Eunice Newton Foote

Ama Thirza zen eta aita Isaac Newton Jr. Aita Goshenekoa zen, Connecticut, eta geroago nekazaria izan zen Bloomfielden, New Yorken.^[2] Sei ahizpa eta bost anaia zituen^[3].

1841ko abuztuaren 12an, Elisha Foote epaile, estadistikari eta asmatzailearekin ezkondu zen, Bloomfielden.^[4] Elisha eta Eunice Seneca Fallsen bizi izan ziren.^[5] Haren aita fideikomisarioa zen Barnard Collegean.^[4][6] Eunicek eta Elishak bi alaba izan zituzten: Mary Foote (1842–1931), artista eta idazlea eta Misuri John B. Henderson senatari estatubatuarrarekin ezkondu zen, eta Missouriko Emakume Sufragiaoren Elkarteko presidente izatera iritsi zen;^[4][7] eta Augusta Newton Foote (1844an jaioa), The Sea at Ebb Tide liburuaren idazlea, iparrameriketako hondartzetan aurki daitezkeen organismoei buruzko lan zientifikoa^[8][9], Barnard Collegeren kontseiluko kidea izan zen eta Francis B. Arnold-ekin ezkondu zen 1869ko martxoaren 6an.^[6]

Eunicek eta Elishak sei iloba izan zituzten, alaba bakoitzeko hiru. Elisha 1883an hil zen eta Eunice bost urte geroago hil zen, 1888ko irailean.^[7]

Aktibismoa

Seneca Falls-eko Konbentzioaren Argitalpen Batzordekide izan zen 1848an, alegia, lehen emakume konbentzioan. Seneca Fallseko deklarazioa sinatu zuen, bere senar Elisha Foot-ekin batera. Argitaratzeko lanak egin zituzten bost emakumeetako bat ere izan zen.^[10]

Ikerketa

Emakumeek ez zuten baimenik zientzia lanak aurkezteko, hori dela eta Joseph Henry-k 1856an aurkeztu zituen Footek gas desberdinekin betetako eta eguzkitan berotutako zilindroekin egindako esperimentuak Zientziaren Aurrerakunderako Estatu Batuetako Elkartean.^[11][12]

Footek aurkitu zuen aire errarifikatua zilindro batean gutxiago berotzen zela presio normalpeko airea baino eta, aitzitik, aire hezea gehiago berotzen zela. Are interesgarriagoa izan zen azido karboniko gasean aurkitu zuena​.^[13]

Deboniar berantiarreko eta Karbonifero hasierako (duela 360 milioi urte inguru) klima heze eta epela sortu zuten arrazoiei buruzko eztabaida ezagutzen zuen eta konturatu zen garai hartan atmosferak CO₂ ugari zuela. Horregatik ondorioztatu zuen gas horretako maila altuenak atmosferan egondako garaietan, Lurraren tenperaturan igoera gertatu zela, gas horren ekintzaz eta airearen pisua handitzeagatik.^[13][14]

Eunice Foot-ek bere teoriak John Tyndall kimikari eta fisikariaren esperimentuak baino hiru urte lehenagokoak dira, nahiz duela gutxira arte CO₂-ak atmosferan duen eraginaren aurkitzailea Tyndall izan zela uste izan den (seguru asko, ez zuen ezagutzen Footeren lana).^[11][15][16] Hala ere, egia da Footen muntaia esperimentalak ez zuela bereizten argiaren parte ikusgarria infragorritik, eguzkiaren argiaren espektroan, eta erabilitako kristalezko ontziek emaitzetan eragina ahal izango zutela berotegi-efektua areagotuz.^[17][18] Tyndallek kontu gehiago izan zuen eta errainu ilunetako iturri bat erabili baitzuen (orduan infragorria horrela izendatzen zen) eta ikertu nahi zuen gasa mutur bietatik gatz kristalekin estalitako letoizko tutu batean bakartu zuen, infragorri guztia pasatzeko eta zalantzarik gabe CO₂-ak xurgatzen zuela eta ontziko gasa berotzen zuela ziurtatzeko.^[19][20]

Eunice Footek 1858an egin zuen azken ikerketa dokumentatua, gasen ezaugarri elektrikoei buruzkoa izan zen, presio eta tenperatura desberdinetan, eta berriro atmosferaren portaerarekin harremanetan jarri zuen.^[21]

1860an patente bat lortu zuen bota eta zapaten zolak betetzeari buruz.^[22] Hortik aurrera bere lan zientifikoa utzi egin zuela uste da.

Argitalpenak

Eguzkiaren Izpien Beroari eragiten dioten egoerak (1856an Saratoga Springs, New York).

Kitzikatze eletrikoaren iturburu berria (1858, Proceedings of the American Association for the Advancement of Science)

XIX. mendean emakume estatubatuarrek hamasei artikulu argitaratu zituzten argitalpen zientifikoetan; horietatik bi bakarrik argitaratu ziren 1889 baino lehen eta biak Eunice Footek idatzi zituen.

Bere lanaren errekonozimendua

Raymond Sorensonek berreskuratu zuen ahanzturatik Eunice Foote. Raymond Sorenson ikertzaile independentea zen eta Oil Industry History-ren koeditorea^[23], eta 2011n Footeri buruzko artikulu bat argitaratzen lehena izan zen.^[12] Zientzia eskuliburuen bildumagilea zen, horregatik, Sorensonek Footeren artikulua aurkitu zuen: Joseph Henry-k Annual of Scientific Discovery de 1857^[24] lanean irakurri zuen bezala, David Ames Wellsek argitaratu zuena.^[11]

2016ko udan, Katharine Hayhoe klimatologo kanadarrari lagun batek galdetu zion zergatik ez zegoen emakumerik diziplinaren historian. Hayhoek ikerketa txiki bat egin zuen eta Eunice Footen lana^[17] aurkitu zuen: 1856ko azaroan argitaratutako The American Journal of Science and Arts aldizkarian. Ed Hawkins klimatologoak handik gutxira tweet bat argitaratu zuen Eunice Foote klimatologiaren historiarako berreskuratzeko bidea ireki zuena.^[25]

• Klima aldaketa