ویکیپدیا:زندگینامه زندگان
سیاستهای اصلی محتوایی |
---|
سایر سیاستهای محتوایی |
ویراستاران ویکیپدیا باید هنگام نوشتن مطالب مربوط به افراد زنده، در تمام صفحات ویکیپدیا دقتی مضاعف مبذول دارند.[۱] اینگونه محتواها حساسیت بالایی دارند و باید به شکل سختگیرانهای از سیاستهای محتوایی بنیاد ویکیپدیا تبعیت کنند:
باید کار را درست انجام دهیم. در مورد استفاده از منابع پرکیفیت بسیار سختگیر باشید. همهٔ گفتاوردها و مطالبی که به چالش کشیده میشوند یا احتمالاً به چالش کشیده خواهند شد باید به صراحت به منبع قابل اعتمادِ منتشر شده نسبت داده شده باشند؛ این کار معمولاً با استفاده از یادکرد درونخطی انجام میشود. مطالب مناقشهبرانگیز، دربارهٔ افراد زنده (یا بهتازگی درگذشته) که منبع ندارند یا منبع ضعیفی دارند - بدون در نظر گرفتن منفی، مثبت یا خنثی بودن مطلب یا اینکه تنها سؤالبرانگیز باشد - باید بیدرنگ و بدون صبرکردن برای بحث حذف شوند.[۲] کاربرانی که بهطور مداوم یا به طرز فاحشی این سیاست را نقض کنند ممکن است از ویرایش قطع دسترسی شوند.
زندگینامهٔ زندگان باید محافظهکارانه و با در نظر گرفتن حریم خصوصی فرد نوشته شود. ویکیپدیا یک دانشنامه است، نه یک روزنامهٔ زرد.[۳] کار ویکیپدیا این نیست که پیازداغ موضوع را زیاد کند، یا عامل اصلی گسترش ادعاهای جذاب و مهیج در مورد زندگی افراد باشد. احتمال صدمه به افراد در قید حیات باید همواره در قضاوتهای ویرایشی در نظر گرفته شود. این سیاست هر فرد زندهای را شامل میشود، چه آن فرد مستقیماً موضوع مقاله باشد، چه در مقالهها یا صفحههای دیگری یاد شده باشد (از جمله صفحههای بحث).[۴] مسئولیت ارائهٔ مدرک برای هر ویرایشی در ویکیپدیا، بر گردن شخصی است که مطالب را میافزاید یا بازمیگرداند.
توجیه
همهروزه شکایتهای معتبر از سوی افرادی که مقالههای زندگینامهای پیرامون آنها نوشته شدهاست از طریق رایانامه (ایمِیل) و فکس و تلفن و نامه به دست مسئولان بنیاد ویکیمدیا و شخص جیمی ویلز میرسد.این افراد، به دلایل قابل فهم، از دیدن مطالب غیردقیق و احیاناً نادرست دربارهٔ خود دلخور میشوند. حل و فصل شکایتهای آنان کاری حساس و ظریف است و نیازمند صرف وقت و دوندگی دائم از سوی کارمندان بنیاد و داوطلبان اوتیآراس است.
مشکل وقتی حادتر میشود که این افراد اقدام به حذف مطالب مشکلدار از مقالههای دربارهٔ خود میکنند. از آنجا که اینگونه افراد بهطور عادی ویکینویسی نمیکنند با سیاستهای ما در اینجا آشنایی ندارند و معمولاً از سوی سایر مشارکتکنندگان متهم به خرابکاری و راهانداختن جنگ ویرایشی میشوند. در حالی که ایشان با نیت خیر دست به ویرایش مقالهها زدهاند.
به همین مناسبت ویراستاران هنگام ویرایش و نوشتن مقالههای زندگینامهای دربارهٔ افراد زنده باید نکتههای کلیدی زیر را مد نظر داشته باشند:
- مقالهها باید با درجهای از حساسیت و تبعیت مطلق از سیاستهای محتوایی نوشته شوند.
- اگر فردِ موضوعِ مقاله اقدام به ویرایش مقاله کرد فرض حسن نیت اهمیت حیاتی دارد.
- اگر سروکلهٔ یک آیپی گمنام یا یک کاربر تازهوارد پیدا شد که دائم مقالهٔ زندگینامهای یا بخشی از آن را پاک میکرد این احتمال وجود دارد که خود شخص مزبور باشد. در این موارد سعی کنید که پرخاشگرانه برخورد نکنید و در عوض با طرف وارد گفتگو شوید. همچنین مقاله را وارسی کنید و ببینید که آیا ادعایی بدون سند و مدرک در آن یافت میشود یا نه. اگر یافت شد، آن ادعا را حذف کنید.
سبْکِ نوشتن
مقالههای زندگینامهای افراد زنده باید مسئولانه، محافظهکارانه، با لحنی دانشنامهای و بیطرفانه نوشته شوند. گرچه رویکردی غایتاندیش در مورد مقالههای دیگر مدخلیت دارد، در این مورد خاص اگر مقاله بد نوشته شده باشد باید پاک شود یا قسمتهای بد آن زدوده شود.
مقاله باید، با دیدی غیرطرفدارانه، آنچه را منابع مستقل دربارهٔ فرد مزبور نوشتهاند ثبت کند. در بعضی موارد میتوان از آنچه افراد درباره خود نوشتهاند هم بهره برد. سبک نوشتار باید بیطرف، مستند و کمجلوهدهنده باشد. همچنین باید غیردلسوزانه و به دور از لحن دفاعیات ژورنالیستی باشد.
در مورد قومیت فرد نباید در ویکیپدیا مطلبی نوشته شود مگر آن که فرد مشخصاً قومیتی برای خودش اعلام کرده باشد و این از طریق منابع معتبر (مثلاً یک مصاحبه که در یک خبرگزاری معتبر چاپ شده، یا یک پروندهٔ حقوقی که متنش منتشر شده) قابل اثبات باشد. در مورد نژاد افراد به هیچ وجه در ویکیپدیا مطلبی نوشته نشود مگر نژاد آن فرد به خصوص، موضوعیت بحث منابع متعدد و بسیار معتبر باشد.[۵]
حذف مطالب مجادله برانگیز بدون منبع
هر مطلب مناقشه برانگیز دربارهٔ یک شخص زنده که شرایط زیر را داشته باشد را بی درنگ حذف کنید:
- منبع ندارد یا منبع آن ضعیف است؛
- تفسیر یا تحلیل اولیه از یک منبع، یا ترکیب منابع است (ویکیپدیا:تحقیق دستاول ممنوع را ببینید);
- متکی بر منابع خود انتشاریافته است، مگر این که خودِ موضوعِ زندگینامه آن را نوشته باشد (#استفاده از خود شخص به عنوان منبع را ببینید); یا
- متکی بر منابعی است که به انحای دیگر فاقد معیارهای تأییدپذیری هستند.
توجه داشته باشید که با این که منع سه برگردان چنین حذفهایی را محدود نمیکند، این که چه چیزی در معافیت زندگان میگنجد ممکن است بحثبرانگیز باشد. کاربرانی که خود را در میانه جنگ ویرایشی بر سر مطالب احتمالاً بدنام کننده میبینند باید به جای اتکا بر این معافیت موضوع را در ویکیپدیا:زندگینامه زندگان/تابلوی اعلانات مطرح کنند.
مدیران ممکن است از طریق محافظت یا قطع دسترسی ناقض(ان) حذف تخطیهای آشکار از زندگان را اعمال کنند، حتی اگر خود به ویرایش مقاله پرداختهاند به شیوههای دیگر درگیر بودهاند. در موارد با وضوح کمتر آنها باید توجه یک مدیر غیردرگیر را جلب کنند.
مدیرانی که به زندگینامههای بدون منبع و با لحنی منفی برخورد میکنند حق دارند که اگر نسخهای بیطرف برای واگردانی وجود نداشته باشد مطلب را بدون هیچ بحث و گفتگویی حذف کنند.
جیمبو ویلز گفتهاست: «هرچقدر تأکید کنم کم کردهام. به نظر میآید که تمایلی وحشتناک نزد بعضی ویراستاران وجود دارد که جملهای حدسآمیز مثل 'جایی شنیدهام که' که حاوی نوعی شبهاطلاع است باید برچسب نیاز به ذکر منبع بخورد! به هیچ وجه! باید با قاطعیت هرچه تمامتر حذف شود مگر اینکه بتوان برایش منبع ذکر کرد. این برای هرگونه اطلاعات صحت دارد ولی صحتش بهطور خاص برای اطلاعات منفی راجع به افراد زندهاست.»
الگو
الگو:زنز را میتوان به صفحههای بحث مقالههای راجع به افراد زنده افزود تا ویراستاران، خوانندگان شامل خود افراد موضوع مقاله توجهشان جلب شود.
منابع قابل اطمینان
هر گزارهای راجع به افراد که در صورت حقیقتنداشتن میتواند افتراآمیز تلقی شود باید همراه با یادکرد منبع باشد. بدون منابع موثق غیروابسته، زندگینامه سیاستهای اثباتپذیری و ممنوعبودن تحقیق دستاول را زیر پا خواهد گذاشت و ممکن است منجر به شکایت قانونی به خاطر تهمت شود.
با اطلاعاتی که تنها در وبگاههای طرفدار متعصب یا روزنامههای گمنام یافت میشود، باید با احتیاط رفتار کرد و اگر این اطلاعات خفتآمیز است، اصلاً نباید از آنها استفاده کرد. اطلاعاتی که در کتابها، روزنامهها، وبگاه/وبلاگهای خودچاپکرده آمدهاست، به هیچوجه نباید مورد استفاده قرار گیرد؛ مگر اینکه توسط خود شخص موضوع نوشته شده باشد (به پایینتر رجوع کنید).
حذف توسط مدیران
زندگینامه افراد زنده که بعد از تاریخ ۱۸ مارس ۲۰۱۰ ایجاد شده باشند باید دست کم دارای یک منبع معتبر باشند. زندگینامههایی که بعد از این تاریخ ایجاد شوند و فاقد منبع معتبر باشند میتوانند توسط کاربران برچسب حذف (وپ:حذف زماندار) بخورند. این برچسب فقط در صورتی قابل برداشتن است که منبعی معتبر به مقاله افزوده شود. ده روز پس از نصب برچسب مدیران میبایست پس از بررسی تمام شرایط مقاله را حذف میکنند.
استفاده از خود شخص به عنوان منبع
گاهی ممکن است که خود شخص موضوع درگیر مقاله شود. ممکن است خودشان دست به ویرایش مقاله بزنند یا از نمایندهشان درخواست آن را بردارند. ممکن است با ویکینویسان از طریق صفحهٔ بحث مقاله یا پست الکترونیکی تماس بگیرند. یا اینکه ممکن است اقدام به درج خبر راجع به خود در روزنامهها یا وبگاه شخصی خود کنند. اگر اطلاعات ارائهشده توسط آن شخص با اطلاعی بدون منبع در تضاد است آنگاه آن اطلاع بدون منبع باید حذف شود. میتوان اطلاعات ارائهشده توسط خود شخص موضوع مقاله را به مقاله افزود اگر:
- به سرشناسی طرف مربوط باشد
- ستیزهجویانه نباشد.
- به طرزی ناروا در جهت منافع شخصی نباشد.
- حاوی دعاویای راجع به افراد ثالث یا وقایعی که مستقیماً به موضوع مربوط نیست نباشد.
- شکی نباشد که اطلاعات واقعاً توسط خود آن فرد نوشته شدهاست.
پیوند وبگاه/وبلاگ شخصی را میتوان در بخش پیوند به بیرون آورد حتی اگر از اطلاعات آن در نوشتن مقاله استفاده نشده باشد.
رویکرد مغفولگذاری زندگی خصوصی
زندگینامهٔ زندگان باید محافظهکارانه و با احترام به زندگی خصوصی آنها نوشته شود.
شُهرگان خاص و عام
در مورد افراد خیلی معروف حجم عظیمی منابع ثالث غیر وابسته و قابل اطمینان پیرامون جزئیات زندگی آنان وجود دارد. در چنین مواردی مقالهٔ ویکیپدیا باید همانچیزی را که این منابع میگویند ثبت کند و بس. اگر نسبتی یا واقعهای برجسته، مربوط و درستوحسابی مستند است آنگاه باید در مقاله بیاید. حتی اگر منفی باشد یا شخص موضوع مقاله از بازگویی آن خوشش نیاید. اگر منابع قابل اطمینان غیروابسته ذکرش نکردهاند آنگاه نباید در مقاله بیاید.
- مثال: «میان اصغر آقا و سوسن خانم طلاقکشی جنجالیای رخ داد.» آیا وجود مطلب برای مقاله مهم است و دارای منابع معتبر و مستقل است؟ اگر نه، دورش را خط بکشید، یا به واقعیات اکتفا کنید: «اصغر آقا و سوسن خانم جدا شدند.»
- مثال: فلان سیاستمدار متهم به داشتن روابط نامشروع با شخص دیگری میشود، او این روابط را تکذیب میکند. اما روزنامههای مهم متعددی این اتهامات را چاپ میکنند و کار به عرصهٔ عمومی میکشد. این اتهامات باید در زندگینامه نوشته شده و آن روزنامهها به عنوان منبع ذکر شوند. البته باید به این شکل نوشته شود که آن سیاستمدار متهم به داشتن روابط نامشروع شدهاست نه به شکلی که قطعاً روابط داشتهاست.
غالباً از اطلاعات بهدستآمده از منابع دستاول نباید استفاده شود؛ مثلاً ارزش خانهٔ افراد یا حکم دادگاههای مدنی مربوط به مناقشاتی که این افراد در آنها شرکت داشتهاند جریمهها و تخلفات رانندگی، فهرست املاک و مستقلات آنها و مواردی از این قبیل ممکن است در اسناد و مضبوطات عمومی یافت شود. تنها از مطالبی استفاده کنید که در منابع مستقل و قابلاطمینان ذکر شدهاست. اگر فرضاً بازداشت فلانی در بهمان تاریخ اهمیت داشته باشد حتماً در منبع مستقلی ذکر آن رفتهاست.
شُهرگان خاص
ویکیپدیا همچنین حاوی زندگینامهٔ افرادیاست که اگرچه به اندازهای سرشناساند که مقالهای راجع به آنها در ویکیپدیا آمدهاست اما شهرهٔ خاص و عام نیستند. اطلاعات خصوصی این افراد باید ناگفته باقی بماند. در این موارد ویراستاران باید در ذکر جزئیات زندگی ایشان امساک کنند و تنها مواردی را ذکر کنند که مستقیماً با سرشناسی آنان مربوط است.
اطلاعات بهدستآمده از منابع دستاول نباید مورد استفاده قرار بگیرد.
در حالتهای مرزی یک قانون سرانگشتی میگوید «آسیب مرسانید». ویکیپدیا یک دانشنامهاست و نه یک روزنامه. وظیفه و کار ما نیست که احساسزده باشیم و به پخش ادعاهای برچسبزنانه راجع به افراد بپردازیم.
محرمانه بودن تاریخ تولد
ویکیپدیا دربردارندهٔ تاریخ تولد بعضی افراد مشهور است؛ ولی باید در گنجاندن این اطلاعات در اکثر مقالههای مربوط به زندگان احتیاط شود. گرچه بسیاری از زادروز شهرگان عام اطلاع دارند، لیکن این امر برای شهرگان خاص یا افرادی با شهرت کمتر صادق نیست. با افزایش کلاهبرداریهایی که در آن افراد خود را شخص دیگری جا میزنند تاریخ تولد بیشتر از پیش، در نزد عدهای، خصوصی و محرمانه تلقی میشود. هرگاه راجع به سرشناسی شخص در گمان بودید، یا اینکه طرف به درج تاریخ تولدش اعتراض کرد، جانب احتیاط را بگیرید و به درج سال تولدش به جای تاریخ دقیق بسنده کنید.