Txerokiera
Txerokiera (ᏣᎳᎩ ᎦᏬᏂᎯᏍᏗ Tsalagi Gawonihisdi, [dʒalaˈɡî ɡawónihisˈdî] ahoskatua) txerokiek hitz egiten duten irokes hizkuntza da[1]. Hizkuntza polisintetikoa[2] eta tonala da, idazteko bere silabario berezia duena.
| Txerokiera | |
|---|---|
| ᏣᎳᎩ ᎧᏬᏂᎯᏍᏗ — ᏣᎳᎩ | |
 | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua |  AEB |
| Hiztunak | 10.400[1] |
| Eskualdea | Ekialdeko Oklahoma, Ipar Carolina eta Arkansas |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza indigenous language (en)  Ameriketako jatorrizko hizkuntzak Iroquoian (en) | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | SOV hizkuntza eta hizkuntza polisintetikoa |
| Alfabetoa | Cherokee syllabary (en) eta latindar alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-2 | chr |
| ISO 639-3 | chr |
| Ethnologue | chr |
| Glottolog | cher1273 |
| Wikipedia | chr |
| UNESCO | 903 |
| IETF | chr |
| Endangered Languages Project | 1684 |
Gaur egun Estatu Batuetako amerindiar hizkuntzarik osasuntsuenetako bat da, batez ere bere literatura eta egunkaria –Cherokee Phoenix (ᏣᎳᎩ ᏧᎴᎯᏌᏅᎯ, Tsalagi Tsulehisanvhi)– dituelako.[3]. Haren hiztunak Qualla Boundary eremuan (Cherokee, Ipar Carolina) eta Oklahomako zenbait konderritan bizi dira. Hala ere, galtzeko zorian[4] dagoela adieratzen dute zenbait ikertzailek.
Fonologia
Txerokierak hamaika kontsonante ditu:
| Ezpainkariak | Hobikariak | Sabaikariak | Belarrak | Glotalak | |
|---|---|---|---|---|---|
| Herskariak | t | k | ʔ | ||
| Afrikariak | ʦ | ||||
| Igurzkariak | s | h | |||
| Sudurkariak | m | n | |||
| Hurbilkariak | l | j | ɰ |
Gainera sei bokal ditu:
| Aurrekoak | Ertainak | Atzekoak | |
|---|---|---|---|
| Itxiak | i | u | |
| Erdi-itxiak | e | ə̃ | o |
| Irekiak | a |
Silabarioa
Sequoyah txerokiak silabario hau asmatu zuen, beste hizkuntza idatzirik jakin barik. Hona sillbarioa, transilterazio ohikoarekin batera:
| Bokalak → Kontsonanteak ↓ | a [a]~[ə] | e [e]~[ɛ] | i [i]~[ɪ] | o [o]~[ɔ] | u [u]~[ʊ] | v [ə̃] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| — | Ꭰꭰ a | Ꭱꭱ e | Ꭲꭲ i | Ꭳꭳ o | Ꭴꭴ u | Ꭵꭵ v |
| g [ɡ] | Ꭶꭶ ga • Ꭷꭷ ka | Ꭸꭸ ge | Ꭹꭹ gi | Ꭺꭺ go | Ꭻꭻ gu | Ꭼꭼ gv |
| h [h] | Ꭽꭽ ha | Ꭾꭾ he | Ꭿꭿ hi | Ꮀꮀ ho | Ꮁꮁ hu | Ꮂꮂ hv |
| l [l] | Ꮃꮃ la | Ꮄꮄ le | Ꮅꮅ li | Ꮆꮆ lo | Ꮇꮇ lu | Ꮈꮈ lv |
| m [m] | Ꮉꮉ ma | Ꮊꮊ me | Ꮋꮋ mi | Ꮌꮌ mo | Ꮍꮍ mu | |
| n [n] | Ꮎꮎ na • Ꮐꮐ nah • Ꮏꮏ hna | Ꮑꮑ ne | Ꮒꮒ ni | Ꮓꮓ no | Ꮔꮔ nu | Ꮕꮕ nv |
| qu [kʰw] | Ꮖꮖ qua | Ꮗꮗ que | Ꮘꮘ qui | Ꮙꮙ quo | Ꮚꮚ quu | Ꮛꮛ quv |
| s [s] | Ꮝꮝ s • Ꮜꮜ sa | Ꮞꮞ se | Ꮟꮟ si | Ꮠꮠ so | Ꮡꮡ su | Ꮢꮢ sv |
| d/t [d]/[t] | Ꮣꮣ da • Ꮤꮤ ta | Ꮥꮥ de • Ꮦꮦ te | Ꮧꮧ di • Ꮨꮨ ti | Ꮩꮩ do | Ꮪꮪ du | Ꮫꮫ dv |
| tl [t͡ɬ] | Ꮬꮬ dla • Ꮭꮭ tla | Ꮮꮮ tle | Ꮯꮯ tli | Ꮰꮰ tlo | Ꮱꮱ tlu | Ꮲꮲ tlv |
| ts [t͡s]~[d͡ʒ] | Ꮳꮳ tsa | Ꮴꮴ tse | Ꮵꮵ tsi | Ꮶꮶ tso | Ꮷꮷ tsu | Ꮸꮸ tsv |
| w [ɰ] | Ꮹꮹ wa | Ꮺꮺ we | Ꮻꮻ wi | Ꮼꮼ wo | Ꮽꮽ wu | Ꮾꮾ wv |
| y [j] | Ꮿꮿ ya | Ᏸᏸ ye | Ᏹᏹ yi | Ᏺᏺ yo | Ᏻᏻ yu | Ᏼᏼ yv |
Adibidea
| « | ᏂᎦᏓ ᎠᏂᏴᏫ ᏂᎨᎫᏓᎸᎾ ᎠᎴ ᎤᏂᏠᏱ ᎤᎾᏕᎿ ᏚᏳᎧᏛ ᎨᏒᎢ. ᎨᏥᏁᎳ ᎤᎾᏓᏅᏖᏗ ᎠᎴ ᎤᏃᏟᏍᏗ ᎠᎴ ᏌᏊ ᎨᏒ ᏧᏂᎸᏫᏍᏓᏁᏗ ᎠᎾᏟᏅᏢ ᎠᏓᏅᏙ ᎬᏗ. Nigada aniyvwi nigeguda'lvna ale unihloyi unadehna duyukdv gesv'i. Gejinela unadanvtehdi ale unohlisdi ale sagwu gesv junilvwisdanedi anahldinvdlv adanvdo gvhdi. Gizon-emakume guztiak aske jaiotzen dira, duintasun eta eskubide berberak dituztela; eta ezaguera eta kontzientzia dutenez gero, elkarren artean senide legez jokatu beharra dute. | » |
—Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 1. artikulua | ||
Erreferentziak
Kanpo estekak
Ikus, gainera
Datuak: Q33388
Multimedia: Cherokee language / Q33388
| Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu. |