Радаслаў Астроўскі

Нарадзіўся 25 кастрычніка 1887 года ў вёсцы Заполле Слуцкага павета Мінскай губерні (сёння Клецкі раён, Мінская вобласць, Рэспубліка Беларусь). Быў сынам нясвіжскіх мяшчан, якім прыходзілася часта мяняць месца пражывання іх сям’і. Вучоба Радаслава пачалася ў 1898 годзе ў Слуцкім духоўным вучылішчы. У лістападзе 1901 года ён пакінуў гэтую ўстанову і са студзеня 1902 года вучыўся ў Слуцкай мужчынскай гімназіі.^[1]

За ўдзел у рэвалюцыі 1905—1907 гадоў выключаны са Слуцкай гімназіі. У 1908 годзе паступіў на матэматычны факультэт Пецярбургскага ўніверсітэта. Як удзельнік рэвалюцыйных хваляванняў у лютым 1911 года арыштаваны. Быў зняволены ў турмах Пецярбурга і Пскова. Пасля вызвалення жыў у бацькоў у Пружанскім павеце пад наглядам паліцыі^[1]. Аднавіўся ва ўніверсітэце ў сакавіку 1912 года, у студзені 1913 года перавёўся ў Юр’еўскі (Тартускі) універсітэт і 20 снежня 1913 года скончыў там фізіка-матэматычны факультэт^[2].

Працаваў настаўнікам у Чэнстахове (Польшча) і Мінску; у 1915—1917 гадах выкладаў у Мінскім настаўніцкім інстытуце, з якім яму прыйшлося пасля выбуху вайны эвакуявацца ў Яраслаўль, дзе ўдзельнічаў у таемным аб’яднанні Інстытута «Наш край».^[1]

У 1917 годзе вярнуўся ў Слуцк, дзе пасля Лютаўскай рэвалюцыі стаў камісарам Слуцкага павета ад Часовага ўрада. У жніўні яго абралі сябрам прэзідыума Цэнтральнай рады беларускіх арганізацый. У тым самым месяцы ён удзельнічаў у працы скліканай Часовым урадам Дзяржаўнай нарады^[ru]. Арганізатар і дырэктар Слуцкай беларускай гімназіі (верасень 1917 года). Выступаў супраць Кастрычніцкай рэвалюцыі. У той жа час з’яўляецца сябрам Беларускай сацыялістычнай грамады і ўдзельнічае ў яе канферэнцыях і з’ездах.

У снежні 1917 года становіцца дэлегатам Першага Усебеларускага з’езда. Выступаў у прэсе за ідэю незалежнасці Беларусі. У лютым 1918 года ўвайшоў у першы склад Беларускага нацыянальнага камітэта ў Слуцку, які адразу ж стаў на бок Рады і Урада Беларускай Народнай Рэспублікі. 9 ліпеня 1918 года Рада Рэспублікі зацвердзіла яго на пасадах таварыша (намесніка) старшыні Народнага сакратарыята і народнага сакратара асветы пад кіраўніцтвам Рамана Скірмунта.^[1][3]

3 прыходам бальшавікоў Астроўскі ў снежні 1918 года падаўся ва Украіну, далучыўся да расійскай Добраахвотнай арміі генерала Антона Дзянікіна. У снежні 1920 года вярнуўся на Случчыну. Удзельнік Слуцкага паўстання 1920 года. Увосень 1920 года падчас палескага паходу генерала Станіслава Булак-Балаховіча, разам з Паўлам Алексюком, бацькам ды сынам Адамовічамі, увайшоў у склад Беларускага палітычнага камітэта, з’яўляўся «міністрам асветы» ў цывільным урадзе Булак-Балаховіча.

З 1921 года знаходзіўся ў Вільні, Заходняя Беларусь. У пачатку 1920-х гадоў працаваў у Польска-амерыканскім камітэце дапамогі дзецям. У 1923 годзе ён стаў настаўнікам Віленскай беларускай гімназіі, а з 1924 па 1936 гады (з перапынкам) быў яе дырэктарам.^[1]

У другой палове 1920-х гадоў рэзка змяніў свой палітычны курс. У лютым 1924 года стаў адным з закладчыкаў праўрадавага Польска-беларускага таварыства, а пасля яго распаду — супрацоўнік КП(б)Б і КПЗБ, куратар падпольнага камсамолу ў гімназіі. З 1925 па 1926 гады быў намеснікам старшыні Беларускай сялянска-работніцкай грамады, старшыня Таварыства беларускай школы (ТБШ), Беларускага дабрачыннага таварыства і дырэктар Беларускага кааператыўнага банку ў Вільні, праз які праходзілі з СССР грошы, прызначаныя на падтрымку дзейнасці БСРГ. У 1926 годзе становіцца членам Камуністычнай партыі Заходняй Беларусі. У студзені 1927 года арыштаваны і абвінавачаны па працэсе Грамады.^[1][3]

У астрозе знаходзіцца ў поўнай ізаляцыі. Дзеля вызвалення Астроўскага, яго жонка даводзіла інстанцыям, што, выйшаўшы на волю, яе муж будзе супрацоўнічаць з адміністрацыйнымі ўладамі. Пасля выхаду на волю мяняе палітычны курс і робіцца арганізатарам і прапагандыстам супрацоўніцтва з санацыяй (1928—1936).^[1] У 1929 годзе Астроўскі быў адным з ініцыятараў стварэння Беларускага прафесійнага настаўніцкага саюза і адным з заснавальнікаў Цэнтрсаюза ў 1930 годзе. У тым жа годзе стаў дырэктарам новаадкрытай Віленскай беларускай настаўніцкай семінарыі імя Багушэвіча. У 1931 годзе апублікаваў у часопісе «Беларуская думка» даклад «Беларуская справа высоўваецца на парадак дзённы польскім грамадзянствам». Пад псеўданімам «Эра» друкаваўся ў беларускіх кнігах-календарах, газетах «Наперад!»^[4] і «Родны край» (1933—1936).

На судовым працэсе супраць Грамады апраўданы, але палітыка польскіх уладаў адносна беларускага насельніцтва пагаршаецца разам са згортваннем беларусізацыі ў БССР. У 1934 годзе закрываецца Цэнтрсаюз. Адносіны Астроўскага з многімі дзеячамі заходнебеларускага нацыянальнага руху значна пагаршаюцца і ў маі 1934 — снежні 1935 гадоў яны праводзяць над ім грамадскі суд. Антон Луцкевіч, Уладзімір Самойла і былы старшыня Цэнтрасаюза Антон Трэпка вінавацілі яго ў дэмаралізацыі моладзі і адвольным распараджэнні фондамі. У 1936 годзе ўлады закрываюць Таварыства беларускай школы, у 1937 годзе — Настаўніцкі саюз. Астроўскі вымушаны пакінуць Вільню і пераехаць у Лодзь.^[1]

3 чэрвеня 1937 года Галоўнае ўпраўленне ў справах літаратуры і выдавецтваў (Галоўліт) Беларускай ССР выдала Загад № 33 «Спіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі з бібліятэк грамадскага карыстання, навучальных устаноў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Радаслава Астроўскага прадугледжвалася «спальваць»^[5].

З пачаткам Другой сусветнай вайны актыўна супрацоўнічаў з нямецкімі акупацыйнымі ўладамі. Увосень 1941 года прыехаў у Мінск, працаваў у цывільнай адміністрацыі; пасля быў бургамістрам у Смаленску, Бранску, Магілёве. Са снежня 1943 года прэзідэнт Беларускай цэнтральнай рады (БЦР), стварэнне якой было дазволена немцамі, якія пачалі цярпець паразы на ўсходнім фронце, і спадзяваліся набыць сімпатыі беларусаў, каб потым мабілізаваць іх супраць Чырвонай Арміі; адзін з галоўных арганізатараў у чэрвені 1944 года Другога Усебеларускага кангрэса.

Астроўскі і яго паплечнікі падтрымлівалі генацыд яўрэйскага насельніцтва, але прымалі адносна мінімальны ўдзел у ажыццяўленні масавых забойстваў.^[6]

Пасля вайны — палітычны дзеяч у эміграцыі, жыў у Заходняй Германіі на вуліцы Фольксгартэнштрасэ 1 у Лангенфельдзе^[7], з 1956 года ў Саўт-Рыверы ў ЗША. Уваходзіў у кіраўніцтва Антыбальшавіцкага блока народаў^[8]. Кіраўнік і ідэолаг «бэцээраўскай» плыні беларускай эміграцыі, лічыў БЦР легітымным беларускім урадам у выгнанні і адмаўляў такі статус у Рады БНР.

Памёр 17 кастрычніка 1976 года ў Бентан-Харбар, Мічыган.^[9] Пахаваны на могілках Св. Еўфрасінні ў Саўт-Рыверы.

Меў двух дзяцей: Віктара і Галіну^[10].

• Fragments from the history of Byelorussia (to 1700): material for historical research and study of the subject. London: Byelorussian Central Council, 1961. 102 p.
• (як V. Kalush) In the service of the people for a free Byelorussia: biographical notes on Professor Radoslav Ostrowski. London: Abjednańnie, 1964. 92 p.

• АСТРОЎСКІ Радаслаў Казіміравіч // Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 1. Абрамовіч—Кушаль. / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003. — 480 с. — ISBN 985-6374-04-9.
• Соловьев А. К. Белорусская Центральная Рада: создание, деятельность, крах. — Мн., 1995.
• BS;^{[удакладніць]}
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — С. 58. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2).
• Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 54. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 1: А — Беліца / Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1993. — 494 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-074-2.

	Радаслаў Астроўскі ў Вікіцытатніку
	Радаслаў Астроўскі ў Вікікрыніцах
	Радаслаў Астроўскі на Вікісховішчы

• АСТРОЎСКІ Радаслаў Казіміравіч
• Лаўрэш Леанід. Астраномія ў Лукішскай турме. Некалькі крэсак жа біяграфіі Радаслава Астроўскага // Наша Слова. № 48 (1459), 27 лістапада 2019. // на pawet.net
• Да ўгодкаў Беларускай цэнтральнай рады