Filatelia
Filatelia (frantseseko philatélietik eratorria, eta hori grezierazko φιλ(ο)-, phil(o); "maitatu" eta ἀτέλεια , ateleia, "zerga eta zergetatik salbuespena" hitzetatik[1]) seiluak bildu eta gordetzeko zaletasunari deitzen zaio. Lehenengo seilua Ingalaterran azaldu zen XIX. mendean. Horren aurretik, seiluen ordez markak eta zigiluak (tanpoiak) erabiltzen ziren. Horrelako markak eta zigiluak dituzten gutunak eta dokumentuak biltzeko zaletasunari prefilatelia deitzen zaio.
Etimologia
Filatelia hitza philatélie frantseseko hitz euskarazko transliterazioa da, Georges Herpinek 1864an asmatua[2]. Tinbromania, tinbrofilia eta tinbologia termino alternatiboek erabilera galdu eta filatelia hitzak onarpena lortu zuen 1860ko hamarkadan[3].
Dibertsifikazioa
Filatelia mota hauek daude[4]:
- Filatelia tematikoa zigiluetan azaltzen denaren azterketa da.
- Astrofilatelia kanpo-espazioarekin lotuta dauden zigiluen eta gutun-azalen azterketan espezializatuta dago.
- Posta-historiak posta-sistemak eta horien funtzionamendua aztertzen ditu.
- Aerofilatelia aire-postaren azterketan espezializatutako posta-historiaren adarra da.
- Gutunak idazteko paperen azterketek gutun-azal zigilatuak, posta-txartelak, gutun-orriak, aerogramak eta bilgarriak aztertzen dituzte.
- Erinnofilia posta zigiluak ez diren zigilu itxura duten objektuen azterketa da.
- Filateliako literaturak azterketa filatelikoaren emaitzak dokumentatzen ditu eta milaka liburu eta aldizkari biltzen ditu.
- Diru-sarreren azterketak legezko dokumentuak, tasa judizialak, ordainagiriak, tabakoa, edari alkoholdunak, drogak eta sendagaiak, karta-sortak, ehiza lizentziak eta egunkariak kobratzeko erabiltzen diren zigiluen azterketak dira.
Erakundeak eta ekitaldiak
Munduko erakunde filateliko zaharrena Londresko Errege-Elkarte Filatelikoa da, 1869ko apirilaren 10ean sortu zena[5].
Nazioarteko Filatelia Federazioa 1926an sortu zen, jatorriz Zürichen zuen egoitza, baina gaur egun filateliaren munduko federaziorik ezagunena da[6].
Espainiako Filatelia eta Posta Historia Errege-Akademia 1978an sortu zen[7].
2004ko abuztuaren 28tik irailaren 1era, Munduko Zigilu Txapelketa ospatu zen Singapurren munduko filateliaren historian lehen aldiz[8].
