Dorničel
 | |
| Dorničel (wosrjedź oktobra) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| Rosidy Eurosidy I | |
| rjad: | (Rosales) |
| swójba: | Róžowe rostliny (Rosaceae) |
| podswójba: | Spiraeoideae |
| tribus: | Póčkosadowe rostliny (Amygdaleae) |
| ród: | Prunus |
| družina: | Dorničel[1][2][3] |
| wědomostne mjeno | |
| Prunus spinosa | |
| L. | |
Dorničel[1][2][3] (Prunus spinosa) je kerk ze swójby róžowych rostlinow (Rosaceae). Dalše ludowe mjena su: wulki hłohonc, dornyk a raćešin. Jeho płód je dorničałka[2].
Wopis
Dorničel je lětozeleny, ćernjaće wuhotowany, wotstejace a husto rozhałuzkowany kerk abo małki štom, kotryž docpěwa wysokosć wot 1 hač do 3 (3,5-4,5) m. Rostlina je zmjerzkokruta.
Młode hałuzy na spočatku su kosmate, ale skerje so wobnažuja, maja čerwjenojtu skoru, kotraž w starosće čornje.
Zymske pupki su kulojte, docpěja wysokosć wot 1 hač do 2 mm a su šěrobrune hač do čerwjenobrune.
Łopjena
Łopjena su měnjate, zubate a docpěja dołhosć wot 2 hač do 4 cm (5 cm) a su dołho stołpikate.
Łopjency su nawopačnje owalne hač do eliptiske, docpěja dołhosć wot 3 hač do 4 cm a šěrokosć wot 15 hač do 20 mm, maja na spódku małe nektarowe žałzy a su na hornim boku ćmowozelene, na delnim boku jasniše a na žiłkach kosmate.
Kćenja
Kćěje wot apryla hač do meje (wot měrca hač do apryla). Kćenja steja po jednym abo po dwěmaj, su krótko stołpikate, kćěja dołho před wućěrjenjom lisća a docpěja šěrokosć wot 1 hač do 1,5 cm. Wone su dwusplažne, maja dwójny kćenjowy přikryw a su pjećličbne. Keluch je njenahladny. Krónowe łopješka docpěja wulkosć wot 5 hač do 8 mm a su běłe. Stameny su něhdźe 20.
Kćenja buchu wot insektow předewšěm pčołow wopróšene.
Płody
Póčkaty płód je kulowaty, nimale čorny, módrje zwobručowane docpěje wulkosć wot 10 hač do 15 mm. Póčka docpěje wulkosć wot 8 hač do 9 mm, je kulojta a so njewotdźěluje wot zeleneho, kisałeho płodoweho mjasa. Płody zrawja wot septembra hač do oktobra.
Płody so hodźa po někotrych mrózach jěsć.
Chromozomy
Dorničel ze štyrikróćnej sadu chromozomow płaći jako pochadna forma slowčiny (Prunus domestica), kotraž ma šěsćkróćnu sadu chromozomow. Druha pochadna forma je bombawka (Prunus cerasifera) z dwójnej sadu chromozomow.
Stejnišćo
Rosće w słónčnych kerčinach resp. žiwych płotach, na lěsnych a pućnych kromach, kamjentnych hromadach. Ma radšo wutkate, často wapnite pódy.
Rozšěrjenje
Dorničel je w Europje z wuwzaćom sewjera a sewjerowuchoda, w małej Aziji, Kawkazu, sewjerozapadnej Africe rozšěrjeny. W Alpach hač do wysokosćow wot 1000 m wustupuje.
Wužiwanje
Płody so móžeja za wuhotowanje alkoholiskich napojow, brěčkow abo marmeladow wužiwać.
Nóžki
Žórła
- Botanica, Bäume und Sträucher, Über 2000 Pflanzenporträts, ISBN 978-3-8331-4467-7, strona 690 (němsce)
- Mayer, Schwegler: Welcher Baum ist das?, Bäume, Sträucher, Ziergehölze, ISBN 978-3-440-11273-1, strona 170 (němsce)
- Schauer - Caspari: Pflanzenführer für unterwegs, ISBN 978-3-8354-0354-3, 2. nakład, 2008, strona 456 (němsce)
- Seidel/Eisenreich: BLV Bestimmungsbuch Bäume und Sträucher, ISBN 3-405-13737-3, strony 66-67 (němsce)
- Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, strona 418 (němsce)
Wotkazy
- Dorničel. W: FloraWeb.de. (němsce)
- Cyanowodźikowe glykosidy w póčkach dorničela (němsce)
ananas • aprikoza • awokado • banana • brěška • brusnica • citrona • curuba • dorničałka • durian • etrog • figa • grapefruit • granatowe jabłuko • guawa • holanska jahodka • hurmi kaki • jabłuko • jackfruit • kaki • karambola • kiwi • kiwano • kosmačka • krušwa • kumkwat • kwětla • liči • limeta • malena • mandarina • mandla • mango • marakuja • maruša • naši • oliwa • ostružina • papaja • paw-paw • pitahaya • oranža • pomelo • rambutan • janske jahodki (běłe, čerwjene, čorne) • ringlota • slowka • tamarillo • třěšeń • truskalca • winowa jahodka • wišnja