Марскі старт
Марскі старт (англ.: Sea Launch) — плывучы касмадром для запуска ракет мадыфікацыі «Зеніт 3SL» сямейства «Зеніт» міжнародным кансорцыумам па эксплуатацыі касмадрома «Марскі старт». Стартавая кропка знаходзіцца ў акваторыі Ціхага акіяна па каардынатах 0°00′ п.ш. 154°00′ з.д., каля Вострава Калядаў.
Гісторыя
Ідэя марскога касмадрома складаецца ў тым, каб дастаўляць ракету-носьбіт па моры на экватар, дзе маюцца найлепшыя ўмовы для запуску (можна максімальна эфектыўна выкарыстоўваць хуткасць кручэння Зямлі). Дадзены спосаб быў выкарыстаны ў 1964-1988 гадах на марскім касмадроме «Сан-Марка», які прадстаўляў сабой нерухомую заякараную платформу ля экватара ў кенійскіх тэрытарыяльных водах.
Кампанія «Марскі старт» была створана для рэалізацыі аднайменнага праекта ў 1995 годзе. Яе заснавальнікамі сталі Boeing, расійская РКК «Энергія», нарвежскае суднабудаўнічае прадпрыемства Kvaerner (цяпер Aker Solutions), украінскія прадпрыемствы КБ «Паўднёвае» і ВА «Южмаш». Летам 2009 года кампанія «Марскі старт» заявіла пра сваё банкруцтва, пасля рэарганізацыі вядучую ролю ў праекце атрымала РКК «Энергія».
Стварэнне кансорцыума
У 1993 годзе, пасля таго як стала ясна, што не будзе створана больш магутная ракета-носьбіт, чым Scout-2 для касмадрома «Сан-Марка» (карысная нагрузка пры запусках з «Сан-Марка» не перавышала 200 кг), Расія і ЗША прыступілі да кансультацый па пытанні аб стварэнні праекта, які пасля атрымаў назву «Марскі старт».
Міжнародны кансорцыум Sea Launch Company (SLC) створаны ў 1995 годзе. У яго ўваходзілі амерыканская фірма Boeing Commercial Space Company (даччынае прадпрыемства аэракасмічнай карпарацыі «Боінг»), якая забяспечвала агульнае кіраўніцтва і фінансаванне (40% капіталу), расійская Ракетна-касмічная карпарацыя «Энэргія» (25%), украінскія КБ «Паўднёвае» (5%) і «ВА Южмаш» (10%), а таксама нарвежская суднабудаўнічая кампанія Aker Kværner (20%). Штаб-кватэра кансорцыума знаходзіцца ў каліфарнійскім горадзе Лонг-Біч. У якасці выканаўцаў па кантрактах прыцягнутыя расійскія «КБ транспартнага машынабудавання» і ЦКБ «Рубін».
Пачатковы кошт праекта складаў $3,5 млрд.
Банкруцтва і рэарганізацыя
22 чэрвеня 2009 года кампанія абвясціла пра сваё банкруцтва і фінансавую рэарганізацыю ў адпаведнасці з раздзелам 11 Кодэкса ЗША пра банкруцтва.Паводле дадзеных, названых у заяве кампаніі, яе актывы складалі ад 100 да 500 млн. долараў, а даўгі - ад 500 млн. да 1 млрд. долараў. Па дадзеных выдання «Камерсант», да страт прывяло тое, што не ўдалося забяспечыць планаваную інтэнсіўнасць запускаў: першапачаткова планавалася ажыццяўляць па 2-3 паслядоўных запуска за адзін выхад на стартавую пазіцыю.[1]
«Мы хочам запэўніць нашых заказчыкаў, пастаўшчыкоў і партнёраў, што пасля падачы заявы «Марскі старт» мае намер працягнуць сваю дзейнасць. Рэарганізацыя, згодна раздзела 11, дае нам магчымасць працягнуць сваю дзейнасць і сканцэнтраваць намаганні на распрацоўцы планаў нашага далейшага развіцця», - паведаміла кампанія.[2]
1 красавіка 2010 года савет дырэктараў міжнароднага кансорцыума Sea Launch Company (SLC) прыняў рашэнне аддаць ракетна-касмічнай карпарацыі (РКК) «Энергія» «галоўную ролю» ў праекце «Марскі старт».[3] У канцы ліпеня 2010 г., згодна з рашэннем суда, Energia Overseas Limited (EOL), якая з'яўляецца даччынай кампаніяй карпарацыі «Энергія», атрымала 95% акцый кансорцыума «Марскі старт», Boeing - 3% і Aker Solutions - 2%.[4]
Абмяркоўваецца праект перанясення порта базавання і наземнай інфраструктуры абслугоўвання з Лос-Анджэлеса ў Совгавань або Уладзівасток.[5][6]
22 жніўня 2014 года на фоне баявых дзеянняў на ўсходзе Украіны было абвешчана, што «Марскі старт» прыпыняе дзейнасць да сярэдзіны 2015 года.[7] У канцы снежня 2014 года віцэ-прэм'ер РФ Дзмітрый Рагозін заявіў, што хутчэй за ўсё ракеты «Зеніт» больш не будуць выкарыстоўвацца ў гэтым праекце, а месца ЗША зоймуць краіны БРЫКС.[8]
У 2014-2015 гг. расійскім бокам праводзіліся перамовы аб продажы праекта з ЗША, Кітаем, Бразіліяй, ААЭ і Аўстраліяй. 30 сакавіка 2016 года Раскосмасам было паведамлена аб хуткім закрыцці пагаднення па продажы праекта. Пры гэтым імя пакупніка не называлася. У чэрвені 2016 года Раскосмас зноў правёў перамовы з Аўстраліяй аб продажы «Марскога старта».[9]
У жніўні 2016 года расійская ракетна-касмічная карпарацыя «Энергія» і амерыканская кампанія Boeing вырашылі ўсе спрэчкі па праекце «Марскі старт». Па ўмовах папярэдняга пагаднення, расійскі бок пагасіць запазычанасць, якая ацэньваецца ў 330 мільёнаў долараў, прадастаўленнем паслуг і ўдзелам у сумесных праектах. Таксама частка доўгу плануецца спісаць. Канкрэтная сума не называецца. Было падпісана папярэдняе пагадненне з Boeing аб урэгуляванні спрэчкі па «Марскому старту», у сувязі з гэтым суд ЗША прыпыніў ўсе дзеянні па спагнанню запазычанасці. Аднак, для канчатковага прыняцця пагаднення аб урэгуляванні неабходна, каб яго зацвердзіў савет дырэктараў «Энергіі» і ўхваліў «Раскосмас».[10]
У верасні 2016 года стала вядома, што даччыная кампанія «S7 Group» - «С7 касмічныя транспартныя сістэмы» стане пакупніком і аператарам міжнароднага праекта «Марскі старт».[11]
27 верасня 2016 года быў падпісаны кантракт паміж S7 Group і групай кампаній Sea Launch на набыццё карабля і платформы Odyssey з усталяваным на іх абсталяваннем ракетнага сегмента, наземнага абсталявання ў базавым порту (ЗША) і таварнага знака Sea Launch. Па словах Генеральнага дырэктара «S7 Group» Уладзіслава Філёва, пасля канчатковага закрыцця пагаднення, якое чакаецца завяршыць праз 6 месяцаў, інвестыцыі групы кампаній S7 могуць скласці да $160 млн.[12][13] У гэты ж дзень, 27 верасня, было падпісана пагадненне аб супрацоўніцтве паміж РКК «Энергія» і S7 Group.[14] Плануецца, што праект стане цалкам расійскім. У гэтым выпадку кіраванне праектам «Марскі старт» будзе перанесена з Швейцарыі ў Маскву.[15]
Касмічныя запускі
Дэманстрацыйны спадарожнік быў запушчаны 28 сакавіка 1999 года. У кастрычніку таго ж года быў паспяхова праведзены першы камерцыйны запуск.
На 31 мая 2014 года адбылося 36 запускаў ракеты «Зеніт», у тым ліку 32 паспяховых, 1 часткова паспяховы і 3 няўдалых.
|  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Стартавая кропка
Стартавая кропка - акваторыя Ціхага акіяна ў кропцы з каардынатамі 0°00' п.ш. 154°00' з.д., ля Вострава Калядаў. Па сабранай за 150 год статыстыцы гэты ўчастак Ціхага акіяна лічыцца спецыялістамі найбольш спакойным і аддалёным ад марскіх шляхоў. Аднак, ужо некалькі разоў няпростыя ўмовы надвор'я прымушалі пераносіць час запуску на некалькі дзён.
Ракеты-носьбіты «Марскога старта»
Ракета-носьбіт Зеніт-3SL
У якасці ракеты-носьбіта выкарыстоўвалася трохступеньчатая ракета Зеніт-3SL - мадыфікацыя ракеты-носьбіта «Зеніт-2» з разгонным блокам ДМ. Галоўны распрацоўшчык - КБ «Паўднёвае» (Днепр), выраблялася на дняпроўскім заводзе «Южмаш».
Ракета-носьбіт «Сункар» для Марскога старта
Па стане на канец верасня 2016 года, для запускаў са стартавай платформы Odyssey разглядаюцца розныя варыянты. Як паведаміла прэс-сакратар «S7 Group» Ганна Бажына - кампанія гатова супрацоўнічаць па гэтым пытанні з украінскімі калегамі і ажыццяўляць старты на базе ракеты «Зеніт». Адначасова з гэтым прапрацоўваюцца іншыя варыянты, у тым ліку стварэнне новай ракеты. Па словах прэзідэнта РКК «Энергія» Уладзіміра Солнцава - РКК «Энергія» гатовая паскорыць распрацоўку новай ракеты-носьбіта «Сункар» для запускаў з плавучага касмадрома «Марскі старт». Пры ўмове падтрымкі фінансавання стварэння гэтай ракеты кампаніяй «S7 Group», новая ракета-носьбіт «Сункар» можа быць створана на працягу пяці гадоў.[24]
Іншыя ракеты-носьбіты
25 лістапада 1995 года генеральным канструктарам РКК «Энергія» ў Федэральнае касмічнае агенцтва, Міністэрства абароны РФ, Дзяржаўны камітэт Расійскай Федэрацыі па абаронных галінах прамысловасці і РАН была накіравана інжынерная запіска з прапановай аб уключэнні праекта па стварэнні ракеты-носьбіта «Квант» у Федэральную касмічную праграму.
Адначасова з гэтай прапановай РКК «Энергія» вяла перамовы з амерыканскай фірмай «Rockwell Automation», якая праявіла цікавасць да сумеснага стварэння ракеты-носьбіта «Квант» і яе эксплуатацыі ў рамках праграмы «Марскі старт». Цікавасць была абумоўлена значным попытам на той момант на ракеты-носьбіты лёгкага класа на амерыканскім рынку паслуг па запуску невялікіх касмічных апаратаў, а таксама жаданнем фірмы «Rockwell Automation» удзельнічаць у працах па стварэнні і эксплуатацыі плавучага касмадрома «Марскі старт».
Марскі сегмент
Марскі сегмент комплекса «Марскі старт» складаецца з двух марскіх судоў: стартавай платформы (СП) «Odyssey» і зборачна-каманднага судна (СКС) «Sea Launch Commander».
Стартовая платформа (СП)
Стартавая платформа «Odyssey» мае сваю гісторыю.[25] Гэта былая самаходная нафтаздабываючая платформа «OCEAN ODYSSEY», пабудаваная ў Йокосуке, Японія ў 1982-1984 гг. Платформа адпавядала класу для неабмежаванага раёна мараплавання. Буравая вышка платформы была цалкам накрыта і абсталявана падаграваючай падлогай, каб можна было працаваць пры тэмпературы навакольнага паветра да -35 °C.[26] 22 верасня 1988 года, падчас здабычы нафты ў Паўночным моры, на платформе адбыўся моцны пажар, які ўвайшоў у сусветную гісторыю найбуйнейшых марскіх катастроф. Пасля пажару платформа была часткова дэмантаваная і па прамым прызначэнні больш не выкарыстоўвалася. У 1992 платформа прайшла рамонт і пераабсталяванне ў буравую платформу на Выбаргскім суднабудаўнічым заводзе. Пазней было прынята рашэнне выкарыстоўваць яе ў праекце «Марскі старт». У 1996-1997 платформа прайшла пераабсталяванне на верфі «Rosenberg» у Ставангеры, Нарвегія і пачала называцца «Odyssey». Другі этап пераабсталявання СП праходзіў на Выбаргскім суднабудаўнічым заводзе, пераназваным да гэтага часу ў «Кварнэр-Выбарг-Верф».
Характарыстыкі стартавай платформы: даўжыня 133 м, шырыня 67 м, вышыня 60 м, водазмяшчэнне 46 тыс.тон.
Падчас старта ракеты ўвесь інжынерны персанал са стартавай платформы перамяшчаецца на зборачна-каманднае судна.
Зборачна-каманднае судна (ЗКС)
Зборачна-каманднае судна «Sea Launch Commander» было пабудавана спецыяльна для праекта «Марскі старт» кампаніяй «Kvaerner Govan Ltd.», Глазга, Шатландыя у 1997 годзе. У 1998 ЗКС было даабсталявана на кананерскім суднарамонтным заводзе, Санкт-Пецярбург. ЗКС абсталявана сістэмамі і абсталяваннем, якія дазваляюць правядзенне на яго борце комплексных выпрабаванняў ракеты-носьбіта і разгонного блока, запраўку разгоннага блока высокакіпячымі кампанентамі паліва і газаў, зборку ракеты-носьбіта. ЗКС выконвае таксама функцыі цэнтра кіравання пры падрыхтоўцы і пуску ракеты-носьбіта. На ЗКС размяшчаюцца камандны пункт кіравання палётам разгоннага блока і сродкі прыёму і апрацоўкі тэлевымярэнняў.
Характарыстыкі ЗКС: даўжыня 203 м, шырыня 32 м, вышыня 50 м, водазмяшчэнне 27 тыс.тон, максімальная хуткасць 21 вузел.
Зноскі
Спасылкі
 | Марскі старт на Вікісховішчы |
|---|
- Афіцыйны сайт Sea Launch Архівавана 25 красавіка 2017.
- «Марскі старт» на сайце РКК «Энергія» Архівавана 31 кастрычніка 2007.
- Неафіцыйны рускамоўны сайт пра «Марскі старт» («люстэрка» сайта)
Касмадром Sea Launch Google Maps KMZ (3D-мадэль — файл KMZ для Google Earth)
- Sea Launch : запуск спадарожніка Inmarsat 2005 год
- Туманное будущее «Морского старта». Как авиахолдинг S7 Group собрался покорять космос без подходящих ракет // 28 сентября 2016
- д/ф «Суперсооружения: Морской космодром» (National Geographic Channel)
- Рэпартаж пра комплекс «Марскі старт» на YouTube, Чалавек і закон, эфір 08.02.2013