Меркурий
Меркурий — Хĕвел системин Хĕвел патне чи çывăх планета. Хĕвел тавра 88 талăкра çаврăнать. Плутона планета статусĕнчен кăларсан Меркури Хĕвел системинчи чи пĕчĕкпланета тăрса юлнă.
 | |
| Орбита хаклăхĕсем | |
|---|---|
| Афели | 69 816 927 км 0,46669733а. е. |
| Перигели | 46 001 210 км 0,30749909 а. е.а. е. |
| Мăн çурма тĕнĕл | 57 909 068 км 0,38709821;а. е. |
| Орбитăн эксцентриситечĕ | 0,20530294 |
| Орбитăн тапхăрĕ | 87,969 |
| Синод тапхăрĕ | 115,88 кунсем |
| Орбиталлă хăвăртлăх | 47,87 км/ç |
| Тайлăм | 3,38° (о. с. э.) |
| Хăпаракан çыххин долготти | 48,330541° |
| Перицентр аргуменчĕ | 29,124279° |
| Спутниксем | çук |
| Физикăллă хаклăхсем[1] | |
| Вăтам радиус | 2439,7 ± 1,0 км |
| Çийĕн лаптăкĕ | 7,48·107км² 0,147 Çĕр |
| Чăмăртану | < 0,0002 |
| Калăпăш | 6,08272·1010 км³ 0,056 Çĕр |
| Йывăрăш | 3,3022·1023 кг 0,055 Çĕр |
| Вăтам тачăлăх | 5,427 г/см³ |
| Экватăрти йывăрăш вăйĕ | 3,7 м/с² 0,377 g |
| Иккĕмĕш космос хăвăртлăхĕ | 4,25 км/ç |
| Сидериллĕ çаврăну тапхăрĕ | 87,969 дней[2] кунсем |
| Экватарти çаврăш хăвăртлăхĕ | 10,892 км/ч |
| Планетăн çаврăнăш тĕнĕл тайăлăвĕ | 10,01° |
| Тӳррĕн хăпарни, çурçĕр полюсĕнче | 18 с 44 мин 2 ç 272,76° |
| Тайлăмĕ | 61,45° |
| Альбедо | 0,119 |
| Çăлтăрăн курăнуллă виçи | |
| Кĕтес пысăкăшĕ | 9,7" — 66,0" |
| Температура | |
| Чи сивви | 90 К (−183 °C) |
| Вăтам | 340 К (67 °C) |
| Чи вĕри | 700 К[3] (427 °C) |
| Атмосфера шучĕсем | |
| Атмосфера пусăмĕ | |
| Шучĕсем | 31,7 % кали 24,9 % натри 9,5 %, А. кислород 7,0 % аргон 5,9 % гели 5,6 %, М. кислород 5,2 % азот 3,6 % углекислый газ 3,4 % шыв 3,2 % водород |
| Кĕскетнисен таблици | |
| о. с. э. | Хĕвел экваторĕнчен шутласан |
.svg){kind=small}
Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Меркурий (пĕлтерĕшсем) пăхăр.Ретроград Мерурийӗ-астрономи пулӑм, ҫав пулӑма Мерари планетин каялла таврӑннӑ чух сӑнласа парать. Ҫакӑ Мерари орбитин шалти положенийӗнчен Ҫӗр орбити тата Хӗвел тавра вӗсен орбитӑллӑ хусканӑвӗнчен пулса иртет. Ҫак пулӑм питӗ хӑвӑрт хускалнипе ҫыхӑнмасть тата пӗлӗтре пурӑнма Чӗнсе Илмелли Мерари положенийӗн проекцийӗнчи уйрӑмлӑхсемпе кӑна ҫыхӑннӑ. Ретроград Мерурийӗ пулӑм — тепӗр хут пулса иртет. Пӗр ҫул хушшинче вӑтамран ҫӗр ҫинчи виҫӗ положение яхӑн пулать, кашни эрнене яхӑн тӑсӑлать[4].
Тĕп хыпарĕсем
Курăнакан çăлтăр капашĕ −1,9-рен 5,5 таран ылмашать[5]. Анчах ăна Хĕвелтен кĕтес хутлĕхĕ пĕчĕк пулнипе (максимум 28,3°)[6] сăнама питĕ йывăр. Çӳллĕ широтасенче Меркуринче каçпа нихăçан та курма пулмасть. Ăна каçхине питĕ пĕчĕк тапхăрта кăна курма пулать. [7]. Сăнама Меркурин элонгаци вăхăчĕнче ирхине е каçхине лайăх вăхăт., çулталăка темиçе хут пулать. Халлĕхе планета çинчен нумаях пĕлмеççĕ. Маринер-10 аппарат 1974-1975-мĕш çулсенче планетăн лаптăкĕн 40—45 % кăна сăнама пултарнă. 2009-мĕш çулта кăна ăсчахсем Маринер-10 тата MESSENGER[8] апаратăн ӳкерчĕкĕсене усă курса Меркурин тулли картине тунă. MESSENGER Меркури тавра 2008-мĕш çулхи кăрлачра çаврăннă, 2011-мĕш çулта тепĕр хут планета тавра çаврăнаса кĕтеççĕ. Нумай вăхăт хушши Меркури Хĕвел енне ялан пĕр енĕпе тăрать тесе шутланă. Анчах Меркури талăкĕ 58,65 çĕр талăкĕпе пĕр тан пулни паллă, ку меркури çулĕн 2/3 меркурианского года[9] пайĕ.
Физика пахалăхĕсем
Меркури радиусĕ 2439,7 ± 1,0 км[10]. Ку Юпиĕр спутникĕн Ганимедăн тата Сатурн спутникĕн Титанăнинчен пĕчĕкрех. Планета масси 3,3·1023 кг. Вăтам тачăлĕхĕ Çĕртен кăшт кăна сахалрах — 5,43 г/см³. Ирĕклĕ ӳкнин хăвăртланăвĕ - 3,70 м/с²[11]. Иккĕмĕш космос хăвăртлăхĕ— 4,25 км/с[11].Хĕвеллĕ енчи вăтам температури 623 К (349,9 °C), каçхи — 103 К (−170,2 °C) кăна. Чи пĕчĕк температура 90 К (−183,2 °C), чи пысăкки — 700 К (426,9 °C)[12] кăнтăрла çитет.
Çаван пекех пăхăр
Вуламалли
- Бронштэн В. Меркурий — ближайший к Солнцу // Аксёнова М. Д. Энциклопедия для детей. Т. 8. Астрономия — М.: Аванта+, 1997. — С. 512—515. — ISBN 5-89501-008-3
- Ксанфомалити Л. В. {{{пуçелĕк}}}. — № 2.
- Маров М. Я. Планеты Солнечной системы. — Наука.
- Гребеников Е.А., Рябов Ю.А. Поиски и открытия планет. — Наука. — 65000 экз.
- Солнечная система. — Физматлит. — ISBN 978-5-9221-0989-5
Асăрхатарусем
Каçăсем
- Тайны и загадки Меркурия 2012 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
- Статья в журнале «Вокруг света»
- Сайт о миссии MESSENGER(акăлч.)
- Фотографии Меркурия, сделанные Мессенджером 2008 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 1-мӗшӗнче архивланӑ.(акăлч.)
- Раздел о миссии BepiColombo 2011 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 9-мӗшӗнче архивланӑ.(акăлч.) на сайте JAXA
- О расплавленном ядре Меркурия 2009 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 3-мӗшӗнче архивланӑ.
- А. Левин. Железная планета Популярная механика № 7, 2008
- «Самый близкий» Лента.ру, 5 октября 2009, фотографии Меркурия, сделанные «Мессенджером»
- «Опубликованы новые снимки Меркурия» Лента.ру, 4 ноября 2009, о сближении в ночь с 29 на 30 сентября 2009 года Мессенджера и Меркурия
- «Mercury: Facts & Figures» 2014 ҫулхи Ака уйӑхӗн 8-мӗшӗнче архивланӑ. NASA. Сводные физические характеристики планеты.
 | Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла. |