Sofia Montaner Arnau
Sofia Montaner Arnau (Ossera, Alt Urgell, Lleidako probintzia, Katalunia, 1908ko martxoaren 10a - ibidem, 1996ko abenduaren 14a) Vansa haraneko trementinaire katalana izan zen, sendatzeko produktu naturalen saltzaile ibiltaria, lanbide horretan azkena.[1][2][3][4][5]
| Sofia Montaner Arnau | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Ossera, 1908 |
| Heriotza | 1996 (87/88 urte) |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | katalana |
| Jarduerak | |
Biografia
Sofiaren ama Gresca de Osserakoa zen, eta haren gurasoak Alzinakoa ama zen eta Figolsekoa aita. Ezkondu zenean, Osserara joan zen bizitzera eta bertan jaio zen Sofia Vansako haranean, 1908ko martxoaren 10ean. Aitak transhumantziarik gabeko talde bat zuen, baina Gerra Zibilean galdu zuen.
Trementinaire ibilbidea
10 urte zituela, trementinaireren lanbidean hasi zen (munduan zehar ibili), amonarekin. Amona lehen trementinaireetakoa izan zen. Ama etxea zaindu, ardiak gonernatu eta gaztaiak egiten gelditzen zen. Ondoren amarekin ere joaten hasi zen.
Terrassan ere zerbitzatu zuen. Hantxe hasi zuen harremana bere herriko Miguel Borrellekin, garai horretan Kataluniako basoetan jornalean ari zen gaztearekin. 1936ko apirilaren 26an ezkondu ziren, Sofiak 28 urte eta Miguelek 20 urte zutela.
Miquel Borrell herri berekoa zen, trementinaire baten semea. Miquel munduan zehar ibilia zen amarekin, harek alabarik ez zuelako. Aitak basoan lan egiten zuen eta segan joaten zen. Segalaria eta egurgilea ere izan zen Miquel.
Gerraren ondoren, Sofiak trementinaire-lanbidea egin zuen amaginarrebarekin, bi alaba handiekin bereizita, neska 'alokatuekin', adin bereko herriko emakume batekin, eta, azkenik, senarrarekin, zeinekin 1982ra arte bidaiatu zuen. Lanbide horretan jardun zuen gizon bakanetakoa izan zen.
Sofiak 1984an egin zuen azken bidaia, 73 urte zituela.[2] Sofiak munduan zehar ibiltzeari utzi zionean, bere bi alabek ere utzi zioten.[1]
Sofia Montaner 1996ko abenduaren 14an hil zen jaioterrian bertan eta senarra hurrengo urtean.[6]
Legatua
1998ko abenduan inauguratu zen Vansa haraneko Tuixent herrian Trementinaireen Museoa, emakume ausart horiei omenaldia eta hil osteko ekarpen berria Vansa haraneko aldaketa ekonomiko, kultural eta soziala.[2]
Vansa ibarreko eta Tuixenteko bizitza
Trementinaireen lanbide ibiltaria eta "ia erabat femeninoa" ulertzeko, kontuan hartu behar da ibarrean bizirik irauteko ekonomia hausteko eta desartikulatzeko unea. Mendearen erdialdean ekonomia-eredu kapitalista sartzeak eragin zuen inpaktuaren ondorioz.[7] Lanbide gogorra zen, eta Kataluniako hainbat tokitan zeharbide luzeak egitea eskatzen zuen, sendabelarren pisu guztia eta sendatzeko produktuak egiteko behar zituzten tresnak kargatuz.[1]
Trementinaireak, euren hitzetan, "munduan zehar" ibiltzen ziren. Katalunian zehar ibiltzen ziren, aurretik finkatutako ibilbideei jarraituz, trementina, sendabelarrak eta mendiko beste produktu batzuk saltzeko». — Diccionario Biográfico de Mujeres
Trementinaireen lanbidea krisi- eta baliabide-gabeziaren aurrean emakumeek izandako erantzuna izan zen, eta, beraz, jarrera aktiboa izan zuten beren bizi-egoeran.
Krisia ez da soilik egitura baten ordez beste bat jartzea, hutsunea ere bada, batez ere. Dena posible den hutsunea (...). Krisia ulertzeko modu horrek (oro har) aukera ematen digu trementinaireen lanbidearen azterketa faktore sozioekonomiko hutsetara ez murrizteko, azaldu ohi den bezala, baizik eta errealitatearen arteko espazio hori beste begi batzuekin ikusteko, non emakume jakintsu horiek jakintza transmititzeko hari bat egiten jakin zuten, beti desprestigioaren eta autoritatearen oreka zailean ibiliz".» — Les trementinaires de la Vall de la Vansa i Tuixén. Sabers femenins a la corda fluixa. Sònia Moll Gamboa
| Trementinairea | La Trementinaire |
|---|---|
| Emakume ausarta eta irmoa, ibiltari bat belar asko ezagutzen dituena eta erremedio tradizionalak. Oso ondo jantzita zegoen eta, inoiz ez bakarrik, lankidearekin, normalean, ikastuna soldata bat ematen zion. Hitz adierazkorra eta argia memoria handia hain atsegina egiten zuen xarma handiko eder baten antzera. Oso harrera ona zuen leku guztietan, baita espero zuen familiarena ere. Kalifikatutako doktoreen arabera naturaren altxor osagarri eta laguntzagatik egindako kurbak. Eta beti haien jokabidea zintzoa eta formala eta familia pobreenei ez zien kobratzen, ezta erreal bat ere. Pere Serra (1971-1998, Katarrino, Tuixendar bat) | Dona valerosa i ferma, remeiera ambulant amb gran coneixença d'herbes i remeis tradicionals. Anava molt ben vestida i, mai sola, amb companya, generalment aprenenta a la qual un sou donava. Sa parla expressiva i clara amb una memòria gran la feien tan agradable com un bell trinat encant. Era molt ben acollida per tot arreu on passava, fins i tot com de família havia que l'esperava. Per doctors qualificada com a joia de la natura pel seu complement i ajuda en curis realitzades. I sempre la seva conducta era sincera i formal i a li famílies més pobres no els hi cobrava ni un ral. Pere Serra (1971-1998, Cal Catarí, Tuixén)[7] |
Iruditegia
Trementinaire bikotea lanean
Bailarako trementinaireen izenak herriz herri (100etik gora)
Trementinaireak bizi ziandako etxe bakoitzean plaka dago.
Bailarako trementinaire bakoitzak bere plaka du.
Trementinaireen museoa Tuixent herrian
Trementinaireen museoa, Tuixent herrian
Erreferentziak
Bibliografia
- Frigolé, Joan. Dones que anaven pel món. Estudi etnogràfic de les trementinaires de la vall de la Vansa i Tuixent. Barcelona: Generalitat de Catalunya, Departament de Cultura, 2005 (Temes d'etnologia de Catalunya). ISBN 84-393-6850-X
- Joan Frigolé Reixach, "Dones que anaven pel món. Estudi etnogràfic de les trementinaires de la vall de la Vansa i Tuixen", Centre de Promoció de la Cultura Popular i Tradicional Catalana. Departament de Cultura de la Generalitat de Catalunya, Barcelona, 2005.
- Maria Àngels Bonet, “Remeis antics. Les Trementinaires”, Amindola, núm. 40 (11-13 agost 2000).
- Mireya Folch Serra, “Voices of the place: dialogical landscape in the Catalan Pyrenees”. Tesis Departament de Geografia Queen’s University Ontario Canadà, 1990.
- Jordi Pasques, “Lo Miquel i la Sofia, trementinaires d’Ossera”. Enregistrament videogràfic (Ossera, 11 de juliol de 1989).
Kanpo estekak
- Xtek. Trementinairesen igarotzea Kataluniako herrietan.
- Las trementinaires del Valle de la Vansa eta Tuixén. Emakumezkoen jakintzak soka lasaian. Sònia Moll Gamboa
- Emakume jakintsuak: Las trementinaires, Sofia de Osario. Clara Garí
- Trementinairesko Museoa
Datuak: Q21085986
