Роберт I (кароль Шатландыі)

Роберт Брус, старэйшы сын Роберта Бруса, 6-га лорда Анандэйла, і Марджары, графіні Карыкскай, нарадзіўся 11 ліпеня 1274 года. Ён атрымаў у спадчыну ад свайго дзеда Роберта Бруса, 5-га лорда Анандэйла, правы на карону Шатландыі ў якасці нашчадка караля Давіда I. Пасля паражэння партыі Брусаў на працэсе аб пераходзе шатландскай кароны ў спадчыну ў 1292 годзе і ўзвядзення на прастол Шатландыі Іаана I Баліяла спадчынныя правы на карону разам з графствам Карык былі перададзены маладому Роберту Брусу. Апазіцыя клана Брусаў Іаану I Баліялу выказала першапачатковую падтрымку Робертам Брусам караля Англіі Эдуарда I у яго барацьбе за ўсталяванне англійскага панавання над Шатландыяй.

Ва ўмовах уварвання англійскіх войскаў у Шатландыю ў 1296 годзе Роберт Брус са сваімі атрадамі далучыўся да англійскай арміі і прысягнуўся на вернасць каралю Англіі Эдуарду I. Падтрымка клана Брусаў і яго прыхільнікаў забяспечыла Эдуарду I адносна лёгкае заваяванне краіны і паланенне караля Іаана I. Шатландыя была абвешчана ўладаннем англійскага караля. Аднак ужо ў 1297 годзе ў краіне ўспыхнула паўстанне Уільяма Уолеса, накіраванае на вызваленне Шатландыі, да якога далучыўся і Роберт Брус. Але мецяжы шатландскіх лордаў былі хутка і жорстка падушаны, а ў Ірвінскім дагаворы Роберт Брус ізноў пакляўся ў вернасці каралю Англіі. Пасля разгрому Уолеса ў бітве пры Фолкерку ў 1298 годзе Эдуард I прызначыў Бруса членам рэгенцкага савета Шатландыі, аднак ужо ў 1300 годзе з-за канфліктаў з кланам Комінаў Роберт Брус быў зрушаны. Пасля Роберт Брус узначаліў партыю шатландскіх баронаў, апазіцыйных да кіравання Комінаў і падтрымных англійскага караля.

Барацьба за ўплыў у Шатландыі паміж кланамі Брусаў і Коміных вылілася ў забойства Джона Коміна «Рудога» Робертам Брусам у адной з цэркваў Дамфрыса ў 1306 годзе, у выніку чаго Брус фактычна апынуўся главой антыанглійскага руху ў краіне. На яго бок перайшла частка шатландскіх баронаў, і 25 сакавіка 1306 года Роберт Брус быў каранаваны ў Скун каралём Шатландыі. Аднак паўстанцы былі хутка разбіты англійскімі войскамі пры Метвене і Дэрлаі, сям'я Роберта палонена, яго малодшыя браты пакараны смерцю, а сам Брус бег на востраў Ратлін каля заходняга ўзбярэжжа Шатландыі. Але ўжо ў 1307 годзе Роберт I з невялікім атрадам высадзіўся ў радавым графстве Карык і атрымаў перамогу над войскамі Комінаў у бітве пры Лаўдан-Хіле. У той жа час да Бруса далучыўся Джэймс Дуглас і іншыя шатландскія бароны, якія пачалі паступовае выцясненне англічан з краіны. На працягу 1308—1309 гадоў войскі Бруса і Дугласа разграмілі партыю Комінаў у бітвах пры Інверары і на Брандэрскім перавале і вызвалілі паўночную і заходнюю Шатландыю.

Са смерцю Эдуарда I у 1307 годзе ўзброеныя сілы Англіі апынуліся скаваны паўстаннямі англійскіх магнатаў супраць новага караля Эдуарда II. Спроба англійскага ўварвання ў 1310 годзе правалілася, і да канца 1313 года паўстанцы вызвалілі большую частку Шатландыі, уключаючы найбуйнейшыя гарады (Данды, Перт, Эдынбург, Роксбара), захапілі ў англічан востраў Мэн і аблажылі англійскі гарнізон у Стэрлінгу. Губернатар Стэрлінга пагадзіўся на капітуляцыю пры ўмове, калі горад не будзе вызвалены англійскай арміяй да 24 чэрвеня 1314 года. Армія Эдуарда II, якая падаспела да гэтай даты, была ўшчэнт разбіта шатландскімі войскамі пад кіраўніцтвам Роберта Бруса ў бітве пры Бэнакбёрне ў 1314 годзе. Перамога пры Бэнакбёрне забяспечыла вызваленне Шатландыі ад англійскай акупацыі і аднаўленне яе незалежнасці.

Разгром англійскіх войскаў пры Бэнакбёрне дазволілі Роберту I перайсці ў наступ на тэрыторыі самой Англіі: у 1314—1315 гадах шатландскія атрады здзяйсняюць набегі на Нартумберленд, Камберленд і Дарэм. Скарыстаўшыся паўстаннем у Ольстэры, шатландцы высадзіліся ў 1315 годзе ў Ірландыі, і Эдуард Брус, брат Роберта I, быў каранаваны вярхоўным каралём Ірландыі. Першапачатковы поспех ваенных дзеянняў шатландскай арміі, падтрыманы прапагандай Брусаў пра адзінства шатландскага і ірландскага народаў, у 1317—1318 гадах змяніўся побач няўдач, і ў бітве на Фогхарцкіх узгорках у 1318 годзе шатландцы былі разбіты, а сам Эдуард Брус забіты.

Няўдача ў Ірландыі была неўзабаве кампенсавана новымі поспехамі Роберта I у Англіі: ужо ў 1317 годзе ўзяты Берык, а ў 1319 годзе армія Джэймса Дугласа атрымала перамогу над войскамі архібіскупа Ёркскага пры Мітане, вымусіўшы англічан скласці перамір'е. Вайна аднавілася ў 1322 годзе паспяховымі дзеяннямі Роберта I у Ланкашыры і Ёркшыры. Каралю таксама ўдалося аднавіць ваенны саюз з Францыяй (Карбейскі дагавор 1323 года).

Адначасова Роберт I актывізаваў высілкі па дасягненні згоды з Папам Рымскім. У канфлікце Англіі і Шатландыі папства заняло паслядоўную праанглійскую пазіцыю, адлучыўшы Роберта Бруса і яго прыхільнікаў ад царквы і адмовіўшы ў яго прызнанні каралём Шатландыі. Аднак шатландскае духавенства падтрымлівала свайго караля і ў 1320 годзе апублікавала «Арбрацкую дэкларацыю», звернутую да Папы Рымскага, у якой сцвярджалася незалежнасць Шатландыі і абгрунтоўвалася права Бруса на карону.

Апошняя спроба англійскага караля дамагчыся падпарадкавання Шатландыі была прадпрынята ў 1327 годзе, пасля звяржэння Эдуарда II. Але паход Роджэра Морцімера і малалетняга Эдуарда III завяршыўся крахам. У адказ войска Роберта I ізноў разарылі Нартумберленд і высадзіліся ў Ірландыі. У выніку Англія была вымушана падпісаць у 1328 годзе Нартгемптанскі дагавор, у адпаведнасці з якім Шатландыя была прызнана незалежнай суверэннай дзяржавай, а Роберт I — каралём Шатландыі. Востраў Мэн і Берык былі таксама вернуты Шатландыі.

Разгром Робертам Брусам партыі Комінаў у Шатландыі і выгнанне праанглійскіх баронаў пацягнулі за сабой масавыя канфіскацыі земляў і іх пераразмеркаванне на карысць караля і яго набліжаных (Дугласы, Рэндальфы, Кэмпбелы) з вызваленнем гэтых уладанняў ад значнай часткі абавязацельстваў. У выніку, васальна-ленныя адносіны ў перыяд кіравання Роберта I перажылі сваё другое адраджэнне, у той час, як агульная для Заходняй Еўропы тэндэнцыя да ўмацавання каралеўскай адміністрацыі на месцах не знайшла свайго адлюстравання ў Шатландыі. Ва ўмовах вострага фінансавага дэфіцыту з-за пастаянных войнаў з Англіяй Роберт I быў вымушаны адмовіцца ад каралеўскіх прэрагатыў у значнай частцы шатландскіх гарадоў за выплату фіксаванага штогадовага плацяжу на карысць караля (сістэма «ф'ю-фармінга»), што ў далейшым прывяло да звужэння фінансавых рэзерваў каралеўскай улады. У 1326 годзе парламент Шатландыі, скліканы ў Камбускенеце, у якім упершыню ў гісторыі краіны прынялі ўдзел прадстаўнікі гарадоў, падаў Роберту I на час яго кіравання экстраардынарны падатак на даходы ў памеры 10 %.

Роберт I памёр 7 чэрвеня 1329 года ў Кардрасе, яго цела было пахавана ў Данфермлінскім абацтве, а сэрца, у адпаведнасці з завяшчаннем караля, перададзена Джэймсу Дугласу, які ўзяў яго ў крыжовы паход у Іспанію. Пасля смерці Дугласа сэрца караля Роберта I вярнулася ў Шатландыю і было пахавана ў абацтве Мелраўз у аднайменным горадзе. У 1920 годзе археолагі выявілі і затым перапахавалі сэрца, аднак не назвалі яго дакладнае месца. У 1996 годзе падчас будаўнічых прац была знойдзена шкатулка, у якой, меркавана, захоўвалася сэрцам. Паводле перадсмяротнай волі караля, яно было зноў перапахавана ў абацтве Мелраўз у 1998 годзе.

Паводле Thepeerage.com

• (1295) Ізабела Марская, дачка Дональда, 6-га графа Мара
  • Марджары Брус (1296—1316), замужам (з 1315 года) за Уолтэрам Сцюартам
• (1302) Лізавета дэ Бург, дачка Рычарда, графа Ольстэра
  • Давід II (1324—1371), кароль Шатландыі
  • Маргарыта Брус (не пазней 1327 — каля 1347), замужам (з 1345 года) за Уільямам дэ Маравія, 5-м графам Сазерленда
  • Мацільда (Мод) Брус (не пазней 1327—1353)
  • Джон Брус (1327 — памёр у маленстве)
• Пазашлюбныя дзеці
  • Сэр Ніл з Керыка (? — 1346)
  • Уолтэр з Одыстуна
  • Крысціна з Керыка
  • Роберт Брус, барон Лідысдэйла (паміж 1302 і 1320—1332)
  • Маргарэт Брус (не пазней 1327 — не раней за 1364)
  • Элізабет Брус (не пазней 1327 — ?)

• «Храбрае сэрца» (1995) — рэж. Мел Гібсан.
• «Брус» (1996) — рэж. Боб Караверс.