ویکیپدیا:شیوه ارجاع به منابع
ساختاربندی فهرست منابع یک مقالهٔ ویکیپدیا جزو جزئیاتی است که در درجهٔ دوم اهمیت قرار دارند و در حال حاضر در ویکیپدیای انگلیسی نیز هنوز توافق عام بر روی یک روش مشخص یادکرد منابع، بهدست نیامدهاست؛ بنابراین در صورتی که شما یک روش خاص (بخصوص روشهایی که بهوسیلهٔ اهل فن در آن رشتهٔ خاص استفاده میشود) را برای یادکرد منابع بکار میبرید، لطفاً استفاده از همان روش را ادامه دهید. اما در صورتی که نمیتوانید در مورد اینکه چه شیوه و روشی را انتخاب کنید، تصمیم بگیرید یا نمیدانید چه اطلاعاتی را در یادکرد منبع باید گنجاند، به خواندن این مقاله ادامه دهید.
در این مقاله یک شیوهٔ نوعی بر مبنای شیوهٔ استانداردی که در کتاب شیوهنامهٔ شیکاگو از آن با عنوان «ساختاربندی علمی» یاد شده، آمدهاست. در شیوهنامهٔ شیکاگو، که اینجا هم از آن پیروی شدهاست، یادکرد منابع (یعنی ارجاع به منابع برای مستند کردن ادعا) در پانویس است و پانویسها با شماره مشخص میشود. میتوان در پایان رساله فهرستی الفبایی از مآخذ ذکر کرد اما اجباری نیست، به شرطی که یادکرد منابع در پانویسها کامل و دقیق باشد. از سوی دیگر میتوان در یادکرد منابع از کوتهنوشتها و خلاصهنویسی سود جست، در این صورت ذکر کامل فهرست منابع و مآخذ اجباریاست. در ویکیپدیای فارسی شِقّ دوم پیشنهاد میشود. یعنی ارجاعات پانویسی به اختصار صورت میگیرد و سپس در پایان مقاله فهرست کاملی از منابع و مآخذ به ترتیب الفبایی نام خانوادگی نویسندگان ذکر میشود. یادکرد دقیق و عملی منابع در معنای کلی دو مرحله دارد. یکی اینکه جملهها و دعاوی را به منابع معتبر ارجاع دهیم و دوم فهرست کامل منابع را با اسلوب و چیدمانی خاص در پایان مقاله ذکر کنیم. در این نوشتار به هر دو جنبه پرداخته خواهد شد.
ابتدا شیوهٔ ارجاع به منابع در متن مقاله را معرفی میکنیم. پس از مطالعهٔ این بخش ویکینویس میداند که چگونه در مقاله به منابع در پانویس ارجاع دهد. در مرحلهٔ بعد روش یادکرد اطلاعات مربوط به منابع مختلف (کتاب، مقالات و…) را بررسی میکنیم. این اطلاعاتیاست که در بخش == منابع == هر مقاله باید ذکر شود. ارائهٔ این اطلاعات (یعنی مشخصات منابع) به شیوه و اسلوب خاصی باید باشد. مثلاً ابتدا نام خانوادگی نویسنده باید ذکر شود و سپس نام کوچک وی. پس از آن نام کتاب به صورت ایتالیک نشان داده میشود و سپس سایر جزئیات ذکر میگردد. بخشهای مختلف این نوشتار به مهمترین جنبههای اسلوب ذکر اطلاعات کتابشناختی منابع خواهند پرداخت. فراگرفتن و به خاطر سپردن تمام این جزئیات بایسته نیست. ویکینویسان میتوانند بر حسب نیاز به این صفحه رجوع کنند. به علاوه الگوهایی برای آسانسازی کار آنها ساخته شدهاست که در بیشتر موارد ایشان را از دانستن جزئیات بینیاز میکند. این الگوها نیز در نوشتار معرفی شدهاند.
یادکرد منابع، چرا و چه زمان؟
چندرسانهای
جزئیات مبدأ و وضعیت حق تکثیر تصاویر و سایر پروندههای رسانهای باید در صفحهٔ پرونده (en) درج شود. توضیحات (en) تصویر نیز باید همانند سایر بخشهای مقالهها دارای منبع و ارجاع مناسب باشد. برای توصیفهایی نظیر متن جایگزین، که بهطور مستقیم از طریق خود تصویر قابل اثبات هستند، و برای متنی که صرفاً به شناساندن منبع میپردازد (نظیر توضیح «شب پرستاره (۱۸۸۹)» برای پرونده:VanGogh-starry night ballance1.jpg)، نیازی به یادکرد نیست.
روش اشاره به منابع در متن
روش اشاره به منابع این است که منابع را در بخش مربوط فهرست میکنند و در هنگام ارجاع در داخل متن به پانویس ارجاع میدهند که در آنجا نام خلاصهٔ منبع آمدهاست. به این روش اصطلاحاً «پانویس کوتاهشده» نیز گفته میشود.
برای وارد کردن پاورقی در داخل متن اصلی مقاله جایی که شمارهٔ پاورقی باید داده شود متن پاورقی را بین <ref>و</ref> ذکر میکنند. سرانجام برای نمایش همهٔ پانویسها در بخش پانویس از الگوی {{پانویس}} استفاده میکنند. مثلاً به این صورت:
این متن اصلی مقاله است که از کتاب خاصی<ref>روحانی، کتاب دانش، ۲۳۴.</ref> و کتاب دیگری<ref>احمدی، پرونده در پرونده. </ref> برداشته شدهاست و یک پانویس توضیحی*<ref>این یک پانویس توضیحیاست. </ref> هم دارد.
== پانویس ==
{{پانویس|۲}}
== منابع ==
* روحانی، محمد. ''کتاب دانش''. تهران: نشر، ۱۳۷۰.
* احمدی، احمد. ''پرونده در پرونده''. تهران: نشر۲، ۱۳۷۵.
که در آن از [۱] و [۲] به عنوان «پانویس ارجاعی» و *[۳] به عنوان «پانویس توضیحی» بهره برده شدهاست. نتیجهٔ پایانی آن به صورت زیر خواهد بود:
این متن اصلی مقالهاست که از کتاب خاصی[۱] و کتاب دیگری[۲] برداشته شدهاست و یک پانویس توضیحی*[۳] هم دارد.
پانویسمنابع
- احمدی، احمد. پرونده در پرونده. تهران: نشر۲، ۱۳۷۵.
- روحانی، محمد. کتاب دانش. تهران: نشر، ۱۳۷۰.
نکته: اگر ویرگول یا نقطه در محل منبعدهی باشد تگ <ref>...</ref> به طور طبیعی پس از نقطه یا ویرگول قرار میگیرد.
الگوهای کمکی برای یادکرد منابع در ویکیپدیای فارسی
توصیه میشود به جای ارجاع دستی از الگوهای یادکرد استفاده کنید. خروجی این الگوها با ضابطههایی که در این صفحه توضیح داده خواهد شد منطبق است. برای یادکرد کتاب از الگوی {{یادکرد کتاب}}، برای ژورنال از {{یادکرد ژورنال}}، برای یادکرد مطالبی که در اینترنت آمده از {{یادکرد وب}} و در موارد کلی، از الگوی {{یادکرد}} استفاده کنید. همچنین برای ارجاعهای خلاصهشده در بخش پانویس میتوانید از الگوی {{پانویس کوتاهشده}} استفاده کنید. در زیر مثالی از نحوهٔ استفاده از این الگوها آمدهاست:
این متن اصلی مقاله است که منبع آن خبری از خبرگزاری ایسنا<ref>{{یادکرد وب|نشانی = http://www.isna.ir/etc |عنوان = عنوان خبر|ناشر = ایسنا|تاریخ بازدید = ۱۸ ژانویه ۲۰۱۳|تاریخ = ۱۱ فروردین ۱۳۸۸}}</ref> و مطلبی است که در یک کتاب دیگر آمدهاست.<ref>{{یادکرد|نویسنده = احمدی، احمد|عنوان = ساختار پرونده|ناشر = نشر زیبا|شهر = تهران|تاریخ = ۱۳۷۵}}</ref>
== منابع ==
{{پانویس}}
و نتیجهٔ آن به صورت زیر خواهد بود:
این متن اصلی مقاله است که منبع آن خبری از خبرگزاری ایسنا[۱] و مطلبی است که در یک کتاب دیگر آمدهاست.[۲]
منابع
پانویس کوتاهشده
استفاده از پانویسهای کوتاهشده روش ارجح در ویکیپدیای فارسی است و خروجی متداول در ویکیپدیای فارسی نیز بر اساس شیوهنامه شیکاگو است. برای راحتی ایجاد پانویسهای کوتاهشده به این روش، الگوی {{پک}} (مخفف پانویس کوتاهشده) و {{پک/بن}} (مخفف پانویس کوتاهشده بدون نویسنده) به کار گرفته میشوند.
الگوهای پانویس کوتاهشده، یک پیوند داخلی در صفحه ایجاد میکنند که به کمک آن، با کلیک کردن روی متن پانویس میشود به اصل منبع رسید. برای مثال، با کلیک کردن روی عبارت
این متن اصلی مقاله است که منبع آن صفحهای از یک کتاب است<ref>{{پک|اصغری|۱۳۹۲|ک=تاریخ ایران|ص=۶۶}}</ref> و این مطلبی است که از صفحهای دیگر از همان کتاب دیگر آمدهاست.<ref>{{پک|اصغری|۱۳۹۲|ک=تاریخ ایران|ص=۹۳}}</ref> این جمله از یک خبر به عنوان منبع استفاده میکند که نام نویسنده ندارد.<ref>{{پک/بن|تاریخنگار|ک=فرازهایی از تاریخ ایران}}</ref>
== پانویس ==
{{پانویس}}
== منابع ==
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی = اصغری|نام = احمد|عنوان = تاریخ ایران: مروری بر منابع فارسی، عربی و انگلیسی|ناشر = نشر معاصر|شهر = تهران|سال = ۱۳۹۲}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی = |نام = |عنوان = فرازهایی از تاریخ ایران|ناشر = تاریخنگار| نشانی = http://www.example.com/etc |تاریخ = ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۴| تاریخ بازبینی = ۷ مهر ۱۳۹۵|شناسه={{شناسه یادکرد|تاریخنگار}} }}
و نتیجهٔ آن به صورت زیر خواهد بود:
این متن اصلی مقاله است که منبع آن صفحهای از یک کتاب است[۱] و این مطلبی است که از صفحهای دیگر از همان کتاب دیگر آمدهاست.[۲] این جمله از یک خبر به عنوان منبع استفاده میکند که نام نویسنده ندارد.[۳]
پانویسمنابع
- اصغری، احمد (۱۳۹۲). تاریخ ایران: مروری بر منابع فارسی، عربی و انگلیسی. تهران: نشر معاصر.
- * «فرازهایی از تاریخ ایران». تاریخنگار. ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۴. دریافتشده در ۷ مهر ۱۳۹۵.
در خروجی بالا، اگر روی پیوند «اصغری، تاریخ ایران» در بخش پانویس کلیک کنید، به توضیحات کامل آن منبع میروید. شمارههای ۶۶ و ۹۳ شماره صفحههای مربوط از آن منبع را نشان میدهند.
همچنین اگر روی پیوند «فرازهایی از تاریخ ایران» در بخش پانویس کلیک کنید، به توضیحات کامل آن منبع میروید. برای این که این ویژگی به درستی کار کند باید پارامترهای الگوی پانویس کوتاهشده و پارامترهای الگوی یادکرد را به دقت وارد کنید.
ساختار پانویس کوتاهشده به این شکل است: {{پک|نام اول|نام دوم|سال|ک=نام کتاب یا اثر|ص=شمارهٔ صفحه}}
و در آن «نام اول» باید با نام خانوادگی نویسندهٔ اول در الگوی یادکرد مطابقت کند، «نام دوم» با نام خانوادگی نویسندهٔ دوم، و «سال» هم باید با پارامتر سال مطابقت کند. اگر اثری فقط یک نویسنده دارد، نیازی به پارامتر «نام دوم» نخواهد بود و ورودی به صورت {{پک|نام اول|سال|ک=نام کتاب یا اثر|ص=شمارهٔ صفحه}}
وارد میشود. پارامتر «ک» با الگوی یادکرد مطابقت داده نمیشود و ترجیح آن است که این پارامتر شکلی کوتاه شده از عنوان اصلی یادکرد را در خود داشته باشد، مگر آن که عنوان اصلی خودش کوتاه باشد که در آن صورت عیناً تکرار میشود. به مثال زیر توجه کنید:
روش اشتباه | ...متن {{پک|دریابندری|ک=کتاب مستطاب|ص=۱}}...* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی = دریابندری | نام = نجف | عنوان = کتاب مستطاب آشپزی، از سیر تا پیاز|ناشر = نشر کارنامه|سال = ۱۳۷۹|مکان = تهران}} |
---|---|
روش درست | ...متن {{پک|دریابندری|۱۳۷۹|ک=کتاب مستطاب|ص=۱}}...* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی = دریابندری | نام = نجف | عنوان = کتاب مستطاب آشپزی، از سیر تا پیاز|ناشر = نشر کارنامه|سال = ۱۳۷۹|مکان = تهران}} |
از آنجا که در الگوی {{یادکرد کتاب}}
پارامترهای «نام خانوادگی» و «سال» ذکر شدهاند، پانویس کوتاهشده هم باید به آنها به همان شکل اشاره کند اگر نه پیوند بین پانویس کوتاه و یادکرد کامل از کار میافتد.
گاه پیش میآید که مطلبی نویسنده ندارد؛ در این حالت خروجی پیشفرض الگوهای یادکرد، برای استفاده با الگوی پانویس کوتاهشده مناسب نیست. همچنین اگر ترکیب نام خانوادگی و سال، یکتا نباشد (مثلاً دو منبع وجود داشته باشد که هر دوشان نویسنده و سالشان یکی باشد) لازم میشود که پیوند بین پانویس و یادکرد به صورت دستی تنظیم بشود. در تمام این حالات، میتوان از پارامتر شناسه در الگوی یادکرد استفاده کرد. برای نمونه در مثالی که در ابتدای این بخش آمد، الگوی یادکرد وب پارامتر شناسه داشت به این شکل: شناسه={{شناسه یادکرد|تاریخنگار}}
و این دستور با کمک الگوی {{شناسه یادکرد}} خروجی یادکرد را به شکلی تغییر میدهد که اگر جایی در متن از پانویس کوتاه شده به صورت {{پک|تاریخنگار|ک=..|ص=..}}
استفاده بشود، پیوند بین این دو با استفاده از شناسهٔ «تاریخنگار» برقرار میگردد.
- نکته: پارامتر شناسه با نام ref نیز شناخته میشود و الگوی {{شناسه یادکرد}} نیز گاهی با نام {{harvid}} شناخته میشود.
یادکردهای لاتین
در منابع فارسی مرسوم است که اگر در متنی هم از منابع فارسی و عربی (که زبانهایی از راست به چپ هستند) و هم از منابع لاتین (مثلاً انگلیسی و فرانسوی که زبانهایی چپ به راست هستند) استفاده شود، متن پانویسها و یادکردهای لاتین به درستی از چپ به راست و به زبان انگلیسی (به عنوان زبان رایج در متون علمی) نوشته بشود. این کار به سادگی با کمک استفاده از پارامتر dir (مخفف direction به معنای جهت) در برچسب <ref>
میسر است. مقدار این پارامتر در ویکیپدیای فارسی به طور پیشفرض برابر است با rtl
(مخفف right-to-left یعنی راست به چپ) در نتیجه برای بیشتر منابع که به فارسی هستند، این پارامتر اصلاً ذکر نمیشود اما برای منابع لاتین مقدار آن باید به صورت ltr
(مخفف left-to-right به معنی چپ به راست) ذکر بشود.
همچنین، اگر چه الگوهای یادکرد (مثل {{یادکرد کتاب}} و {{یادکرد وب}}) توانایی تولید خروجی به انگلیسی را نیز دارند (با کمک پارامتر زبان) اما خروجی که از الگوهای مشابه انگلیسی (نظیر {{cite book}} و {{cite web}}) به دست میآید، استانداردتر است. در نتیجه معمولاً یادکردهای لاتین با الگوهای خانوادهٔ cite، و یادکردهای فارسی و عربی با الگوهای خانوادهٔ یادکرد ذکر میشوند.
- نکته: برخلاف الگوهای خانوادهٔ یادکرد، که اگر نام نویسنده و سال در آن ذکر بشود نیازی به وارد کردن شناسه نیست، در الگوهای خانوادهٔ cite پارامتر ref باید همیشه ذکر بشود تا پیوند پانویسهای کوتاهشده درست کار کند.
- نکته: برای این که شمارهٔ صفحه در الگوی پانویس کوتاهشده با نقطهگذاری صحیح نمایش یابد، از پارامتر
زبان=en
استفاده کنید.
مثال زیر، یک متن از یادکردهایی در زبانهای مختلف استفاده میکند را نشان میدهد.
این متن اصلی مقاله است که منبع آن صفحهای از یک کتاب فارسی است<ref>{{پک|نگهبان|۱۳۸۸|ک=تاریخ ایران|ص=۶۶}}</ref> و این مطلبی است که از یک کتاب عربی نقل شدهاست.<ref>{{پک|زرکلی|۱۹۷۲|ک=الأعلام|ص=۴۹۷}}</ref> این جمله از یک منبع انگلیسی به عنوان منبع استفاده میکند،<ref dir=ltr>{{پک|Smith|2006|ک=Intro to Physics|ص=584|زبان=en}}</ref> و این یکی از یک منبع انگلیسی که نام نویسنده ندارد.<ref dir=ltr>{{پک/بن|Wired|ک=Quantum computing in the 20th century|زبان=en}}</ref>
== پانویس ==
{{پانویس}}
== منابع ==
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی = نگهبان|نام = تورج|عنوان = مبانی فیزیک کاربردی|ناشر = فرهنگستان علوم |شهر = تهران|سال = ۱۳۸۸|شابک=۹۷۸-۶۰۰-۱۲۳۴۵-۹-۰}}
* {{یادکرد کتاب| نام خانوادگی = زرکلی | نام = خیرالدین | عنوان = الأعلام | سال = ۱۹۷۲ | ناشر = دارالعلم للملایین | مکان = قاهره}}
{{چپچین}}* {{cite book| ref= CITEREFSmith2006 | last= Smith | first = John | title = Introduction to Physics | publisher = Harvard University Press | year = 2006 | location = Cambridge, MA | isbn = 978-0-470-40942-8}}
* {{cite web| ref= {{harvid|Wired}} | last= | first = | title = Quantum Computing in the 20th Century | publisher = Wired | url = http://www.wired.com/etc | year = 2018 | date = 2018-01-14 | accessdate = 2018-08-03}}{{پایان چپچین}}
و نتیجهٔ آن به صورت زیر خواهد بود:
این متن اصلی مقاله است که منبع آن صفحهای از یک کتاب فارسی است[۱] و این مطلبی است که از یک کتاب عربی نقل شدهاست.[۲] این جمله از یک منبع انگلیسی به عنوان منبع استفاده میکند،[۳] و این یکی از یک منبع انگلیسی که نام نویسنده ندارد.[۴]
پانویسمنابع
- نگهبان، تورج (۱۳۸۸). مبانی فیزیک کاربردی. تهران: فرهنگستان علوم. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۱۲۳۴۵-۹-۰.
- زرکلی، خیرالدین (۱۹۷۲). الأعلام. قاهره: دارالعلم للملایین.
- Smith, John (2006). Introduction to Physics. Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 978-0-470-40942-8.
{{cite book}}
: نگهداری CS1: پیشفرض تکرار ref (link)- "Quantum Computing in the 20th Century". Wired. 2018-01-14. Retrieved 2018-08-03.
{{cite web}}
: نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (link)
ارجاع گروهی
اگر به یک منبع بیش از یک بار ارجاع میدهید، میتوانید از پارامترِ name
در دستورِ ref
استفاده کنید تا ارجاعهای شما چند بار شماره نخورند. توجه کنید که اگر از پانویس کوتاهشده استفاده میکنید، نبایستی از ارجاع گروهی استفاده کنید. ارجاع گروهی فقط برای مواردی مناسب است که تمام پانویسها طولانی باشند.
به مثال زیر نگاه کنید:
این متن اصلیِ مقاله است که منبع آن خبری از خبرگزاری ایسنا<ref name="isna">{{یادکرد وب|نشانی = http://www.isna.ir/etc |عنوان = عنوان خبر|ناشر = ایسنا|تاریخ بازدید = ۱۸ ژانویهٔ ۲۰۱۳|تاریخ = ۱۱ فروردین ۱۳۸۸}}</ref> و مطلبی است که در یک کتاب دیگر آمدهاست.<ref>{{یادکرد|نویسنده = احمدی، احمد|عنوان = ساختار پرونده|ناشر = نشر زیبا|شهر = تهران|تاریخ = ۱۳۷۵}}</ref>
در قسمت دیگری از متن، دوباره به خبر ایسنا ارجاع میشود.<ref name="isna"/>
== منابع ==
{{پانویس}}
که نتیجه میدهد:
این متن اصلی مقاله است که منبع آن خبری از خبرگزاری ایسنا[۱] و مطلبی است که در یک کتاب دیگر آمدهاست.[۲]
در قسمت دیگری از متن، دوباره به خبر ایسنا ارجاع میشود.[۱]
منابع