Mapudungun
Mapudungun edo maputxe[2] (mapudungun) Amerikako hizkuntza isolatua da, maputxeen hizkuntza.
| Maputxera | |
|---|---|
| Mapudungun | |
 | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua | Txile eta Argentina |
| Hiztunak | 100.000-200.000[1] |
| Eskualdea | Araucanía Biobío Santiagoko metropolitar eskualdea Los Ríos Los Lagos Neuquén Río Negro Chubut Santa Cruz |
| UNESCO sailkapena | 4: arrisku larrian |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza Araucanian (en)  | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | hizkuntza bakartua |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-2 | arn |
| ISO 639-3 | arn |
| Ethnologue | arn |
| Glottolog | mapu1245 |
| Wikipedia | arn |
| UNESCO | 1754 |
| IETF | arn |
| Endangered Languages Project | 7849 |
Egun, Txilen eta Argentinan 100.000tik gora hiztun[1][3] bizi dira, gehienak Txilen. Horietatik, proportzioan, haurrak eta gazteak gutxi dira; gehienak helduak dira, transmisioa eten egin baita, batez ere hirira joan eta jatorrizko lurraldeetatik gehien sakabanatu diren familietan.
Duela gutxi arte, ez zen inon ofiziala izan, baina 2013tik ofiziala da, gaztelaniarekin batera, Txileko Galvarino komunitatean: bertan 9100 maputxe bizi dira[4].
Hizkuntzaren ezaugarriak
Tipologia aldetik, ez zaio seniderik aurkitu, eta hizkuntza isolatutzat hartzen da[5]. Hizkuntza eranskaria da, hitz batean hainbat lema eta morfema kateatzen baititu.
Lexikoa
Eratorpena eta hitz-elkarketa ohikoak dira. Horrela, küdaw ('lana') oinarritzat hartuta, küdawfe 'langile' eta küdawwe 'lantokia' sortzen dira.
Lehen hamar zenbakiak: kiñe, epu, küla, meli, kechu, kayu, relqe/regle, pura, aylla, mari;
Hiztunen geografia
Erabilera gune hauek ditu:
Txile
Txilen hizkuntzak duen estatusa: 1993ko Txileko 19.253 “Lege indigenak” etnia moduan aitortzen ditu maputxeak eta 28. artikuluan[6] hizkuntza indigenak aitortu, errespetatu eta babesteko zenbait neurri biltzen ditu, baina egun maputxe hizkuntza Galvarino eta Padre Las Casas komunetan bakarrik da ofiziala (2013az geroztik). Oraindik ez da hezkuntza sistema arautu ofizialetan erabiltzen (ez murgiltze ereduan, ezta elebidunean ere), nahiz eta “irakasle tradizionalak” deritzonek aldika maputxe hizkuntza ikastetxe batzuetara joan.[7]
Argentina
Esaldi bat: Epu pichikeche nütramlu mapudungun mew – Bi haur maputxe mapundungunez hitz egiten.
Erreferentziak
Kanpo estekak
- Mapudungun webgunea
- Maputxe-Gaztelera-Ingelesa hiztegia
- Mapudungunaren berrekuratzeaz Txilen (artikulua)
- Mai da bai (eta ezetzik ez dago) - Bideoaren laburpena (euskarazko azpitituluekin)
Datuak: Q33730
Multimedia: Mapudungun language / Q33730
