Liberalismo

Vortoj kiaj liberalo, libereco, libertariano kaj libertino derivas sian historion el la Latina liber, kiu signifas "libera".^[11] Unu el la unuaj registritaj ekzemploj de la vorto liberala estis de 1375, kiam ĝi estis uzata por priskribi la liberalajn artojn en la kunteksto de edukado dezirebla por liber-naskiĝinta homo.^[11] La frua konekto de la vorto kun la klasika edukado de mezepoka universitato malfermis vojon al proliferado de diversaj denotacioj kaj konotacioj. Liberala povus referenci al "libera en donaco, donacema" tiom frue kiom je 1387, "farita senlime" en 1433, "libere permesita" en 1530 kaj "libera el limigo" — ofte kun pejorativa nuancado — en la 16a kaj 17a jarcentoj.^[11] En la 16-a jarcento en Anglio, liberala povus havi pozitivajn aŭ negativajn atribuojn reference al la malavaremo aŭ al la maldiskretemo de iu.^[11] En Much Ado About Nothing, William Shakespeare verkis pri "a liberal villaine" (liberala maliculo) kiu "hath [...] confest his vile encounters" (kiuj konfesis siajn malicajn trafojn).^[11] Kun la apero de la Klerismo, la vorto akiris definitive pli pozitivajn nuancojn, difinitajn kiel "libera el mallarĝaj antaŭjuĝoj" en 1781 kaj "libera el maltoleremo" en 1823.^[11] En 1815, aperis la unua uzo de la vorto "liberalismo" en angla lingvo.^[12] En Hispanio, la liberales estis la unua grupo kiu uzis la liberalan etikedon en politika kunteksto,^[13] luktante dum jardekoj por la plenumado de la Hispana konstitucio de 1812. El 1820 ĝis 1823 dum la Trienio Liberal, la reĝo Ferdinando la 7-a estis devigita fare de la liberales ĵuri subteni la Konstitucion, kion li poste perfidos. Meze de la 19-a jarcento, liberala estis jam uzita kiel politikigita termino por partioj kaj movadoj tutmonde.^[14]

Laŭlonge de la historio, la signifo de la vorto liberalismo ekdiverĝis en diversaj partoj de la mondo. Laŭ la Encyclopædia Britannica: "En Usono, liberalismo estas asocia kun la bonfaraj politikoj de la programo "New Deal" de la Demokrat-partia administrado fare de la prezidento Franklin D. Roosevelt, dum en Eŭropo ĝi estas pli ofte asocia kun engaĝiĝo por la limigo de la registaroj kaj la ekonomiaj politikoj nomitaj laissez-faire".^[15] Sekve, en Usono la ideoj de individuismo kaj laissez-faire politiko, kiuj estis dekomence asociaj kun la klasika liberalismo, iĝis la bazo de la aperinta skolo de "libertariana" pensaro^[16] kaj estas ŝlosilaj komponantoj de la usona konservatismo. Hodiaŭ, liberalulaj partioj restas politika forto kun ŝanĝiĝantaj gradoj da potenco kaj influo sur multaj landoj.

Malkiel en Eŭropo kaj en Latinameriko, la vorto liberalismo en Nordameriko preskaŭ ekskluzive referencas al la sociala liberalismo. La dominanta partio en Kanado estas la Liberala Partio kaj la Demokrata Partio estas kutime konsiderata liberala en Usono.^[17][18][19]

Iuj provas limigi la terminon klasika liberalismo, do ĝi haltis en la 19-a jarcento proksimume. Libertarianoj argumentas, ke ne ekzistas interrompo, neniu amasa forkonfesado de la pasinteco kaj neniu branĉigo en la klasika liberala tradicio - nur sola neinterrompita tradicio, la sola kiu pretendas rajton al iaj teoriistoj kiaj Locke, Hume, Adam Smith, Jean-Baptiste Say, kaj Frédéric Bastiat, kontraŭe ol Hobbes, Jean-Jacques Rousseau, Proudhon kaj Marx.

Simile, iuj dividas klasikan liberalismon inter politika liberalismo kaj ekonomika liberalismo, por ebligi konsideradon de liberalaj pravigoj de demokratio sendepende de liberalaj pravigoj de kapitalismo. Sed libertarianismaj pensuloj sin mem argumentas, ke tiu vidpunkto maltrafas la punkton, ĉar la klasika liberala tradicio estas nek politika nek ekonomika: ĝia estas teorio de juro - de tio kio estas aŭ ne estas legitime farebla.

Nuntempe la tielnomata Liberalismo signifas la liberon por la kapitaloposedantoj je ekspluati libere la laboristaron kaj riĉfontojn de la mondo. Ĉio, kio povas kontraŭmeti reziston je la maksimumigo de la profitoj - sindikatoj, reguloj cele protekti ĉirkaŭaĵon, publikajn servojn, aŭ nacian sendependecon - devas esti rompita kaj detruita.

Liberalismo — kaj kiel politika tendenco kaj kiel intelektula tradicio — estas ĉefe moderna fenomenono kiu startis en la 17-a jarcento, kvankam kelkaj liberalaj filozofiaj ideoj havis antaŭaĵojn kaj antaŭuloj en la klasika antikveco kaj en Imperia Ĉinio.^[20][21] La Romia Imperiestro Marcus Aurelius proponis, "la ideon de politiko administrata kongrue kun egalaj rajtoj kaj egala parollibereco, kaj la ideon de reĝa regado kiu respektu plej el la libereco de la regatoj".^[22] Kelkaj fakuloj rekonis ankaŭ nombron de principoj familiaraj al la samtempaj liberaloj en la verkoj de kelkaj sofistoj kaj en la Funebra Oratoraĵo de Periklo.^[23] Liberala filozofio estas sombolo de etenda intelekta tradicio kiu estis ekzameninta kaj populariginta kelkajn el la plej gravaj kaj polemikaj principoj de la moderna mondo. Ties enorma fakula kaj akademia produkto estis karakterizata kiel enhavanta "riĉecon kaj diversecon", sed tiu diverseco ofte sugestas, ke liberalismo aperas en tre diferencaj formuloj kaj prezentas defio al iu ajn kiu serĉu klaran difinon.^[24]

La liberalismo de la Kontinenta Eŭropo estis dividita inter moderuloj kaj progresistoj, el kiuj la moderuloj tendencas al la elitismo kaj la progresistoj proponas la universaligon de fundamentaj institucioj kiel la universala voĉdonrajto, la universala edukrajto kaj la etendo de la posedorajto. Laŭlonge de la historio, la moderuloj anstataŭis la progresistojn kiel la ĉefaj gvardianoj de la liberalismo de la Kontinenta Eŭropo.^[25]

Klasika Liberalismo kontraŭ Politika Liberalismo

Klasika liberalismo estas tradicio de pensuloj kiuj evoluigis ideologion kontraŭa politiko. Politika liberalismo aliflanke, estas tradicio de politikistoj (precipe de britaj kaj usonaj liberalaj partioj), kiuj nur pretendas malprecizan rilaton kun iuj liberalaj pensuloj. Ekzistas malmulte da komunaĵoj inter la du.

Ekzemple, John Stuart Mill, kies verkoj estis notinde influitaj de lia socialisma edzino, laŭ libertarianoj estas periferia aŭtoro en ilia filozofia tradicio, dum politikaj liberaluloj konsideras lin, kiel parlamentano, kiel ĉefa persono en ilia tradicio. Lord Acton, klasika liberala aŭtoro, ankaŭ agnoskite influis Gladstone, liberala politikisto. Fine, iuj renomaj ekonomikistoj je la 1920-a kaj 1930-a jardekoj, tia kia John Maynard Keynes, kiam kolektivismaj teorioj estis plej influaj, forkonfesis la fundamentajn principoj de klasika liberalismo dum ili ankoraŭ pretendis la nomon "liberalulo" kontraste al malkaŝe kolektivismaj ekonomikistoj. Tio estas la limo de la rilato inter ĉi tiuj du tradicioj.

Konservativa liberalismo

Konservativa liberalismo estas variaĵo de la liberalismo, kombinante liberalajn valorojn kaj politikajn konceptojn kun konservativaj sintenoj, aŭ, pli simple, reprezentante la dekstran alon de la liberala movado. Ĝi estas pli pozitiva kaj malpli radikala variaĵo de klasika liberalismo. Konservative liberalaj partioj kombinas liberalajn politikajn programojn kun pli tradiciaj sintenoj pri sociaj kaj etikaj temoj.

Nacia liberalismo

Nacia liberalismo aŭ pli akcentite naciisma liberalismo estas variaĵo de liberalismo, kombinante naciismon kun kelkaj liberalaj valoroj kaj politikaj konceptoj, precipe rilate al instruado, la rilato inter ŝtato kaj religiaj institucioj kaj moderna, efika, burokratia publika administrado. La radikoj de nacia liberalismo troveblas en la 19-a jarcento, kiam konservativa liberalismo estis la ideologio de la politikaj klasoj en plej multaj eŭropaj landoj kaj precipe tiuj de meza Eŭropo, tiam regitaj de monarkioj. Origine naciaj liberaluloj, kvankam favoraj al libera komercado, tamen ne estis liberalismaj komercistoj laŭ la skolo de Manĉestro, kiuj estas rekomendantoj de ekonomia liberalismo, kiel la tradiciaj liberaluloj de la 19-a jarcento ĉie alie en la mondo. Anstataŭe la naciaj liberaluloj de tiu epoko favoris kunlaboron inter la registaro kaj la nacia industrio je moderaj niveloj de protektismo, la starigon de moderaj sindikatoj, subvenciojn por naskiĝantaj industriaj entreprenoj aŭ por kompanioj konsiderataj havi strategian gravecon por la nacia evoluo, kaj diversajn formojn de komenciĝanta industria planado.

Liberal-faŝismo

Liberal-faŝismo estas nomo donita, de ties kritikantoj, al tendenco perceptebla en la nuntempaj ŝtatoj konsistanta en allasi ĉiam pli da libereco al la kapitalismaj entreprenoj (bazo de la liberalismo) kaj ĉiam malpli da libereco al la civitanoj (bazo de la faŝismo). Laŭ tiuj, kiuj denuncas ĝin, la liberal-faŝismo egalas al doni senpunecon al la estraj klasoj kaj samtempe pliigi kontrolon kaj subpremadon kontraŭ la ordinaraj civitanoj, aplikante al ili la principon « nulo da tolero ».

Novliberalismo

Novliberalismo estas moderna formo de ekonomia liberalismo. La nocio estis uzata jam en la mezo de la 20-a jarcento de liberaluloj, kiuj klopodis trovi mezan vojon inter kapitalismo kaj socialismo. Ekde la lastaj jaroj de la 20-a jarcento, la nocion uzas ĉefe alimondistoj por nomi tiun ekonomikan politikon, kontraŭ kiu ili batalas. Novliberalismo estas do rigardata kiel kontraŭa pozicio al socialismo kaj ekologiismo.

Liberala demokratio

La liberala demokratio estas formo de regado kiu konsistas en reprezenta demokratio en kiu la kapablo de la elektitaj reprezentantoj al la politikaj decidoj estas limigita al la reguloj de la laŭjura ŝtato kaj normale estas moderata per konstitucio kiu regas la protektadon de la konstituciaj rajtoj kaj de la kolektivaj kaj individuaj liberecoj, kaj establas tiu konstitucio restriktojn kaj al la regantoj kaj al la plenumo de la volo de difinita socia majoritato ene de tiu liberala demokratio.

• Konservativa liberalismo
• Naciisma liberalismo

• John Locke
• Voltaire
• Jean-Jacques Rousseau
• Alexis de Tocqueville
• John Stuart Mill

• Locke Two Treatises of Government (1689)
• Locke An Essay Concerning Human Understanding (1690)
• Voltaire Traité sur la tolérance (1763)
• de Tocqueville De la démocratie en Amérique (1835)
• Rousseau Du Contrat Social ou Principes du droit politique (1762)
• Mill On Liberty (1859)

• Vidu: libertarianismo, kapitalismo, kejnsisma ekonomiko
• Rilataj temoj: anarki-kapitalismo, minarkiismo
• Partoj de la klasika liberala tradicio: aŭstria skolo de ekonomiko, ĉikaga skolo de ekonomiko
• Vidu ankaŭ: individuismo, novliberalismo, socialliberalismo, konservativa liberalismo, nacia liberalismo
• Kontraŭa vidpunktoj: socialismo, merkantilismo, konservatismo
• Malferma socio

Krome

• Liberala islamo
• Liberala kristanismo
• Liberala partio
• Politika maldekstro
• Anarkiismo

• Adams, Ian. Ideology and politics in Britain today. Manchester: Manchester University Press, 1998. ISBN 0-7190-5056-1
• Alterman, Eric. Why We're Liberals. New York: Viking Adult, 2008. ISBN 0-670-01860-0
• Ameringer, Charles. Political parties of the Americas, 1980s to 1990s. Westport: Greenwood Publishing Group, 1992. ISBN 0-313-27418-5
• Amin, Samir. The liberal virus: permanent war and the americanization of the world. New York: Monthly Review Press, 2004.
• Antoninus, Marcus Aurelius. The Meditations of Marcus Aurelius Antoninus. New York: Oxford University Press, 2008. ISBN 0-19-954059-4
• Arnold, N. Scott. Imposing values: an essay on liberalism and regulation. New York: Oxford University Press, 2009. ISBN 0-495-50112-3
• Auerbach, Alan kaj Kotlikoff, Laurence. Macroeconomics Cambridge: MIT Press, 1998. ISBN 0-262-01170-0
• Barzilai, Gad, Communities and Law: Politics and Cultures of Legal Identities University of Michigan Press, 2003. ISBN 978-0-472-03079-8
• Chodos, Robert et al. The unmaking of Canada: the hidden theme in Canadian history since 1945. Halifax: James Lorimer & Company, 1991. ISBN 1-55028-337-5
• Coker, Christopher. Twilight of the West. Boulder: Westview Press, 1998. ISBN 0-8133-3368-7
• Colomer, Josep Maria. Great Empires, Small Nations. Novjorko: eldonejo Routledge, 2007. ISBN 0-415-43775-X
• Cook, Richard. The Grand Old Man. Whitefish: Kessinger Publishing, 2004. ISBN 1-4191-6449-X
• Delaney, Tim. The march of unreason: science, democracy, and the new fundamentalism. New York: Oxford University Press, 2005. ISBN 0-19-280485-5
• Diamond, Larry. The Spirit of Democracy. New York: Macmillan, 2008. ISBN 0-8050-7869-X
• Dobson, John. Bulls, Bears, Boom, and Bust. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2006. ISBN 1-85109-553-5
• Dorrien, Gary. The making of American liberal theology. Louisville: Westminster John Knox Press, 2001. ISBN 0-664-22354-0
• Farr, Thomas. World of Faith and Freedom. New York: Oxford University Press US, 2008. ISBN 0-19-517995-1
• Falco, Maria. Feminist interpretations of Mary Wollstonecraft. State College: Penn State Press, 1996. ISBN 0-271-01493-8
• Fawcett, Edmund. Liberalism: The Life of an Idea. Princeton, NJ: Princeton University Press, 2014. ISBN 978-0-691-15689-7
• Flamm, Michael and Steigerwald, David. Debating the 1960s: liberal, conservative, and radical perspectives. Lanham: Rowman & Littlefield, 2008. ISBN 0-7425-2212-1
• Frey, Linda and Frey, Marsha. The French Revolution. Westport: Greenwood Press, 2004. ISBN 0-313-32193-0
• Gallagher, Michael et al. Representative government in modern Europe. New York: McGraw Hill, 2001. ISBN 0-07-232267-5
• Gifford, Rob. China Road: A Journey into the Future of a Rising Power. Random House, 2008. ISBN 0-8129-7524-3
• Godwin, Kenneth et al. School choice tradeoffs: liberty, equity, and diversity. Austin: University of Texas Press, 2002. ISBN 0-292-72842-5
• Gould, Andrew. Origins of liberal dominance. Ann Arbor: University of Michigan Press, 1999. ISBN 0-472-11015-2
• Gray, John. Liberalism. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1995. ISBN 0-8166-2801-7
• Grigsby, Ellen. Analyzing Politics: An Introduction to Political Science. Florence: Cengage Learning, 2008. ISBN 0-495-50112-3
• Gross, Jonathan. Byron: the erotic liberal. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2001. ISBN 0-7425-1162-6
• Hafner, Danica and Ramet, Sabrina. Democratic transition in Slovenia: value transformation, education, and media. College Station: Texas A&M University Press, 2006. ISBN 1-58544-525-8
• Handelsman, Michael. Culture and Customs of Ecuador. Westport: Greenwood Press, 2000. ISBN 0-313-30244-8
• Hartz, Louis. The liberal tradition in America. New York: Houghton Mifflin Harcourt, 1955. ISBN 0-15-651269-6
• Heywood, Andrew. (2003) Political Ideologies: An Introduction. Nov-Jorko, NY: Palgrave Macmillan. ISBN 0-333-96177-3.
• Hodge, Carl. Encyclopedia of the Age of Imperialism, 1800–1944. Westport: Greenwood Publishing Group, 2008. ISBN 0-313-33406-4
• Jensen, Pamela Grande. Finding a new feminism: rethinking the woman question for liberal democracy. Lanham: Rowman & Littlefield, 1996. ISBN 0-8476-8189-0
• Johnson, Paul. The Renaissance: A Short History. New York: Modern Library, 2002. ISBN 0-8129-6619-8
• Karatnycky, Adrian. Freedom in the World. Piscataway: Transaction Publishers, 2000. ISBN 0-7658-0760-2
• Karatnycky, Adrian et al. Nations in transit, 2001. Piscataway: Transaction Publishers, 2001. ISBN 0-7658-0897-8
• Kirchner, Emil. Liberal parties in Western Europe. Cambridge: Cambridge University Press, 1988. ISBN 0-521-32394-0
• Knoop, Todd. Recessions and Depressions Westport: Greenwood Press, 2004. ISBN 0-313-38163-1
• Koerner, Kirk. Liberalism and its critics. Oxford: Taylor & Francis, 1985. ISBN 0-7099-1551-9
• Leroŭ, Robert, Political Economy and Liberalism in France: The Contributions of Frédéric Bastiat, London and New York, 2011.
• Leroŭ, Robert, Davi M. Hart (eds), French Liberalism in the 19th Century, London and New York: London, 2012.
• Lightfoot, Simon. Europeanizing social democracy?: the rise of the Party of European Socialists. New York: Routledge, 2005. ISBN 0-415-34803-X
• Losurdo, Domenico. Liberalism: a counter-history. London: Verso. 2011
• Lyons, Martyn. Napoleon Bonaparte and the Legacy of the French Revolution. New York: St. Martin's Press, Inc., 1994. ISBN 0-312-12123-7
• Mackenzie, G. Calvin and Weisbrot, Robert. The liberal hour: Washington and the politics of change in the 1960s. New York: Penguin Group, 2008. ISBN 1-59420-170-6
• Manent, Pierre kaj Seigel, Jerrold. An Intellectual History of Liberalism. Princeton: Princeton University Press, 1996. ISBN 0-691-02911-3
• Mazower, Mark. Dark Continent. New York: Vintage Books, 1998. ISBN 0-679-75704-X
• Monsma, Stephen and Soper, J. Christopher. The Challenge of Pluralism: Church and State in Five Democracies. Lanham: Rowman & Littlefield, 2008. ISBN 0-7425-5417-1
• Palmer, R.R. kaj Joel Colton. A History of the Modern World. New York: McGraw Hill, Inc., 1995. ISBN 0-07-040826-2
• Perry, Marvin et al. Western Civilization: Ideas, Politics, and Society. Florence, KY: Cengage Learning, 2008. ISBN 0-547-14742-2
• Pierson, Paul. The New Politics of the Welfare State. New York: Oxford University Press, 2001. ISBN 0-19-829756-4
• Puddington, Arch. Freedom in the World: The Annual Survey of Political Rights and Civil Liberties. Lanham: Rowman & Littlefield, 2007. ISBN 0-7425-5897-5
• Riff, Michael. Dictionary of modern political ideologies. Manchester: Manchester University Press, 1990. ISBN 0-7190-3289-X
• Rivlin, Alice. Reviving the American Dream Washington D.C.: Brookings Institution Press, 1992. ISBN 0-8157-7476-1
• Ros, Agustin. Profits for all?: the cost and benefits of employee ownership. New York: Nova Publishers, 2001. ISBN 1-59033-061-7
• Routledge, Paul et al. The geopolitics reader. New York: Routledge, 2006. ISBN 0-415-34148-5
• Russell, Bertrand. [1945] (2000) History of Western Philosophy. Londono: Routledge. ISBN 0-415-22854-9.
• Ryan, Alan. The Making of Modern Liberalism (Princeton UP, 2012)
• Schell, Jonathan. The Unconquerable World: Power, Nonviolence, and the Will of the People. New York: Macmillan, 2004. ISBN 0-8050-4457-4
• Shaw, G. K. Keynesian Economics: The Permanent Revolution. Aldershot, England: Edward Elgar Publishing Company, 1988. ISBN 1-85278-099-1
• Sinclair, Timothy. Global governance: critical concepts in political science. Oxford: Taylor & Francis, 2004. ISBN 0-415-27662-4
• Song, Robert. Christianity and Liberal Society. Oxford: Oxford University Press, 2006. ISBN 0-19-826933-1
• Stacy, Lee. Mexico and the United States. New York: Marshall Cavendish Corporation, 2002. ISBN 0-7614-7402-1
• Steinberg, David I. Burma: the State of Myanmar. Georgetown University Press, 2001. ISBN 0-87840-893-2
• Steindl, Frank. Understanding Economic Recovery in the 1930s. Ann Arbor: University of Michigan Press, 2004. ISBN 0-472-11348-8
• Susser, Bernard. Political ideology in the modern world. Upper Saddle River: Allyn and Bacon, 1995. ISBN 0-02-418442-X
• Van den Berghe, Pierre. The Liberal dilemma in South Africa. Oxford: Taylor & Francis, 1979. ISBN 0-7099-0136-4
• Van Schie, P. G. C. and Voermann, Gerrit. The dividing line between success and failure: a comparison of Liberalism in the Netherlands and Germany in the 19th and 20th Centuries. Berlin: LIT Verlag Berlin-Hamburg-Münster, 2006. ISBN 3-8258-7668-3
• Venturelli, Shalini. Liberalizing the European media: politics, regulation, and the public sphere. New York: Oxford University Press, 1998. ISBN 0-19-823379-5
• Wallerstein, Immanuel. The Modern World-System IV: Centrist Liberalism trimphant 1789-1914. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 2011.
• Wempe, Ben. T. H. Green's theory of positive freedom: from metaphysics to political theory. Exeter: Imprint Academic, 2004. ISBN 0-907845-58-4
• Whitfield, Stephen. Companion to twentieth-century America. Hoboken: Wiley-Blackwell, 2004. ISBN 0-631-21100-4
• Wolfe, Alan. The Future of Liberalism. New York: Random House, Inc., 2009. ISBN 0-307-38625-2
• Worell, Judith. Encyclopedia of women and gender, Volume I. Amsterdam: Elsevier, 2001. ISBN 0-12-227246-3
• Young, Shaun. (2002) Beyond Rawls: An Analysis of the Concept of Political Liberalism. Lanham, MD: University Press of America. ISBN 0-7618-2240-2.
• Zvesper, John. Nature and liberty. New York: Routledge, 1993. ISBN 0-415-08923-9

• http://plato.stanford.edu/entries/liberalism
• http://fridemokratene.no^{[rompita ligilo]}
• http://ideeromfrihet.no

• En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Liberalism en la angla Vikipedio.