Bart

Wjes leži pjatnaće kilometrow na sewjerowuchod wot Budyšina w nižinje Lubaty we wysokosći 152 metrow nad mórskej hładźinu. Susodne wjeski su Dubrawka na sewjerowuchodźe, Brězecy a Chortnica na juhowuchodźe, Rakojdy na juhozapadźe, Přiwćicy na zapadźe a Bukojna na sewjerozapadźe.

Ležownostne mjena

Michał Rostok naliči 1887 slědowace serbske ležownostne mjena w Barće: Prašica, Ćichowc, Čertownja, Grodźiško, Hajk, Žmoł, Kruwjace kerki.^[2]

Prěnje historiske naspomnjenje jako sydło knjeza Henricus de Baruth pochadźa z lěta 1234.^[3] W slědowacych lětstotkach wuwi so Bartske ryćerkubło k jednemu z najwjetšich knjejstwow Budyskeho kraja.

Wot lěta 1903 měješe Bart dwórnišćo při železniskej čarje Lubij–Bart, kotraž so 1906 hač do Radworja podlěši, hdźež bě z čaru Budyšin–Wojerecy zwjazana. W lěće 1972 bu wosobowy wobchad zastajeny a 1973 so čara mjez Lubijom a Bartom zawrě. Wotrězk Bart–Radwor wužiwaše so hišće hač do 1994 za nakładowy wobchad, wosebje z Bartskeje bazaltownje.

Wobydlerstwo a rěč

W lěće 1884 měješe wjes po Mukowej statistice 523 wobydlerjow, mjez nimi 425 Serbow (81 %).^[4] Arnošt Černik zwěsći 1956 serbski podźěl wobydlerstwa wot 54,6 %.^[5]

Po ludličenju w lěće 2011 bydlachu we wsy 432 wobydlerjow w přerěznej starobje wot 46,6 lět (Sakska: 46,4).^[6]

Wosada

Do Bartskeje ewangelskeje wosady – dźensa z dźělom wulkowosady Hrodźišćo – słušeja nimo Barta wjeski Bukojna, Dubrawka, Stróža a Zubornička.

W Barće wobsteji zakładna šula, na kotrejž so tež serbšćina wuwučuje.^[7]

W Barće so narodźili

• Bohuměr Ludovici (1670–1724) – wučer, teologa a spisowaćel
• Bjedrich Adolf Klin (1792–1855) – rěčnik
• Jan Mjerwa (1802–1879) – farar, regionalny slědźer a publicist
• Michał Awgust Kral (1836–1905) – wučer, spisowaćel a ilustrator
• Frank Stübner (1954–2017) – nakładnik a komunalny politikar

W Barće skutkowali

• Jurij Ludovici (1619–73) – farar, rěčespytnik, basnik, awtor najstaršeje gramatiki hornjoserbšćiny; 1648–73 Bartski farar
• Handrij Gědan (1728–83) – wučer, kantor, spisaćel nabožinskich spisow; 1764–83 wučer w Barće
• Korla Herman Robert Rjeda (1816–1900) – farar a prěni serbski protykar; 1863–1890 Bartski farar
• Jěwa Wórša Lanzyna (1928–2020) – molerka, grafikarka a keramikarka; bydleše a dźěłaše w Barće

Za dalšich fararjow hlej zapisk wo Bartskej cyrkwi.

• Baruth/Bart. W: Oberlausitzer Heide- und Teichlandschaft (= Werte der deutschen Heimat. Zwjazk 67). 1. nakład. Böhlau, Köln/Weimar/Wien 2005, ISBN 978-3-412-08903-0, str. 342–346.

• Marko Grojlich: Mjez horami a holu. Wjesne zapiski. LND, Budyšin 1998, str. 22–24