 годзе бакі стварылі сумесную рабочую групу для ўрэгулявання канфлікту^[2].

Умовы

14 чэрвеня 2022 года была падпісана дамова аб падзеле вострава. Подпіс пад ёй у Атаве паставілі міністры замежных спраў Канады і Даніі Мелані Жолі  (руск.) (бел. і Епэ Куфуд  (англ.) (бел., а таксама прэм’ер-міністр Грэнландыі Мютэ Буруп Эгедэ  (англ.) (бел.. Востраў падзялілі амаль напалову па натуральнай расколіне, якая праходзіць з поўначы на поўдзень (60% дасталіся Даніі, астатнія 40% — Канадзе^[17]). Бакамі забяспечаны пастаянны доступ і свабода перамяшчэння па ўсім востраве для інуітаў, а таксама мясцовых жыхароў Аванерсуака, Нунавута і Грэнладыі. Дазвол распаўсюджаны ў тым ліку на паляванне, рыбалку і іншыя, звязаныя з імі культурныя, традыцыйныя і гістарычныя мерапрыемствы^[2]. Данія і Канада зацвердзілі таксама марскую мяжу, працягласцю амаль у 4 тыс. км^[17].

Матывы

Шырока распаўсюджана меркаванне, што канфлікт галоўным чынам завершаны з-за неабходнасці разведаць магчымыя рэсурсы блізу вострава. Так, напрыклад, у 2012 годзе Канада і Данія завяршылі перамовы па разведцы нафты і прамысловых правах у моры Бафіна. Аднак вобласць вакол Ганса не была закранута. Тады Канада прапанавала падзяліць востраў Ганса напалову, але датчане ідэю не падтрымалі^[7].

Згодна з версіяй дырэктара Еўразійскага камунікацыйнага цэнтра Аляксея Пілько, востраў Ганса, нягледзячы на свае невялікія памеры, мае пэўнае стратэгічнае значэнне ў зоне, дзе могуць праходзіць крытычныя важныя арктычныя марскія шляхі^[17].

Тэрытарыяльная спрэчка паміж Даніяй і Канадай паўстала не проста так, яны вельмі доўга абмяркоўвалі гэтую праблему. Востраў Ганса — памежная зона паміж краінамі, дзе праходзіць так званы Паўночна-заходні праход, які з’яўляецца патэнцыйным канкурэнтам і альтэрнатывай Паўночнага марскога шляху. Арктыка растае, і, увогуле-то, Паўмаршлях становіцца ўсё больш прывабным, асабліва ў сувязі з загрузкай традыцыйнага Паўднёвага марскога шляху вакол Афрыкі праз Суэцкі канал і Індыйскі акіян. Але Паўночны марскі шлях практычна цалкам — ад Мурманска да Чукоткі — кантралюецца Расіяй.

У гэтай сувязі для краін НАТА паўстала неабходнасць атрымаць альтэрнатыву, што магла быць знойдзена ў выглядзе Паўночна-заходняга праходу^[17].

Значэнне

Завяршыўшы канфлікт, Канада і Данія фармальна ўсталявалі самую доўгую марскую мяжу ў свеце: яе працягласць склала 3882 км. Была таксама ўстаноўлена сухапутная мяжа Канады і ЕС у асобе Дацкай Грэнландыі^[2].

Бакі падкрэслілі кантэкст, у якім адбылося ўрэгуляванне тэрытарыяльнай спрэчкі — уварванне Расіі ва Украіну^[18].

• Даниил Студнев. "Война виски": из-за чего длилось полувековое противостояние Канады и Дании // ТАСС : информационное агентство. — 17 июня 2022.
• Светлана Белова. «Война виски» завершилась дальновидно // Коммерсантъ : газета. — 18 июня 2022.