Хассий
| Хасси/Hassium (Hs) | |
|---|---|
| Атом номерĕ | 108 |
| Ансат япалалăхăн курăмĕ | |
| Атом палăрăмĕсем | |
| Атом масси (моль масси) | [269] а. е. м. (г/моль) |
| Атом радиусĕ | пм |
| Ионизаци энергийĕ (пĕрремĕш электрон) | [Rn]5f146d67s2 кДж/моль (эВ) |
| Электронсен конфигурацийĕ | |
| Химилле палăрăмсем | |
| Ковалентла радиус | пм |
| Ион радиусĕ | пм |
| Электронегативлăх (Полинг шучĕпе) | |
| Электрод потенциалĕ | |
| Оксидлав капашĕсем | |
| Ансат япалалăхăн термодинамикăлла палăрăмĕсем | |
| Тачăлăх | г/см³ |
| Пайлавла ăшăшăнăçтарăш | Дж/(K·моль) |
| Ăшăяраслăх | Вт/(м·K) |
| Шăрану температури | K |
| Шăраннин пайлавла ăшши | кДж/моль |
| Вĕрев температури | K |
| Пăспулăмăн ăшăлăхĕ | кДж/моль |
| Моль калăпăшĕ | см³/моль |
| Ансат япалалăхăн кристалл решетки | |
| Решетке тытăмĕ | |
| Решетке периочĕ | n/a Å |
| c/a танлашăнни | |
| Дебай температури | {{{24}}} K |
| Hs | 108 |
| [269] | |
| [Rn]5f146d67s2 | |
| Хасси | |
Хасси (лат. Hassium), Hs, — 108-мĕш хими элеменчĕ
Истори
108-мĕш элемента тупни çинчен 1970-мĕш çулăн пуçламăшĕнче пĕлтернĕ.В. В. Чердынцев ертсе пыракан экспедици Челекен çурутравĕ патĕнчи молибденит минералĕ çинчи трексене тĕпчесе çутçанталакра 108-мĕш элементăн 267-мĕш изотопне тупнă тесе хăюллăн пĕлтернĕ. Ун çинчен Наука и жизнь» (02/1970), «Атомная энергия» (11/1970,[1]) журналсенче пичетленĕ. 1970-мĕш çулхи çу уйăхĕнче ку хупара В.И.Вернадски ячĕллĕ геохимии тата П.Л.Капица ячĕллĕ физика проблемисен нститутĕнчесенче сӳтсе явнă. Каярах шанчăклăхне çирĕплетмен тесе элемента тупнине туннă [2],[3],[4].1984-мĕш çулта Дармштадри йывăр ионсене тĕпчекен центăрта (ним. Gesellschaft für Schwerionenforschung, GSI) UNILAC хăвăртлатакан çинче (208Pb) хура тăхлана 58Fe) ионсемпе персе 3 265Hs тĕшне синтезланă. Вĕсене α-арканун сăнчăрне тишкерсе шанчăклăн уйăрнă[5].
Вĕсене пăхăнмасăр, çав вăхăтрах Дубнари ОИЯИ институтĕнче çак реакцинех тишкернĕ. Унта 253Es 3 α-аркануне сăнаса 265Hs синтезланă тесе шутланă.[6]. Дубнари меслет 265Hs тĕшшин аркануне сăнама пултарайман пирки ИЮПАКăн ĕс ушкăнĕ 1993-мĕш çулта 108-мĕш элемента уçнинче Дармштадт ушкăнĕн тӳпи тĕп вырăн йышăннине палăртнă.[7].
Ячĕ
Малтанах, «элемента çутçанталăкра тупсан», ăна сергени (sergenium, Sg) ят панă (ку вăхăтра сиборги ят пулман) ят панă - Аслă пурçăн çулĕ çинчи Серика хула ятĕнчен. Анчах элемента тупнине çирĕплетеймен пирки ку ята урăх аса илмен.Элемента синтезлани ăнăçлă пулнă хыççăн ăна оттогани (ottohahnium, Oh) ят парасшăн пулнă. (Отто Ган — атомсем арканнине уçакан ăсчахсенчен пĕри).
1994-мĕш çулта ИЮПАК хушаматпа кăна элемент ятне парас йăлапа гани (hahnium, Hn)[8] ят сĕннĕ.Анчах 1997-мĕш çулта хăйĕн сĕнÿне пăрахаçласа хасси[9] в честь немецкой земли Гессен (Hassia — латинское название средневекового княжества Гессен, центром которого был Дармштадт)[10] ят çирĕплетнĕ..Hassia- латинла ĕлĕххи нимĕçсен Гессен кнеçлĕхĕн ячĕ.
Изотопĕсем
| Изотоп | Масса | Çурма аркану тапхăрĕ[11] | Аркану меслечĕ |
|---|---|---|---|
| 264Hs | 264 | ≈0,8 мç | α-аркану 260Sg таран; спонталлă пайлану |
| 265Hs | 265 | 2,0+0,3−0,2 мç | α-аркану 261Sg таран |
| 266Hs | 266 | 2,3+1,3−0,6 мç | α-аркану 262Sg таран |
| 267Hs | 267 | 52+13−8 мс | α-аркану 263Sg таран |
| 269Hs | 269 | 9,7+9,7−3,3 ç | α-аркану 265Sg таран |
| 270Hs | 270 | 3,6+0,8−1,4 ç[11]; ≈22 с[12] | α-аркану 266Sg таран |
| 275Hs | 275 | 0,15+0,27−0,06 ç | α-аркану 271Sg таран |
Асăрхавсем
Каçăсем
 | Хассий Викиампарта? |
|---|
- Apsidium — Хасси 2007 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 3-мӗшӗнче архивланӑ.
- Хасси Webelements сайтра
- ОИЯИ сайчĕнче элемента синтезлани çинчен 2007 ҫулхи Ҫурла уйӑхӗн 12-мӗшӗнче архивланӑ.
- Асамлă хасси-260 нумай пурăнакан изотоп пулнă 2010 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.