Haitia kreola lingvo
La Haitia kreola lingvo (kreyòl) estas kreola lingvo bazata sur la franca lingvo. Ĉirkaŭ 7,5 milionoj parolas ĝin en Haitio, kiuj estas preskaŭ la tuta loĝantaro. Pro elmigrado, kelkaj cent mil parolantoj loĝas en aliaj landoj, inkluzive de Kanado, Usono kaj Francio, ankaŭ en multaj Karibmaraj landoj, ĉefe Domingo kaj Bahamoj.
| Haitia kreola lingvo | |
| Kreyòl | |
 | |
| kreola lingvo • natura lingvo • lingvo • moderna lingvo | |
|---|---|
| Caribbean French Creole languages | |
| Parolata en | Haitio, Bahamoj, Kanado, Kajmaninsuloj, Dominika Respubliko, Franca Gujano, Gvadelupo, Puerto Rico, Usono |
| Parolantoj | 9 600 000 |
| Denaskaj parolantoj | 7,8 milionoj |
| Fremdlingvo / dua lingvo por | ? |
| Skribo | latina |
| Lingvistika klasifiko | |
| Kreola lingvo | |
| Oficiala statuso | |
| Oficiala lingvo en | Haitio |
| Reguligita de | Akademi Kreyòl Ayisyen |
| Lingvaj kodoj | |
| Lingvaj kodoj | |
| ISO 639-1 | ht |
| ISO 639-3 | hat |
| Glottolog | hait1244 |
| Angla nomo | Haitian Creole |
| Franca nomo | créole haïtien |
| Specimeno | |
|---|---|
| Artikolo Unu de la Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj: Tout moun sou tè a fèt tou lib. Tout gen menm valè (nan je lasosyete), tout moun gen menm dwa devan Lalwa. Tout moun fèt ak yon bonsans, tout fèt ak yon konsyans epi youn fèt pou trete lòt tankou frè ak sè. | |
Lingve, ĝi havas kelkajn okcidentajn afrikajn influojn, kiel la volofa, kaj aliaj gbeaj lingvoj, ekzemple la fonua, kaj evea/anlo-evea. Ĝi havas du dialektojn: Fablas kaj altebenaĵa haitia kreolo.
Ekde 1961 oni agnoskis haitian kreolon kiel oficialan lingvon en Haitio. Ĝia uzo en literaturo estas malgranda sed kreskanta. Multaj parolantoj estas dulingvaj, parolante kaj haitian kreolon kaj francan. Tamen, la kreola havas pli malgrandan socialan rangon ol la franca, laŭ opinio de iuj. Multaj instruistoj, verkistoj kaj aktivuloj emfazas fierecon pro la lingvo ekde la jaroj 1980‑aj. Ekzistas jam ĵurnaloj, radio‑ kaj televid‑programoj en tiu lingvo.
Kelkaj simplaj frazoj
(Teksto en ortaj krampoj [ ] estas IFA notacio.)
- Saluton — Salu [salu]
- Bonan matenon — Bonjou [bõʒu]
- Bonan vesperon — Bonswa [bõswa]
- Adiaŭ — Na we [nawe], (aŭ N ap we) [napwe]
- Bonvolu — Silvouple [silvuple], souple [suple]
- Dankon (multe) — Mèsi (anpil) [mɛsi (ãpil)]
- Kiel vi fartas? — Kijan ou ye? [kiʒãuye]
- Kio estas via nomo? — Kijan ou rele? [kiʒãurele]
- Mia nomo estas... — M rele... [m̩rele]
- Mi amas vin — M renmen w [m̩rɛ̃mɛ̃w]
- Kiom/Kiom da — Kombyen? [kõbjɛ̃]
- Kiel? — Kijan? [kiʒã] aŭ Koman? [komã]
- Kiu (homo)? — Ki moun? [kimun]
- Kiu? (aĵo) — Ki lès?
- Kie? — (Ki) Kote? [kikote] / Ki bo? [kibɔ]
- Kiam? — Ki lè? [kilɛ]
- Kial? — Pouki(sa)? [puki(sa)]
Specimeno de la vortprofizo
Se la franca font-vorto ne estas sama kiel la franca traduko, la fonto notiĝas en krampoj. Plejparte, la malsamo estas pro tio ke, la haitia lingvo reanalizis la francan difinan artikolon (en esperanta gramatiko, la vorto la) kiel parto de la nomvorto.
Kreola — Franca — Esperanto
- zwazo [zwazo] — oiseau (<(les) oiseaux) [(lez)wazo] — birdo
- Ozetazini [etazini] — États-Unis (<(aux) États-Unis [(oz)etazyni]) — Usono
- vwazen [vwazɛ̃] — voisin [vwazɛ̃] — najbaro
- nimewo [nimewo] — numéro [nymero] — numero
- lalin [lalin] — (la) lune [(la)lyn] — luno
- dèyè [dɛjɛ] — derrière [dɛrjɛr] — malantaŭ
- zye [zje] — oeil (<(les) yeux [(lez)jø]) — okulo
- Bondye [bõdje] — Dieu (<(Bon) Dieu [bõdjø]) — Dio
- makak [makak] — singe (<macaque [makak]) — simio
- kay [kaj] — maison — domo
- bekann [bekan] — bécane — biciklo
- diri [diri] — riz (<(du) riz [dyri]) — rizo
- pwa [pwa] — pois [pwa] — fabo
- blan [blã] — blanc; étranger — blanka; blankulo, fremdulo
Vidu ankaŭ
Eksteraj ligiloj
- Vortaro: haitia kreola lingvo - angla.
- Utilaj vortoj kaj frazoj por vizitantoj al Haitio kun angla traduko. Arkivigite je 2011-05-22 per la retarkivo Wayback Machine
- Radiofoniaj programoj en la haitia kreola lingvo. Arkivigite je 2006-02-13 per la retarkivo Wayback Machine