Ռոբերտ Քան

Ռոբերտ Քանը ծնվել է Նյու Յորքի Բրուքլին թաղամասում, հրեաների ընտանիքում^{[25][26][27][28][29]}։ Հայրը՝ Լորենս Քանը (1910-1999), ավագ դպրոցում մատակարարման կառավարիչ է աշխատել, իսկ մայրը` Բեատրիս Պաուլինը (1914-1994), տնային տնտեսուհի էր։

1960 թվականին Նյու Յորքի քաղաքային քոլեջում էլեկտրատեխնիկի մասնագիտություն ստանալուց հետո, կրթությունը շարունակել է Փրինսթոնի համալսարանում, որտեղ էլ ստացել է մագիստրոսական (1962) և դոկտորական աստիճանները (1964)։ Դոկտորական թեզը պաշտպանել է «Դիսկրետային և մոդուլային ազդանշանների ժամանակ առաջացած թերությունները» թեմայով^[30]։ Դոկտորական կոչումը ստանալուց հետո աշխատել է Բոլտ Բերանեկ և Նյուման ընկերությունում (անգլ.՝ BBN Technologies)։ 1972 թվականին DARPA -ի^[31] շրջանակներում սկսել է համագործակցել Տեղեկատվության մշակման տեխնիկական գործակալության (IPTO - Information Processing Techniques Office ) հետ ։ 1972 թվականի աշնանը Ռոբերտ Քանը Համակարգչային հաղորդակցության միջազգային խորհրդաժողովում 20 տարբեր համակարգիչներ միացնելով ցուցադրել է ARPANET (անգլ.՝ Advanced Research Projects Agency Network) համակարգչային ցանցը։ Ինչն էլ դառնալու էր «ջրբաժան իրադարձություն, որը ստիպեց մարդկանց հանկարծ գիտակցել, որ փաթեթային անցումը (անգլ.՝ packet switching) իրական տեխնոլոգիա է», և տեխնոլոգիական մեծ հեղաշրջման և ինտերնետի սկիզբ^[32]։

Ռոբերտ Քանն այնուհետև օգնել է զարգացրել տարբեր համակարգիչները միացնելու TCP/IP հաղորդակարգը։ Տեղեկատվության մշակման տեխնոլոգիական գրասենյակի (IPTO անգլ.՝ Information Processing Techniques Office) տնօրեն դառնալուց հետո նա սկսել է Միացյալ Նահանգների կառավարության ռազմավարական նախաձեռնություն՝ համակարգչային հետազոտությունների և զարգացման միլիարդ դոլար ֆինանսավորում ունեցող՝ ԱՄՆ-ի դաշնային կառավարության կողմից երբևէ իրականացված համակարգչային հետազոտությունների և զարգացման ամենամեծ ծրագիրը։

DARPA-ում տասներեք տարի աշխատելուց հետո, Ռոբերտ Քանը 1986 թվականին հիմնադրել է Ազգային հետազոտական նախաձեռնությունների գործակալությունը (CNRI - անգլ.՝ Corporation for National Research Initiatives), իսկ 2015 թվականից ստանձնել է գլխավոր գործադիր տնօրենի պաշտոնը^[33]։

SATNET (անգլ.՝ Atlantic Packet Satellite Network) արբանյակային փաթեթային ցանցի նախագծի վրա աշխատելիս Ռոբերտ Քանն առաջին անգամ առաջ քաշեց ARPANET-ում օգտագործվող նախկին NCP (անգլ.՝ Network Control Program) ցանցային հաղորդակարգը TCP հաղորդակարգով փոխարինելու գաղափարը։ TCP- ն մեծ դերակատարում է ունեցել բաց ճարտարապետության ցանցերի հիմքի ձևավորման գործում, ինչը հնարավորություն է ստեղծել, որ աշխարհի համակարգիչներն ու ցանցերը տվյալներով փոխանակվեն միմյանց հետ, անկախ նրանից, թե յուրաքանչյուր ցանցի համակարգիչ ինչ սարքավորում կամ ծրագրային ապահովում է գործածում։ Այս նպատակին հասնելու համար նախագծվեց TCP, որն օժտված լիներ հետևյալ առանձնահատկություններով.

• ամբողջ ցանցի ոչ մեծ ենթաբաժինները՝ համակարգիչները, հնարավորություն ունենան միմյանց հետ հաղորդակցվել մասնագիտացված համակարգչի միջոցով, որը միայն փաթեթների փոխանցում է կատարում (սկզբում կոչվում էր gateway, հետագայում՝ ռոտոր)
• սարքերից ոչ մեկի վնասվելը չպետք է ազդի ամբողջ ցանցի վրա կամ ամբողջ ցանցը չի կարող ղեկավարել մեկ սարք
• համացանցի միջոցով ուղարկված տեղեկատվության յուրաքանչյուր չափաբաժնի պետք է կարգաթիվ տրվի, որը կապահովի, որ վերջնական համակարգչին հասնելուց հետո տեղեկատվությունը ճիշտ հասկացվի և որ հայտնաբերվի տեղեկատվության փոխանցման ցանկացած կորուստ
• աղբյուրից ընդունիչ ուղարկված ինֆորմացիան պետք է վերահսկել (ACK - անգլ.՝ Network packet) փաթեթի միջոցով, այսինքն՝ տեղեկատվություն ուղարկողը պետք է ինֆորմացիա ստանա փաթեթի տեղ հասնելու մասին (acknowledgement)
• մի համակարգչից մյուս համակարգիչ ուղարկված ինֆորմացիայի կորստի դեպքում վերափոխանցում (Retransmission) կլինի, եթե կորուստը հայտնաբերվի սպասման ռեժիմով (timeout), որը կճանաչի, որ սպասվող հաստատումը չի ստացվել
• ուղարկված տեղեկատվության յուրաքանչյուր կտոր պետք է ուղեկցվի checksum-ի միջոցով, որը հաշվարկվում է ուղարկողի կողմից և ստուգվում է վերջնական ստացողի կողմից, որպեսզի վստահություն լինի, որ այն որևէ կերպ ճանապարհին չի վնասվել։

1973 թվականի գարնանը Ռոբերտ Քանի հետ սկսել է համագործակցել Վինտ Սերֆը, և նրանք միասին ավարտել են TCP-ի սկզբնական տարբերակը։ Հետագայում պրոտոկոլը բաժանեցին երկու առանձին մասերի՝ TCP (անգլ.՝ Transmission Control Protocol) և IP (անգլ.՝ Internet Protocol Address), որն էլ հանդիսանում է ժամանակակից ինտերնետի հիմքի մի մասը^[34]։

1992 թվականին Ռոբերտ Քանը և Վինտ Սերֆը հիմնադրեցին Ինտերնետային ընկերություն կազմակերպությունը։

• 1986 թվականին Հարի Հուդի հիշատակի մրցանակ (անգլ.՝ Harry H. Goode Memorial Award)
• 1991 թվականին ACM ծրագրային համակարգի մրցանակ (անգլ.՝ ACM Software System Award)
• 1992 թվականին EFF պիոներ մրցանակ ( անգլ.՝ EFF Pioneer Award)
• 1993 թվականին SIGCOMM մրցանակ (անգլ.՝ SIGCOMM Award)
• 1994 թվականին Մարկոնի մրցանակ (անգլ.՝ Marconi Prize)
• 1996 թվականին Համակարգչային պիոներ մրցանակ (անգլ.՝ Computer Pioneer Award)
• 1997 թվականին Տեխնոլոգիայի և նորարաության ազգային մեդալ (ԱՄՆ) (անգլ.՝ National Medal of Technology and Innovation )
• 1997 թվականին Ալեքսանդր Գրեհեմ Բելի ոսկե մեդալ (անգլ.՝ IEEE Alexander Graham Bell Medal )
• 2001 թվականին Չարլզ Ստարկ Դրեյփերի մրցանակ (անգլ.՝ Charles Stark Draper Prize)
• 2002 թվականին Աստուրիայի արքայադստեր մրցանակ (անգլ.՝ Princess of Asturias Awards )
• 2004 թվականին Թյուրինգի մրցանակ (անգլ.՝ Turing Award)
• 2005 թվականին Ազատության նախագահական մեդալ (անգլ.՝ Presidential Medal of Freedom )
• 2005 թվականին Ճապոնական NEC ընկերության C&C մրցանակ (անգլ.՝ C&C Prize)
• 2008 թվականին Ճապոնիայի մրցանակ (անգլ.՝ Japan Prize )
• 2010 թվականին Հարոլդ Պենդերի մրցանակ (անգլ.՝ Harold Pender Award)
• 2012 թվականին Ինտերնետի փառքի սրահ (անգլ.՝ Internet Hall of Fame )^[35]
• 2012 թվականին Սանկտ Պետերբուրգի տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, մեխանիկայի և օպտիկայի ազգային հետազոտական համալսարան «Բարձրագույն կրթության դաշնային պետական ինստիտուտի» գիտությունների դոկտորի կոչում^[36]
• 2013 թվականին Եղիսաբեթ II թագուհի ինժեներական մրցանակ (անգլ.՝ Queen Elizabeth Prize for Engineering)^[37]
• 2018 թվականին Բենիամին Ֆրանկլինի մեդալ (անգլ.՝ Franklin Institute Awards):

Ռոբերտ Քանը ստացել է Փրինսթոնի համալսարանի, Պավիայի համալսարանի, Ցյուրիխի տեխնիկական բարձրագույն դպրոցի, Մերիլենդի համալսարանի, Ջորջ Մեյսոնի համալսարանի, Կենտրոնական Ֆլորիդայի համալսարանի և Պիզայի համալսարանների պատվավոր աստիճաններ, ինչպես նաև Լոնդոնի համալսարանական քոլեջի պատվավոր կրթաթոշակ։

2012 թվականին նա նաև ճանաչվել է Սանկտ Պետերբուրգի տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, մեխանիկայի և օպտիկայի ազգային հետազոտական համալսարանի «Բարձրագույն կրթության դաշնային պետական ինստիտուտի» (անգլ.՝ ITMO: Information Technologies, Mechanics and Optics) պատվավոր բժիշկ^[38]։

• Մաթեմատիկայի պատմություն

• Robert E. Kahn DBLP կայքում (անգլ.)
• Քանի կենսագրությունը Արխիվացված 2014-10-17 Wayback Machine IEEE-ից (անգլ.)
• Kahn, Robert E. Oral history interview with Robert E. Kahn Charles Babbage Institute, 1990
• Bio of Robert E. Kahn Արխիվացված 2008-10-11 Wayback Machine Living Internet (անգլ.)
• Ռոբերտ Քան անգլ.՝ ENCYCLOPÆDIA BRITANNICA (անգլ.)
• Ռոբերտ Քանի անձնական էջ (անգլ.)
• Մրցանակները (անգլ.)
• "Morning Edition" interview (NPR) (անգլ.)
• A short history of Bob (story/slideshow) in computing, from Bob Kahn to Bob Metcalfe to Microsoft Bob and Alice & Bob (անգլ.)
• "An Evening with Robert Kahn in conversation with Ed Feigenbaum" - Requires WMV player (անգլ.)
• C-SPAN Q&A interview with Kahn, August 14, 2005 (անգլ.)
• Գերմանիայի ազգային գրադարանը Ռոբերտ Քանի մասին (անգլ.)
• Library կայքում (անգլ.)
• VIAF Ռոբերտ Քանի (անգլ.)
• Worldcat Ռոբերտ Քան (անգլ.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռոբերտ Քան» հոդվածին։