Merkurio (planeta)

Barne egitura

Merkuriok silikatoz osatutako azal bat duela ematen du, mantu guztiz solido baten gainean. Mantua burdin sulfatozkoa dela uste da, eta kanpo nukleo likido bat duela, barne nukleo solido baten inguruan^[16].

Merkurio Eguzki-sistemako lau planeta telurikoetako bat da, Lurra bezalako gorputz harritsu solido bat. Eguzki-sistemako planetarik txikiena da, 2.439,7 kilometroko erradioarekin ekuatorean^[4]. Merkurio Eguzki-sistemako satelite naturalik handienak baino txikiagoa da, Ganimedes eta Titan; hala ere, bi satelite horiek baino masiboagoa da. Merkurio %70 metalikoa da eta beste %30 silikatoak^[17]. Merkurio da Eguzki-sistemako bigarren planetarik dentsoena, 5,427 g/cm³ekin, Lurra baino pixka bat gutxiago, 5,515 g/cm^3[4]. Grabitazio kolapsoaren efektua kenduko balitz bi planetatan, Merkurioko materialak Lurrarenak baino dentsoagoak izango lirateke, hala ere, konprimatu gabeko dentsitatea 5,3 g/cm³ izango litzateke Lurraren 4,4 g/cm³ren kontra^[18].

Merkurioren dentsitatea erabil daiteke bere barne-egituraren xehetasunak lortzeko. Lurraren dentsitate altua grabitazio-konpresioaren eragina bada ere, bereziki nukleoan, Merkurio askoz txikiagoa da, baita barne eremuak ere, eta ez dago, beraz, konprimitua. Horregatik, hain dentsitate handia izateko modu bakarra barne nukleoa oso burdintsua izatea da^[19].

Geologoek uste dute Merkurioren nukleoak bere bolumenaren %55 hartzen duela; Lurrean %17 baino ez du hartzen. 2007an argitaratutako ikerketa batek proposatzen du Merkuriok barne nukleo likido bat duela^[20][21]. Nukleoaren inguruan 500 eta 700 kilometro inguruko lodiera duen silikatozko mantu bat dago^[22]. Mariner 10 misioaren datuetan eta Lurretik hartutakoetan oinarritua, Merkurioren azalak 35 kilometro inguru ditu^[23]. Merkurioren gainazaleko ezaugarrietako bat arroila edo hegi sakonak edukitzea da, ehunka kilometroko luzerarekin. Uste denez hauek sortu ziren Merkurioren nukleoa hoztu zenean eta uzkurtu, gainazala jada solidoa zenean^[24].

Merkurioren nukleoak burdin eduki gehiago du Eguzki-sistemako beste edozein planetek baino, eta hainbat teoria proposatu dira hau azaltzeko. Onarpen handiena duen teoriak dio Merkurioren hasierako metal-silikato ratioa meteorito kondritikoen antzekoa zela, Eguzki-sistemako material harritsuaren ehuneko ohikoa. Bere masa gaur egungoa baino 2,25 aldiz handiagoa izango litzateke. Eguzki-sistemaren historiaren hasieran, Merkurioren masaren ${\displaystyle 1/6}$ zuen planetesimal batek jo zuen, hainbat kilometroko zabalerako objektua. Talka honek jatorrizko azal eta mantuaren zati handi bat kendu zuen, nukleoa utziz osagai nagusi gisa. Antzeko prozesu bat proposatu da Ilargiaren sorrera azaltzeko, inpaktu erraldoiaren hipotesia^[25].

Beste teoria batek dio Merkurio Eguzkiaren energia irteera egonkortu aurretik sortu zela nebulosa protoplanetariotik. Hasiera batean bere gaur egungo masaren bikoitza izango luke, baina protoeguzkia konpaktatu zenean Merkurioren tenperaturak 2.500 eta 3.500 K artean izango lirateke, eta baliteke 10.000 K ere hartzea. Tenperatura horretan Merkurioren gainazalean zeuden arroka asko baporizatu ziren, "arroka baporezko" atmosfera bat sortuz. Atmosfera hau eguzki-haizeak guztiz kendu zuen^[26].

Hirugarren hipotesi baten arabera, eguzki-nebulosak Merkurio sortzen ari zeneko partikulak erakarri zituen, partikula arinak Merkuriotik aldenduz eta euren akrezioa ekidinez^[27].

Hipotesi bakoitzak gainazalaren osaketa ezberdina aurreikusten du, eta bi espazio-misio antolatu dira neurketak egiteko. MESSENGER espedizioa 2015ean amaitu zen, eta uste baino potasio eta sulfuro gehiago aurkitu zuen gainazalean. Inpaktu erraldoiaren hipotesiaren eta gainazalaren lurrunketaren hipotesiaren arabera hainbeste potasio eta sulfuro ez lirateke egongo, beroak desagerraraziko bailituzke^[28]. 2025an BepiColombo espedizioak hipotesiak frogatzeko behaketak egingo ditu^[29]. Azken aurkikuntzek hirugarren hipotesia hobetsiko lukete, baina oraindik ere analisi sakonagoak behar dira^[30].

Gainazaleko geologia

Merkurioren gainazalak Ilargiaren gainazalaren antza handia du, itsas-itxurako lautada estentsiboekin eta krater ugarirekin, erakutsiz geologikoki inaktiboa izan dela mila milioika urtez. Merkurioko geologiaren ezagutza gehiena 1975ko Mariner 10 zundaren hegaldian oinarritzen da, baita Lurretik egindako behaketetan ere. Horregatik, planeta telurikoen artean ezezaguna da. MESSENGER zundaren datuak prozesatu ahala, ezagutza hau handituz doa. Adibidez, krater berezi bat aurkitu da, kanporantz doazen hegiekin; zientzialariek "armiarma" izena jarri zioten^[31], eta gaur egun Apollodorus izena darama^[32].

Albedo ezaugarriak islapen ezberdina duten eskualdeak dira, teleskopioarekin ikusita. Merkuriok dorsa izeneko arroilak, Ilargiaren antzeko goi-ordokiak, mendiak, lautadak, hegiak eta bailarak ditu^[33][34].

Merkurioko ezaugarriak izendatzeko erabiltzen diren terminoak hainbat iturrietatik datoz. Bakarrik hildako pertsonen izenak jar daitezke. Kraterren izenak artista, musikari, margolari eta idazleenak dira, euren eremuan lan nabarmena egin badute. Hegiek edo dorsak Merkurioren ikerketan paper garrantzitsua izan duten zientzialarien izenak daramatzate. Sakonuneak edo fosak arkitektura izenekin deitzen dira. Mendiak edo montes "bero" hitzarekin, hizkuntza ezberdinetan. Lautadak edo planitiae Merkurioren izenekin hizkuntza ezberdinetan. Arroilak edo rupes zientzia espedizioetako itsasontzien izenekin deitzen dira. Bailarak edo valles irrati-teleskopioen izenekin^[35].

Merkuriok kometa eta asteroideen bonbardaketa indartsua jasan zuen bere formazioaren ostean, orain dela 4.600 milioi urte. Orain dela 3.800 milioi urte amaitu zen Bonbardaketa Indartsu Berantiarra izeneko prozesuan ere talka ugari jasan zituen^[36]. Krater formazio garai honetan zehar Merkuriok inpaktuak jasan zituen bere gainazal osoan zehar,^[34] ez baitzuen atmosferarik talka horiek gelditu edo murrizteko^[37]. Garai horretan zehar Merkurion sumendi aktiboak egon ziren; Caloris arroa bezalako lekuak magma beroarekin bete ziren, Ilargian aurki daitezkeen Ilargi-itsasoen antzeko leku lauak sortuz^[18][38].

MESSENGERrek 2008an egindako hegaldiek Merkurioren gainazala hobeto aztertzeko aukera eman zioten zientzialariei. Merkurioren gainazala Marte edo Ilargiarena baino heterogeneoagoa da, nahiz eta geologiako aspektu batzuetan antzekoak izan, adibidez, itsaso eta goi-lautadatan.

Inpaktu arroak eta kraterrak

• 
  Munch, Sander eta Poe kraterren kolore faltsuzko irudia.
• 
  Caloris Arroaren ikuspegi topografikoa.
• 
  Abedin kraterraren barnealdea.
• 
  Bernini kraterra.
• 
  Kuiper kraterra

Merkurioko kraterrak tamaina oso ezberdinekoak dira, katilu itxurako zulo txikietatik, eraztun ugari eta ehunka kilometro dituzten talka arroetaraino. Degradazio egoera guztietan aurki daitezke, inpaktu erlatiboki berrietatik, euren lerroekin inguruan, krater oso zaharren hondakinetaraino. Merkurioko kraterrak ezberdinak dira Ilargiaren kraterrekin alderatuta, euren eiekzioen ondorioz zuritutako eremua askoz txikiagoa delako, Merkurioren grabitate handiagoaren ondorioz^[39]. IAUren arauak jarraituz, gutxienez hiru urtez hilda eta berrogeita hamar urtez famatu izan ziren artisten izenekin dei daitezke^[40].

Ezagutzen den kraterrik handiena Caloris Arroa da, 1.550 kilometroko erradioarekin^[41]. Caloris Arroko kraterraren talka hain izan zen handia eta indartsua, ezen laba erupzio bat sortu zuen, 2 kilometroko eraztun zentrokide bat utzi zuena kraterraren inguruan. Caloris Arroaren antipodetan "Lurralde Arraroa" deitzen den gune muinotsu ez-ohiko bat dago. Hipotesi baten arabera bere jatorria Caloriseko inpaktuaren ondorioz sortu ziren talka-olatuak Merkurioren beste aldean batu ziren. Jasandako estresaren ondorioz, gainazala apurtu eta arrakalatu zen^[42]. Beste hipotesi batean, lurralde hori antipodetan sortutako eiekzio materiala bertan metatzeak sortu zuen^[43].

Gaurdaino 15 inpaktuzko arro identifikatu dira Merkurioko irudietan. 400 kilometroko zabalera duen arro nabarmen bat Tolstoi Arroa da; eraztun zentrokide bat baino gehiago ditu eta bere eiekzioak 500 kilometroko zabalera dute. Tolstoi Arroaren behealdea material leunetik estali dira. Beethoven Arroak eiekzio kono antzekoa du, eta 625 kilometroko eraztuna^[39]. Ilargian bezala, Merkurioren gainazalak espazioko higadura jasan duela uste da, eguzki-haizeak eta mikrometeoritoen eragina, adibidez^[44].

Lautadak

Merkurion bi lautada eremu geologikoki ezberdinak daude. Kraterren arteko lautada muinotsu leunak dira Merkurioko ezaugarri geologikorik zaharrenak, krater ugariz josita egon arren. Kraterren arteko lautada hauek aurretik egondako hainbat krater estali dituztela ematen du, eta dituzten kraterrak txikiak direla ematen du, 30 kilometro ingurukoak^[39][45].

Lautada leunak tamaina handiko eskualde lauak dira, lehenago existitzen ziren tamaina ezberdineko depresioak betetzen dituztenak eta ilargi-itsasoekin antza handia dutenak. Nabarmenak dira Caloris Arroa inguratzen dituztenak, adibidez. Ilargiko itsasoek ez bezala, lautada leun hauek lehenagoko kraterren arteko lautaden albedo berdina dute. Ez dute dudarik gabe bulkanismoaren ondorio direla esatea baimentzen duten ezaugarriak, baina kokapena eta duten itxura biribilduaren ondorioz sumendi jatorrikoak direla pentsatzera eraman gaitu. Merkurioko lautada leun guztiak Caloris Arroaren ondoren sortu ziren, krater dentsitatea askoz txikiagoa delako Calorisen eiekzio lekuetan baino. Caloris Arroko zorua bestelako arro lau batez osatuta dago, arroilekin apurtua egitura poligonalekin. Ez dago argi hauek laba bolkanikoak diren inpaktuaren ondorioz sortuak, edo talkak berak urtutako materiala^[39].

Egitura konpresiboak

Merkurioren gainazaleko egitura berezi bat dauden toles konpresibo kopuru altua da, lautadetan sigi-saga. Merkurioren barnealdea hoztu zenean, uzkurtu zen, eta gainazala deformatzen hasi zen, toles egiturak sortzen, alderantzizko failekin lotuak. Sortutako hegi horiek 1.000 kilometroko luzerakoak izan daitezke eta 3 kilometroko altuerakoak^[46]. Egitura konpresibo hauek beste egitura batzuen gainetik ikus daitezke, krater edo lautaden kasuan, berriagoak direla erakutsiz^[47]. Egitura guzti hauen mapa osatu denean, Merkurioren erradioa kilometro batetik zazpi kilometrora uzkurtu zela kalkulatu da^[48]. Eskala txikiko faila-planoak ere aurkitu dira, hamarnaka metroko altuerakoak eta kilometro gutxi batzuetako luzerarekin, orain dela 50 milioi urte baino gutxiago sortuak. Honek erakusten du nukleoa oraindik ere uzkurtzen ari dela, eta gainazalean ezaugarri geologikoak daudela horren ondorioz^[46][48].

Lunar Reconnaissance Orbiter zundak antzeko failak aurkitu ditu Ilargian.

Bulkanologia

MESSENGERrek lortutako irudiek erakutsi dute fluxu piroklastikoak izan zirela Merkurion, altuera gutxiko sumendietatik^[49][50][51]. MESSENGERren datuetan ere ikusi da gutxienez 51 kolada piroklastiko egon direla gainazalean, eta horietatik %90 inpaktu kraterretan eman direla. Inpaktuzko krater horien degradazioaren azterketa geologikoak erakutsi du jarduera piroklastikoa denbora luze batez egon zela bizirik Merkurion^[52].

Caloris Arroaren hego-mendebaldean dagoen depresio batean bederatzi sumendi tximinia daude gainezarriak. Bakoitzak zortzi kilometroko diametroa du. Sumendi-konplexu bat dela pentsatzen da. Tximinien zorua euren goiko aldea baino kilometro bat beherago daude, eta sumendi leherkorrek sortzen dituzten krater bolkanikoen antza dute, ondoren magmak utzitako hutsunearen gainean kolapsatzen direnean. Zientzialariek ezin dute sumendi-konplexuaren adina zehaztu, baina uste dute mila milioi urte inguru izan ditzakeela^[53].

Gainazaleko kondizioak

Merkurioren gainazaleko tenperatura 100 eta 700 K artean mugitzen da (-173 eta 427 °C) ekuatoreko punturik beroenetan^[13]. Ez da inoiz 180 Kelvinetik igotzen poloetan^[54], ez dagoelako atmosferarik eta tenperatura gradiente oso handia dagoelako ekuatoretik poloetara. Eguzkiaren azpian zehazki dagoen puntua 700 Kelvinetara iristen da perihelioan (0ºW edo 180ºW), baina bakarrik 550 K afelioan (90º edo 270ºW)^[55]. Planetaren alde ilunean, tenperaturak 110 K inguruan egoten dira^[56]. Merkurion eguzki-argiaren intentsitatea 4,59 eta 10,61 aldiz eguzki-konstantea izan ohi da (${\displaystyle 1.370\ W/m^{2}}$ )^[55].

Egun argiko tenperatura Merkurioren gainazalean oso altua bada ere, behaketetan ikusi da izotza egon daitekeela Merkurion. Poloetako krater sakonetako zoruek ez dute inoiz eguzkiaren argirik jasotzen, eta tenperaturak bertan 102 Kelvinen azpitik egoten dira; batez besteko globalaren azpitik^[57]. Ur izotzak radarra islatzen du, eta 1990eko hamarkadan egindako radar ikerketetan ikusi da poloetan isla gune lokalizatuak daudela^[58]. Izotza ez da honetarako arrazoi posible bakarra, baina astronomoek uste dute hori dela aukerarik probableena^[59].

Izozdun eskualde horiek 10¹⁴–10¹⁵ kilogramo izotz dutela kalkulatzen da^[60], eta sublimazioa ekiditen duen erregolito geruza batez estaliak egon litezke^[61]. Konparatzeko, Antartikako izotz geruzak, Lurrean 4×10¹⁸ kg izotz ditu, eta Marteko izotz geruzak 10¹⁶ kg ur inguru ditu^[60]. Merkurioko izotzaren jatorria ez da ezaguna, baina iturririk probableenak dira barneko uraren kanporatzea gas bidez, edo kometen inpaktuen ondorio izatea^[60]. 2012an ura dagoela ziurtatu zuen NASAk^[62].

Exosfera

Merkurio txikiegia da grabitazioz bere atmosfera mantentzeko denbora tarte luzeetan; badu, hala ere, lotutako exosfera ahul bat^[63], hidrogeno, helio, oxigeno, sodio, kaltzio, potasio eta beste elementu batzuekin, 0,5 nPa presiopean^[4]. Exosfera hau ez da egonkorra, atomoak etengabe galtzen dira eta iturri ezberdinetatik berriro etortzen dira. Hidrogeno eta helio atomoen iturri probableena eguzki-haizea bera da, Merkurioren magnetosfera behin sartuta bertatik hedatzen direnak, beranduago berriro espazioan amaitzeko. Merkurioren lurrazaleko erradioaktibitatearen ondorioz helioa ere sor liteke, baita sodio eta potasioa ere. MESSENGERrek kaltzio, helio, hidroxido, magnesio, oxigeno, potasio, silizio eta sodio proportzio handiak aurkitu zituen. Ur lurruna badago, prozesu ezberdinetatik etorria: talka egiten duten kometek ekarria, eguzki-haizeak dakarren hidrogenoaren eta arroken oxigenoaren ondorioz sortzen den ura, eta ur-izotz iturrien sublimazioaren bidez heltzen dena, poloetako kraterretatik. ${\displaystyle {\ce {O+}}}$ , ${\displaystyle {\ce {OH-}}}$ eta ${\displaystyle {\ce {H2O+}}}$ ioiak aurkitzea ezusteko handia izan zen^[64][65]. Molekula hauek Merkurioren inguruko espazioan aurkitu zirenez, zientzialariek pentsatzen duten molekula horiek exosferatik etorri zirela eguzki-haizeak bultzatuta^[66][67].

Sodioa, potasioa eta kaltzioa 1980ko hamarkadan aurkitu ziren atmosferan, eta uste da gainazaleko arrokek mikrometeoritoen talkak jasaten dituenean izaten duten baporizazioaren ondorio direla^[68]. Encke kometaren talkak ere eragina izan zuen^[69]. 2008an MESSENGERrek magnesioa aurkitu zuen^[70]. Ikusi denez, magnesio iturri nagusiak polo magnetikoetan daudenak dira. Honek magnetosfera eta planetaren gainazalaren arteko elkarrekintza bat adieraziko luke^[71].

Eremu magnetikoa eta magnetosfera

Merkurio planeta txikia den arren, eta 59 eguneko biraketa egiten duen arren, eremu magnetiko nabarmena eta, ematen duenez, globala du. Mariner 10 zundak egindako neurketek erakutsi zuten Lurraren eremu magnetikoaren %1,1 inguruko indarra duela. Merkurioren eremu magnetikoaren indarra ekuatorean 300 nT ingurukoa da^[72]. Lurraren eremu magnetikoa bezala, Merkuriorena dipolarra da. Baina Lurrean ez bezala, Merkurioko polo magnetikoak biraketa ardatzarekin lerrokatuta daude. Mariner 10 eta MESSENGERren neurketek erakutsi dute eremu magnetikoaren indarra eta egitura egonkorrak direla^[73].

Eremu magnetiko honen jatorria dinamo efektua izango litzateke, Lurraren eremu magnetikoa sortzen den bezalako modu batean^[20][74]. Dinamo efektu hau barne-nukleoan dagoen burdin-likidoak duen zirkulazioaren efektua da. Planetak duen eszentrikotasun handiak eragiten ditu itsasaldiek burdina likido mantenduko luke^[22].

Merkurioren eremu magnetikoa nahikoa indartsua da eguzki-haizea ingurura eramateko, magnetosfera bat sortuz^[72]. Planetaren magnetosfera, txikia izanda ere Lurrarekin alderatuta, nahikoa da ere eguzki-haizeak dakarren plasma biltzeko^[73]. Honek planetaren gainazala higatzen laguntzen du. Mariner 10ek egindako behaketek energia-baxuko plasma hau aurkitu zuen planetaren alde iluneko magnetosferan. Partikula energetikoak planetaren isatsean geratzen dira, magnetosferaren dinamika sortuz^[72].

MESSENGERren bigarren hegaldian, 2008ko urriaren 6an, aurkitu zuen eremu magnetiko hau oso ezegonkorra izan daitekeela. Espazio-ontziak tornado magnetikoak aurkitu zituen, eremu magnetikoaren mugimenduak kanpoko eremuarekin lotzen. Turbulentzia horiek 800 kilometroko zabalera zuten, planetaren erradioaren herena^[75].

Merkurioren orbita planeta guztien artean eszentrikoena da. Bere eszentrikotasuna 0,21 da, Eguzkiaren gertuen dagoen unean 46.000.000 kilometrora dago eta urrunen dagoenean 70.000.000 kilometrora. Lurreko 87,969 egun behar ditu orbita bat betetzeko. Eskuman dagoen diagramak eszentrikotasun horren eragina erakusten du, ardatzerdi handi bera duen zirkulu baten orbitarekin alderatuta. Keplerren legeen adierazten duten bezala, Merkurioren abiadura handiagoa da periheliotik gertu dagoenean; diagraman bost egunean behin egiten duen bidea adierazten da. Diagraman ere Merkurioren tamaina aldakorra da Eguzkiarekiko duen distantziaren arabera. Eguzkiarekiko duen distantzia honek itsasaldi oso handiak sortzen ditu Merkurioren gainazaleko arroketan, Lurrean Ilargiak eragiten dituenak baino 17 aldiz indartsuagoak^[76]. Gainera, 3:2 orbita erresonantzia du planetaren errotazioarekin, tenperaturaren aldaketa handiak eraginez. Erresonantziaren ondorioz Merkurioko egun batek bi urte irauten ditu, Lurreko 176 egun inguru^[77].

Merkurioren orbitaren deklinazioa 7 gradukoa da Lurraren orbitarekiko (ekliptika). Ondorioz, Merkurio Eguzkiaren aurretik pasatzen da Lurretik ikusia oso noizbehinka, beti ekliptikaren planoan dagoen uneetan. Gutxi gora behera, zazpi urtean behin gertatzen da^[78].

Merkurioren makurdura axiala ia zero da^[79], neurtutako daturik zehatzena 0,027 gradukoa da. Jupiter da ondoren dagoen planeta makurdura axialik txikienarekin, 3,1 gradu (Lurrak 23,43685ºko makurdura du). Honek esan nahi du Merkurioko poloetan dagoen behatzaile batentzat Eguzkia ez dela inoiz ateratzen ortzi-muga baino 2,1 arku minutu baino gorago^[80].

Orbitaren erresonantzia

Urte luzez pentsatu zen Merkurio Eguzkiarekin sinkronikoki biratzen zuela, Ilargiak Lurrarekin egiten duen bezala. Horren ondorioz, Eguzkiari beti aurpegi bera erakusten ziola uste zen. Radar bidezko behaketen ondorioz 1965an demostratu zen orbitaren erresonantzia 3:2koa zela, hiru aldiz biratzen bere buruaren gainean Eguzkiarekiko egiten dituen bi birako. Merkurioren orbita hain da eszentrikoa ezen erresonantzia hori egonkorra bilakatzen den perihelioan, eguzkiaren itsasaldia indartsuagoa denean eta Eguzkia zeruan ia-geldi mantentzen^[81]. 3:2 erresonantzia arraro hori egonkortua dago orbita oso eszentrikoa delako, Merkurioren masa distribuzioan dipolo bat sortuz. Orbita zirkularra baldin bada, erresonantzia posible bakarra 1:1 da, Lurra-Ilargia bezala^[82].

Simulazio ezberdinak eginez proposatu da Merkurioren eszentrikotasuna kaotikoki aldatzen dela ia zero izatetik (zirkularra) 0,45 arte milioika urtetako ziklotan, beste planeten perturbazioa dela eta^[83]. Eszentrikotasun altuko aro batean 3:2 orbita erresonantzia sortuko litzateke, modu honetan^[84]. Hala ere, beste simulazio zehatzago batzuen arabera Merkurioren erresonantzia 3:2 izan da hasieratik, bere historiako lehenengo 20 milioi urtetan Eguzkiaren orbitan sartu zenetik^[85]. Simulazioek ere erakusten dute erresonantzia sekular orbital batek perihelioan elkarrekintza izan dezakeela Jupiterrekin, Merkurioren eszentrikotasuna handituz. %1eko aukera egongo litzateke Artizarrarekin talka egiteko hurrengo 5.000 milioi urtetan^[86][87].

Eguzkiaren mugimendu erlatiboa Merkurion

Eguzkiaren eta Merkurioren arteko mugimenduak dituen berezitasunak direla eta, Eguzkiak mugimendu erlatibo berezia egiten du. Perihelioan abiadura handitzen duenez planetak Eguzkiak momentu batean aurretik izandako mugimenduaren kontrakoa egiten du. Adibidez, puntu batzuetan, Eguzkia atera eta gero, gelditu eta berriro sartzen da, handik denbora gutxira berriro ateraz. Beste puntu batzuetan Eguzkiak zenita pasa ostean, berriro itzultzen da atzera, zenitetik berriro pasaz, eta handik denbora batera berriro igarotzen da zenitetik ilunabarrerako bidea hartu arte. Logika berdina jarraituz, Eguzkia bi aldiz jartzen den lekuak ere badaude^[88].

Merkurioren prezesioa

1859an Urbain Le Verrier matematikari eta astronomo frantsesak Merkurioren orbitaren prezesio arina nabaritu zuen. Eguzkiaren inguruan egiten zuen orbita arina ezin zen azaldu mekanika newtondarra erabilita, ezta beste planeten eraginaren ondorioz. Proposatu zituen hainbat soluzioen artean, beste barne planeta bat edo planetoide txikiak egotea zegoen, perturbazio hori azaldu ahal izateko^[89]. Neptunok Uranoren gainean eragiten zituen perturbazioen bidez aurkitu zen, eta horregatik Vulcano izeneko planeta proposatu zuten, nahiz eta ez zen inoiz aurkitu^[90].

Merkurioren perihelioaren prezesioa 5,6 arkosegundukoa da (1,5556º) mende bakoitzean, Lurrarekiko erlatiboa, edo 575,1±0.65 arkosegundu mendeko ICRFarekiko erlatibo. Mekanika newtondarrak, beste planeta guztien efektua kontutan hartuta, 5,557 arkosegunduko prezesioa aurreikusten du, mende bakoitzean^[91]. XX. mendean Albert Einsteinen erlatibitate orokorraren teoriak azalpen bat eman zion ikusitako prezesio honi, grabitazioa espazio-denboraren kurbatzearen arabera definituz. Efektua txikia da: 42,98 arkosegundu mendeko Merkurion; beraz 12 milioi bira behar ditu beste bira gehigarri bat egiteko. Antzeko efektuan daude Eguzki-sistemako beste lekuetan ere, baina askoz txikiagoak: 8,62 arkosegundu Artizarran, 3,84 Lurrean, 1,35 Marten eta 10,05 1566 Icarusen^[92].

Distira

Merkurioren itxurazko magnitudea aldakorra da: -2,48 da momenturik gorenean, Sirius baino distiratsuago, eta +7,25 behe-konjuntzioan dagoena, begiarekin ikusteko ahulegia^[93]. Batez-besteko itxurazko magnitudea 0,23 da, eta desbideratze estandarra 1,78, handiena planeten artean. Merkurio behatzea zaila da, Eguzkitik gertuegi baitago, eta Eguzkiaren distiran artean galtzen da denbora luzean. Goizeko lehen orduan edo ilunabarrean baino ezin da behatu^[94]. Eguzki-eklipse bat dagoenean ikus daitekeen izar eta planetetako bat da^[95].

Ilargiak eta Artizarrak bezala, Merkuriok faseak ditu Lurretik ikusita. "Berria" da behe-konjuntzioan eta "betea" goi-konjuntzioan. Planeta ikusezin egiten da Lurretik bi momentu horietan, batean Eguzkiaren aurretik dagoelako, eta bestean bere atzetik, ez bada fase berrian Eguzkiaren trantsitu batean ikusten^[95]. Teknikoki, Lurretik ikusita unerik distiratsuena "betea" dagoenean da. Merkurio Lurretik urrunen dagoen momentua hori bada ere, alde argitu gehiago izateak oposizioan dagoenean baino distantzia konpentsatzen du. Artizarraren kasuan kontrakoa gertatzen da, distiratsuagoa da "ilgoran" dagoenean, Lurretik askoz gertuago dagoelako "ia-betea" dagoenean baino^[96].

Hala ere, Merkurioren ikuspenik distiratsuena (fase osoa) ia ezinezkoa da ikustea modu praktiko batean, Eguzkiarengandik gertuegi dagoelako. Merkurio hobeto ikusten da bere lehen eta azken laurdenean, nahiz eta fase horiek ez diren hain distiratsuak. Fase horiek Eguzkiaren ekialde edo hegoaldean elongazio altuagoan gertatzen dira. Merkurio, Eguzkitik 17,9º bereizten da perihelioan eta 27,8º afelioan^[97][98]. Mendebaldeko elongazioa handiena denean, Merkurio Eguzkia agertu baino lehen ikusten da ostertzean, eta ekialdeko elongazioan Eguzkia sartu eta gero desagertzen da zerutik^[99].

Behatzeko gomendioak

Merkurio errazagoa da ikusten tropiko eta azpi-tropikoetatik latitude altuetatik baino. Behe latitudetatik ikusia, urte sasoi eta ordu egokian, ekliptika horizontearekin intersekzioa du angelu altuan. Merkurio 10º egoten da ortzi-mugaren gainetik planeta Eguzkiaren gainean agertzen denean (hau da, orbita bertikala dela ematen du) eta bere Eguzkiaren elongazioa altuena denean (28º) eta Eguzkia sartu denetik denbora bat pasa denean eta, beraz, zerua ilun dagoenean. 10º da Merkurio zeru ilun batean ikus daitekeen altuera maximoa.

Latitude ertainetan, Merkurio ikusteko aukera gehiago daude Hego hemisferiotik Ipar hemisferiotik baino. Honen arrazoia da Merkurioren mendebaldeko elongazio maximoa udazkenaren hasieran ematen dela Hego hemisferioan, bere ekialdeko elongazio maximoa Hego hemisferioaren neguaren amaieran gertatzen den bitartean. Bi kasuetan, planetaren orbitak horizontea zeharkatzen duen angelua maximoa da, hainbat orduz ikusteko aukera emanez, Argentina eta Hego Afrika bezalako lekuetatik^[99].

Eguzkiaren norabidean ez begiratzeko kontu handiz, Merkurio teleskopio batekin ikus daiteke egun-argiz ere, kondizioak argiak baldin badira. Planeta aurkitzea erraza da, eta ilunabarrera itxoin beharrik ez dago ekliptikatik altuera gutxi duen garaietan (adibidez, udazkeneko arratsaldetan).

Merkuriok 0,15 birako aldea du urtero, eta horregatik zazpi urtean behin ia gertakari berdinak ematen dira, baina zazpi egun lehenago^[97].

Antzinaroko astronomoak

Merkurioren lehen behaketa ezagun idatzia MUL.APIN taulatan agertzen da. Behaketa horiek asiriar astronomoek egin zituzten, K.a. XIV. mendean^[100]. Merkurio izendatzeko MUL.APINen erabiltzen den izena MULUdu.Idim.Gu\u4.Ud da, "planeta saltaria"^[101]. Babiloniar idazkiek Merkurioren inguruan hitz egiten zuten K.a. 1. milurtekoan. Babilonian Nabu (akaderaz: 𒀭𒀝) deitzen zuten, euren mitologian jainkoen mezularia^[102].

Antzinako Grezian planetak bi izen zituen, Στίλβων^[103] (Stilbon, "Distiratsua") eta Ἑρμάων^[104] (Hermaon) edo Ἑρμής^[105] (Hermes). Izen hori oraindik jasotzen da grezieraz, Ερμής (Ermis)^[106]. Antzinako Erroman planetari Hermesen baliokidea den jainkoaren izena eman zioten, Merkurio, jainkoen mezularia, beste planetak baino azkarrago mugitzen delako zeruan^[107][108]. Merkurioren sinbolo astronomikoa Hermesen kaduzeoaren ikur estilizatua da^[109].

Ptolomeo erromatar-egiptoar astronomoak Eguzkiaren aurpegia gurutzatuko zuten planeten trantsituen inguruan idatzi zuen, Hipotesi Planetarioak liburuan. Proposatu zuen momentura arte ez zirela trantsitu horiek ikusi Merkurio oso txikia zelako eta, gainera, oso ez-ohikoak zirelako^[110].

Antzinako Txinan Merkurio "Orduaren Izarra" izenarekin ezagutzen zen (Chen-xing 辰星). Uraren fasean iparraldeko norantzarekin lotzen zen metafisikaren Bost Faseetan^[111]. Gaur egungo Txina, Korea, Japonia eta Vietnamen "uraren izarra" izena darama (水星), Txinako kulturako bost elementuetan oinarrituta^{[112][113][114]}. Hinduismoan Budha izena erabiltzen zen Merkuriorentzat, eta jainko honek asteazkena zuzentzen zuela uste zuten^[115]. Germaniar paganismoko Odin jainkoa Merkuriorekin eta asteazkenarekin lotua zegoen ere^[116]. Maien zibilizazioak Merkurio hontz bat zen (edo baliteke lau izatea; bi goizeko itxurarako eta beste bi gaueko itxurarako) azpi-mundurako mezulari papera jokatzen zuena^[117].

Mundu islamikoko Erdi Aroko astronomian Az-Zarqali astronomo andalustar astronomoak Merkurioren orbita berezia zela ikusi zuen, eta arrautza baten antza zuela esna zuen, nahiz eta pentsamendu honek gero ez izan garapenik bere kalkulu astronomikoetan^[118][119]. XII. mendean Ibn Bajjahk "bi planeta puntu beltz gisa Eguzkiaren aurpegian" ikusi zituen, beranduago Merkurio edo/eta Artizarraren trantsitu gisa deskribatu zuena Maraghako Qotb al-Din Shirazi astronomoak XIII. mendean^[120]. Beranduago, Erdi Aroko ikustaldi guzti horiek eguzki-orbanak zirela pentsatu zen^[121].

Indian Keralako Nilakantha Somayaji astronomoak XV. mendean eredu heliozentriko partzial bat garatu zuen, Merkurio Eguzkiaren inguruan orbita egiten zuena. Bere ereduan Eguzkiak Lurra orbitatzen zuen, Tycho Brahek XVI. mendearen amaieran proposatu zuen bezala^[122].

Ikerketa teleskopikoa Lurretik

Galileo Galileik XVII. mendearen hasieran egin zituen Merkurioren lehen behaketak teleskopio bat erabilita. Faseak ikusi zituen Artizarra ikusi zuenean, baina bere teleskopioa ez zen nahikoa indartsua Merkurioren faseak ikusteko. 1631an Pierre Gassendik lehen trantsitua ikusi zuen teleskopio bat erabilita, Johannes Keplerrek aurre ikusitako trantsitua ikusi zuenean. 1639an Giovanni Zupik teleskopio bat erabili zuen lehen aldiz Artizarrak zituen faseak Merkurion ere zeudela aurkitzeko. Honek argi eta garbi utzi zuen Eguzkiaren inguruan orbitatzen duela^[17].

Astronomian oso ez-ohikoa den gertakari bat planeta bat beste baten atzetik pasatzea da Lurretik ikusia, ezkutaketa deitzen den fenomenoa. Merkurio eta Artizarra mende batzuetan behin ezkutatzen dira, eta 1737ko maiatzaren 28a da, orain arte, ikusi den bakarra. John Bevisek Greenwicheko Errege Behatokitik ikusi zuen^[123]. Hurrengoa 2133ko abenduaren 3an izango da^[124].

Merkurioren behaketak zailtasun gehigarri batzuk ditu, eta horregatik beste planetak baino ezezagunagoa da. 1800an Johann Schröterrek gainazaleko elementuen behaketak ikusi zituen, eta 20 kilometroko altuera zuten mendiak zeudela esan zuen. Friedrich Besselk Schröterren marrazkiak erabili zituen errotazio periodoa kalkulatzeko, eta guztiz oker 24 ordukoa zela esan zuen, 70ºko okerdura axialarekin^[125]. 1880an Giovanni Schiaparellik planetaren mapa zehatzagoa egin zuen, eta proposatu zuen biraketa periodoa 88 egunekoa zela, periodo orbitala bezala, marea-lokarria zela eta^[126]. Fenomeno hau errotazio sinkroniko gisa ezagutzen da. Merkurioren gainazala kartografiatzeko lana Eugenios Antoniadik jarraitu zuen, 1934an mapak eta behaketak liburu batean bildu zituena. Merkurioko geografiako elementu askok, batez ere albedo ezberdintasunagatik bereizten direnak, Antoniadiren mapan duten lehen izendapena^[127].

1962an Vladimir Kotelnikovek zuzendutako SESBeko Zientzien Akademiako taldeak radarrarekin aztertu zuen, lehen aldiz, Merkurio. Radar obserbazioen ildo luze bati hasiera eman zioten^{[128][129][130]}. Hiru urte beranduago, Gordon Pettengillek eta R. Dycek egindako radar obserbazioen bidez 300 metroko Areciboko irrati-teleskopioa erabilita, planetaren errotazio periodoa 59 egunekoa zela demostratu zuten^[131][132]. Merkurioren errotazioa sinkronikoa zela oso teoria orokortua zen, eta horregatik ezustekoa izan zen irrati-teleskopio bidez lortutako emaitza. Merkuriok marea-lokarria baldin bazuen, bere aurpegi iluna oso hotza izango zen, baina irrati bidezko ikerketek uste baino beroagoa zela iragarri zuten. Astronomoek ez zuten bertan behera utzi nahi errotazio sinkronikoaren ideia, eta mekanismo alternatiboak proposatu zituzten, adibidez beroa garraiatzen zituzten haize bortitzak, euren behaketak azaldu nahian^[133].

Giuseppe Colombo italiar astronomoak ikusi zuen Merkurioren errotazio balioa gutxi gorabehera orbita periodoaren bi heren zela, eta proposatu zuen planetaren orbita eta errotazioa lotuta zeudela baina 3:2 erresonantziarekin, eta ez 1:1 erresonantziarekin^[134]. Mariner 10 zundak ikuspegi hau baieztatu zuen^[135]. Schiaparelli eta Antoniadik egindako mapak ez ziren, beraz, "okerrak". Baina, ikusi zituzten ezaugarriak ez zeuden bertan orbita bakoitzean, baizik eta bi orbitaz behin. Tartean zegoena ez zuten ondo ikusi, Eguzkitik gertuegi zegoelako eta geometria orbitala ez zelako egokia behaketa horietarako^[136].

Lurrean oinarritutako behaketa optikoek ezin zuten askoz gehiago argitu Merkuriori buruz, baina irrati-astronomian, interferometria eta mikrouhinak erabiltzen gainazaleko geruzen eta hainbat metroko sakonerako ezaugarri fisiko eta kimikoak zehazteko gaitasuna zuten, uhin-luzera horietan eguzkiaren erradiazioa kentzen baita^[137]. 2000. urtean Mount Wilson behatokian dagoen Hale teleskopioarekin erresoluzio handiko irudiak lortu ziren. Mariner 10ek behatu ezin izan zituen eremuen lehenengo irudiak eskuratu zituen, bertako geografiako ezaugarriak erakutsiz^[138]. Areciboko irrati-teleskopioak planetaren atal gehienak kartografiatu ditu jada, 5 kilometroko erresoluzioarekin, baita poloetan dagoen izotza ere^[139].

Esplorazioa zundekin

Merkurio Lurretik behatzeak arazo tekniko nabarmenak ditu, Eguzkitik oso gertu orbitatzen baitu. Merkuriora lotuko den espazio-ontzi batek 91 milioi kilometroko bidaia egin behar du, Eguzkiaren grabitazio eremuan sartuz. Merkuriok 48 km/s-ko abiadura orbitala du, Lurrarena 30 km/s-koa den bitartean. Horregatik, espazio-ontzi batek abiaduran aldaketa handia behar du (delta-v) Merkurioren orbitan dagoen Hohmann transferentzia orbita batean sartzeko, beste edozein planetaren delta-v-rekin alderatuz^[140][141].

Eguzkiaren putzu potentzialean sartzeagatik askatzen den energia potentziala energia zinetikoan bilakatzen da; beste delta-v handi bat behar da Merkurioren inguruan azkar pasatzea baino zerbait gehiago nahi bada. Merkurioren gainazalean jartzeko suzirien motorren indarra baino ezin da erabili. Atmosferarik ez duenez, ezin da airea erabili ezer ere gelditzeko. Merkuriorako bidaia batek erregai gehiago behar du Eguzki-sistematik guztiz ateratzeko behar dena baino. Horregatik, bi espazio-ontzi baino ez dira gerturatu, orain arte, Merkuriora. Proposaturiko beste soluzio bat Merkuriorekin sinkronikoa den orbita batean geratzeko eguzki-bela bat erabiltzea izango litzateke^[142].

Mariner 10

Merkuriora hurbildu zen lehen espazio-ontzia Mariner 10 izan zen. 1973an jaurtia, Artizarraren grabitatea erabili zuen abiadura orbitala doitzeko horrela Merkuriora hurbildu ahal izateko 1974 eta 1975 urteetan^[143]. NASAren lehen zunda izan zen beste planeta baten grabitazioa erabiltzen orbitan jartzeko, eta lehenengoa ere bi planeta bisitatu zituena^[141]. Zunda honek hiru gerturatze egin zituen, hurbilena 327 km-ko altuerara besterik ez^[135]. Zoritxarrez, hurbilketa guztietan planetaren eremu berdina zegoen argituta^[144], eta gainazalaren % 45a bakarrik aztertu ahal izan zen^[145]. Mariner 10 ontziak azalean tenperaturak ere neurtu zituen eta magnetosferaren existentzia baieztatu zuen.

Lehen hurbilpenean, instrumentuek eremu magnetikoa zegoela detektatu zuten, geologoentzat ezusteko handia. Uste zuten Merkurioren biraketa geldoegia zela eremu magnetiko bat dinamo efektuaren bidez sortzeko. Bigarren hurbilpenean irudiak atera ziren, batez ere, baina hirugarren hurbilpenean behaketa magnetiko handia egin zen. Datuek erakutsi zuten Lurraren antzeko eremu magnetikoa zuela, eguzki-haizea planetaren inguruan mugitzen zuena. Datu hauen inguruko eztabaida handia egon da urtetan^[146][147].

1975eko martxoaren 24an, azken hurbilpena eta zortzi egunera, Mariner 10 erregairik gabe geratu zen. Orbita ezin zenez kontrolatu, misioaren kontroletik zunda itzali zen^[148]. Uste denez Eguzkiaren inguruan biraka jarraitzen du eta hainbat hilabetean behin berriro igarotzen da Merkurioren ingurutik^[149].

MESSENGER

2004ko abuztuaren 3an NASAk MESSENGER zunda bidali zuen (MErcury Surface, Space ENvironment, GEochemistry, and Ranging). 2005eko abuztuan Lurraren inguruan lehen orbita egin zuen, Artizarraren inguruan 2006ko urrian, eta 2007ko ekainean Merkurioren orbitara iristeko norabide egokian jarri zen^[150]. 2008ko urtarrilaren 14an lehen aldiz pasa zen Merkuriotik gertu, bigarren aldiz 2008ko urriaren 6an^[151] eta hirugarrenez 2009ko irailaren 29an. Mariner 10ek ikusi ez zuen hemisferioaren atal gehienen argazkiak egin ziren hurbilketa hauetan. Zundak arrakastaz lortu zuen planetaren inguruan orbita eliptiko bat eskuratzea, 2011ko martxoaren 18an. 2011ko martxoaren 29an lehen irudiak lortu ziren orbitatik. Urtebeteko kartografia misioa amaituta, beste urtebeteko misioa luzatu zen, 2013ra arte. MESSENGERrek 2012ko eguzki-maximo bat ere behatu zuen^[152].

Misioaren helburua sei galderei erantzutea zen: Merkurioren dentsitate altua, bere historia geologikoa, bere eremu-magnetikoaren jatorria, bere nukleoaren egitura, poloetan izotza dagoen edo ez, eta bere atmosferaren jatorria. Honetarako, Mariner 10ek zituenak baino erresoluzio altuagoko irudigintza aparatuak zeramatzan, espektrometroak elementuen ugaritasuna egoki neurtzeko, magnetometroak eta partikula kargadunen abiadura neurtzeko tresnak. Zundaren abiadura orbitalaren aldaketak neurtzea planetaren barneko egitura zehazteko erabili ziren. MESSENGERrek azken maniobra 2015eko apirilaren 24an egin zuen, eta Merkurioren aurka talka egin zuen 2015eko apirilaren 30ean^{[153][154][155]}. Zundaren talkak eragindako kraterrak 16 metro inguru dituela kalkulatu da^[156].

BepiColombo

Europako Espazio Agentziak eta Japoniako Espazio Agentziak BepiColombo izeneko misio bateratua egingo du, bi zundekin Merkurio orbitatuz: batak planeta kartografiatu du, besteak magnetosfera ikertzen duen bitartean. 2018an jaurtitzea espero da, eta 2025erako Merkuriora iristea^[157]. Magnetometroa duen zundak orbita eliptikoa izango du eta mapa egingo duenak suziriak erabiliko ditu orbita zirkularra izateko. Bi zundek Lurreko urtebeteko iraupena izango dute. Espektrometroak, infragorria, ultramorea, X-izpiak eta gamma izpiak aztertzeko gaitasuna duten kamerak eramango dira^[158].

Musika

Gustav Holst musikagileak 1914 eta 1916 artean Planetak izeneko suitea sortu zuen. Astrologiari lotutako kontzeptuekin, planetek psikean duten eraginari buruz pentsatu zuen idazterakoan^[159]. Lehen mugimendua Marteri eskaini zion, bigarrena Artizarrari eta hirugarrena Merkuriori, hegodun mezularia azpitituluarekin.

Literatura eta zientzia-fikzioa

Beste planeta askok bezala, Merkuriok izan du bere lekua zientzia-fikzioan. 1889an Giovanni Schiaparellik planetak Eguzkiari beti aurpegi bera ematen ziola proposatu zuenean, hainbat teoria eratu ziren, fikziozko lanetan agertzen direnak. Lan horietan metal-urtuzko putzuak daude "alde distiratsuan" eta beti izoztua dagoen "alde-ilun" bat; tartean, ilunabar edo egunsentian etengabe dagoen gerriko bat legoke. 1965an kontzeptu hau bertan behera geratu zenean, fikzioa ere aldatu zen. Horregatik, "Merkurio zahar" eta "Merkurio berri" baten inguruan hitz egiten da zientzia-fikzioan^[160]. Merkuriori buruzko lan askotan autokrazia aipatzen da gobernu gisa.

Merkuriori buruzko lehen fikzio lana Athanasius Kircher apaizak egin zuen 1656an, Itinerarium Exstaticum eleberrian^[161]. Emanuel Swedenborgen The Earths in Our solar System (1758) lanean ere planetaren inguruko bira bat ematen da. 1750ean Le Chevalier de Béthunek Relationdu Monde de Mercure idatzi zuen, planetari buruz zehazki hitz egiten zuen lehen eleberria^[162]. "Merkurio zaharrari" buruzko eleberrien artean, Ray Cummingsen Tama of the Light Country (1930), Tama, Princess of Mercury (1931) eta Aerita of the Light Country (1941) daude. Leigh Brackettek 1940ko hamarkadan egindako hainbat ipuin labur ("The Demons of Darkside" (1941), "A World Is Born" (1941), "Cube from Space" (1942), eta "Shannach – the Last" (1952)) "ilunabar zonaldea" duen Merkurio batean kokaturik daude. Isaac Asimovek ere hainbat eleberri idatzi zituen "Merkurio zaharrean" kokatuta, Runaround, The Dying Night edo Lucky Starr and the Big Sun of Mercury gisa. Arthur C. Clarkek ere Islands in the Sky eleberria idatzi zuen 1952an, Merkurioren hemisferio hotzean bizi den izaki arraro bat aipatuz. Hugh Waltersen Mission to Mercuryn ere planetaren alde hotzean erreskatatu behar diren protagonistak daude.

"Merkurio Berriaren" lehen agerpena Arthur C. Clarkeren Rendezvous with Rama izango litzateke, 1973an idatzia. Metalaren meatzaritza egiten duen gobernu batek agintzen du Merkurion. Kim Stanley Robinsonen eleberri eta istorio laburretan, batez ere The Memory of Whiteness (1985), Mercurial eta 2312 Merkurion Terminator izeneko hiri bat dago, artista eta musikariz betea; hiri osoa mugitzen da Ekuatorean zehar, beti Eguzkia altuera baxuan edukitzeko.

Albert Einsteinek erlatibitatearen teoria azaldu aurretik^[163], ezezaguna zen Merkurioren prezesioen jatorria. Horregatik Merkurioren orbitaren barruan beste planeta bat egon zitekeela proposatu zen, Vulcano izenekoa^[164]. Fikziozko planeta honek ere sortu ditu hainbat eleberri, adibidez A Thousand Years Hence, Nunsowe Greenek idatzia. Vulcano izena ere zuen Star Trekeko Spocken jatorrizko planetak, baina hau 40 Eridani izarrean (Keid) kokatua dago^[165].

Zinema eta telebista

Telebistan ere agertu da, adibidez Star Trek: Voyagerren The Adventures of Capitain Proton atalean, Futurama edo Sailor Moon marrazki bizidunetan.

• Merkurioko geologia
• Eguzki sistema

• NASA - Merkurioren Atlasa (ingelesez)
• NASA - Merkurioren ezaugarriak (ingelesez)
• "Merkurio, espero ez bezalako planeta"^{[Betiko hautsitako esteka]}. Zientzia.net (2013)