Փրինսթոնի համալսարան

Համալսարանը հիմնադրվել է 1746 թվականին որպես Նյու Ջերսիի քոլեջ (անգլ.՝ College of New Jersey)` դառնալով չորրորդ քոլեջը Բրիտանիայի հյուսիսամերիկյան գաղութներում<sup>[Ն. 1][Ն. 2]</sup>։ Առաջին պարապմունքներն անցկացվել են Նյու Բրանսուիկ քաղաքում` համալսարանի հիմնադրի՝ քահանա Ջոնաթան Դիկինսոնի տանը։ Փրինսթոն է տեղափոխվել 1756 թվականին՝ տեղակայվելով Նասաու Հոլլ կոչվող վայրում։

Փրինսթոնի համալսարանի առաջին հինգ նախագահների անժամանակ մահից հետո՝ 1768 թվականին, նախագահ է դառնում Ջոն Ուիզերսպունը` պաշտոնավարելով մինչև իր մահը` 1794 թվականը։ Իր կառավարման տարիներին Ուիզերսպունը փոխել է համալսարանի ուղղվածությունը` նախապատվություն տալով ամերիկյան ազգի նոր առաջնորդների սերնդի նախապատրաստմանը։ Այդ նպատակին հասնելու համար նա խստացրել է ակադեմիական ստանդարտները և ներդրումներ արել համալսարանում<sup>[23]</sup>։ Համալսարանի զարգացմանը խոչընդոտել է Փրինսթոնի ճակատամարտը, որի ժամանակ բրիտանացի զինվորները միառժամանակ զբաղեցրել էին Նասաու Հոլլը<sup>[Ն. 3]</sup>։ Փրինսթոնը նշանակալից դեր է ունեցել ԱՄՆ-ի Անկախության պատերազմում։ Այսպես` Անկախության հռչակագրի տակ ստորագրել է նաև Ջոն Ուիզերսպունը, իսկ սահմանադրական ժողովի մեկ վեցերորդ մասը Փրինսթոնի համալսարանի շրջանավարտ է եղել։

Մինչև Սթենհոուպ Հոլլի (անգլ.՝ Stanhope Hall) կառուցումը, որի շինարարությունն սկսվել էր 1803 թվականին, Նասաու Հոլլը համալսարանին պատկանող միակ շինությունն էր։ Շենքի հիմնարկեքը կատարվել է 1754 թվականի սեպտեմբերի 17-ին^[24]։ 1783 թվականի ամռանը Դաշնային կոնգրեսը հրավիրվել է Նասաու Հոլլում` չորս ամսով Փրինսթոնը դարձնելով երկրի մայրաքաղաք։ Դարերի ընթացքում երկու խոշոր հրդեհներից հետո (1802 և 1855 թվականներ) վերակառուցումների արդյունքում Նասաու Հոլլի դերը փոխվում է` հասարակական ընդհանուր նշանակությունից ձեռք բերելով միայն կրթական նշանակություն:1868 թվականին համալսարանի նախագահ է նշանակվում Ջեյմս Մակոշը։ Իր ղեկավարման երկու տասնամյակների ընթացքում նա հիմնավորապես փոխում է կրթական ծրագրերը` մեծացնելով կրթության դերը գիտության ոլորտում։ Հենց նրա նախաձեռնությամբ շահագործման են հանձնվում նեոգոթիկայի ոճով կառուցված մի շարք շենքեր^[25]։ Մակոշ Հոլլը կոչված է նրա անունով^[26]։

1879 թվականին համալսարանում առաջին անգամ շնորհվում է փիլիսոփայության դոկտորի կոչում 1877 թվականի շրջանավարտ Ջեյմս Ուիլյամսոնին։

1879 թվականի ավարտական կուրսը, որի կազմում էր նաև ԱՄՆ-ի ապագա նախագահ Վուդրո Վիլսոնը, համալսարանին է նվիրում երկու առյուծների քանդակները, որը Նասաու Հոլլի մուտքի մոտ կանգնեցված է եղել մինչև 1911 թվականը, երբ նույն կուրսի կողմից փոխարինվում է վագրերի բրոնզե քանդակներով^[27]։ 1896 թվականին ուսումնական հաստատությունը, ստանալով համալսարանի կարգավիճակ, «Նյու Ջերսիի քոլեջից» վերանվանվում է «Փրինսթոնի համալսարանի»` ի պատիվ Փրինսթոն քաղաքի։ Համալսարանը զգալիորեն ընդարձակվում է։ 1900 թվականին հիմնվում է մագիստրատուրա^[28]։

1902 թվականին ԱՄՆ նախագահ է դառնում Վուդրո Վիլսոնը, ով նպաստում է համալսարանի հեղինակության բարձրացմանը^[29]։ Վիլսոնի օրոք` 1905 թվականին, համալսարանում հաստատվում է սեմինարային համակարգը, ինչը լրացնում էր ուսումնական գործընթացի ավանդական մեթոդներին` ուսանողներին հնարավորություն տալով առավել փոքր խմբերում իրենց հետաքրքրությունների շրջանակներում սերտորեն համագործակցել դասախոսների հետ։

1906 թվականին Էնդրյու Կարնեգիի ֆինանսական աջակցությամբ համալսարանի տարածքում կառուցում են ջրամբար, որն ստանում է «Կարնեգիի լիճ» անունը^[28]։ Ջրամբարի ստեղծմանն առնչվող պատմական լուսանկարները պահպանվում են համալսարանի Seeley G. Mudd Manuscript Library գրադարանում^[30]։

1913 թվականի հոկտեմբերի 2-ին բացվում է համալսարանի Մագիստրոսական քոլեջը (Graduate College): 1914 թվականին ավարտվում է «Պալմեր» մարզադաշտի կառուցումը^[28]։ 1919 թվականին հիմնվում է ճարտարապետության դպրոցը^[28]։

1933 թվականին Ալբերտ Այնշտայնը դառնում է համալսարանի Հեռանկարային հետազոտությունների ինստիտուտի ցմահ անդամ` աշխատանքային սենյակ և սեփական տուն ստանալով համալսարանի կողմից^[31][32]։

1969 թվականի սեպտեմբերին Փրինսթոնի համալսարանը առաջին անգամ դռներն է բացում կանանց առաջ` 101 ուսանողուհի ընդունելով առաջին կուրս և ևս 70-ը այլ բուհերից^[33]։ Դա կատարվեց երկու տարի անց այն բանից հետո, երբ համալսարանի նախագահը հայտարարեց.

«Անխուսափելի է, որ ապագայում Փրինսթոնը կշարժվի կրթության մեջ կանանց ներգրավելու ուղղությամբ»։ Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)   It is inevitable that, at some point in the future, Princeton is going to move into the education of women. - The Daily Princetonian, 17 May 1967[34]

Բարձրագույն ուսումնական հաստատության համալիրը բաղկացած է Փրինսթոնի համալսարանից, մագիստրատուրայից և հետազոտական կենտրոններից։ Ընդհանուր շենքեր ունի Հեռանկարային հետազոտությունների ինստիտուտի հետ (անգլ.՝ Institute for Advanced Study): Համալսարանի կառուցվածքի մեջ են մտնում Հասարակական և միջազգային հարաբերությունների` Վուդրո Վիլսոնի անվան դպրոցը (անգլ.՝ The Woodrow Wilson School of Public and International Affairs), Մըքքարտերի թատրոնը (անգլ.՝ McCarter Theatre), գեղարվեստի և բնական պատմությունների թանգարանները, ինչպես նաև Հայրի Ֆայրսթոունի գրադարանը (անգլ.՝ The Harvey S. Firestone Memorial Library), որն աշխարհի ամենամեծ գրադարաններից մեկն է^[35]։

Չնայած 2012-2013 ուստարում համալսարանում ուսանել է 2674 ուսանող մագիստրոսի և դոկտորական կոչումների համար (անգլ.՝ graduate students), համալսարանի հիմնական ուղղվածությունը ուսանողներ կրթելն է (անգլ.՝ undergraduate students)^[36][37]: Համալսարանը հետազոտական բուհի համբավ ունի։

Բակալավրի կրթություն

Բակալավրի կրթությունը կազմակերպվում է 34 ֆակուլտետներում^[36]։ Գործում են արվեստների բակալավրի և ինժեներական գործի բակալավրի աստիճաններ^[38]։

Փրինսթոնում կրթությունը գիտությունների և արվեստների համադրություն է, որը միտված է հետազոտություններին։

Չնայած ամեն ֆակուլտետ թելադրում է իր պահանջները, սակայն ուսանողները պետք է մասնակցեն որոշակի քանակությամբ տարբեր դասընթացների, որոնք դուրս են գալիս նեղ մասնագիտական շրջանակներից^[39]։ Այդպիսով` ուսանողները լսում են դասընթացներ հետևյալ բնագավառներից.

• գրականություն և արվեստ
• պատմություն
• սոցիոլոգիա
• իմացաբանություն և ճանաչողություն
• վարվելակերպ և բարոյագիտություն
• բնագիտություն
• գիտություն և տեխնոլոգիա։

Ուսանողները երեք կամ չորս կիսամյակ պետք է ուսումնասիրեն օտար լեզու և մասնակցեն ստեղծագործական վարպետության դասընթացի^[40][41]։

Հումանիտար գիտությունները սովորաբար ունենում են 2 կամ 3 դասախոսություն և 1 գործնական պարապմունք շաբաթվա ընթացքում։

Գիտական ֆակուլտետների կուրսերում ուսանողները կարող են շաբաթվա մեջ 1 կամ 2 անգամ լրացուցիչ օգտվել լաբորատորիաներից։

Որպեսզի ավարտեն համալսարանը, բոլոր ուսանողները դիպլոմային աշխատանք պետք է գրեն չորրորդ կուրսում և 1 կամ 2 հետազոտական աշխատանք ներկայացնեն երրորդ կուրսում։

Չնայած դիպլոմային աշխատանքը սովորաբար գիտական հետազոտություն է, սակայն նույնիսկ ճարտարապետության և վիզուալ արվեստների (անգլ.՝ Visual Arts) ոլորտների ուսանողները կարող են ներկայացնել ստեղծագործական դիպլոմային աշխատանք, օրինակ` գրեն վեպ, բեմադրեն ներկայացում կամ մանրակերտ ներկայացնեն։

Մագիստրատուրա

Մագիստրատուրան գիտական աստիճաններ է առաջարկում հումանիտար, բնական գիտությունների, հասարակագիտության և մեքենաշինության ոլորտներում։ Ուսանողներին տրվում են հետևյալ աստիճանները.

• հումանիտար գիտությունների մագիստրոս,
• ճարտարապետության մագիստրոս (M.Arch.),
• տեխնիկական գիտությունների մագիստրոս (M.Eng.),
• ֆինանսական ոլորտի մագիստրոս (M.Fin.),
• տեխնիկական գիտությունների մագիստրոս (MSE),
• գիտությունների մագիստրոս(քիմիայից MS),
• հասարակության հետ կապերի մագիստրոս (MPA),
• պետական քաղաքականության ոլորտի մագիստրոս (MPP),
• հասարակական գործերի մագիստրոս (MPA):

Դոկտորական աստիճան

Դոկտորական աստիճան կարելի է պաշտպանել բոլոր այն առարկաներից, որոնք դասավանդվում են համալսարանում։ Այն պահանջում է ինքնատիպ և անկախ գիտահետազոտական գործունեություն, մինչդեռ ճարտարապետության, մեքենաշինության, ֆինանսատնտեսագիտական ոլորտների մագիստրատուրան շրջանավարտներ է պատրաստում իրենց մասնագիտական ոլորտներում աշխատանքային հաջող գործունեություն ծավալելու համար։

Փրինսթոնի համալսարանը ամենամեծ մրցակցություն ունեցող համալսարաններից է ԱՄՆ-ում։ Այսպես` դիմորդների ընդհանուր թվի միայն 8,5 %-ն է ընդունվում համալսարան<sup>[42]</sup>։ 2001 թվականին նախօրոք ընդունված բարեփոխումների ծրագրերի արդյունքում Փրինսթոնը դարձավ առաջին համալսարանը, որը հրաժարվեց ֆինանսական աջակցության կարիք ունեցող ուսանողներին փոխատվություն տալուց` փոխարենը ուշադրություն դարձնելով դրամաշնորհներին^[43]։ U.S. News & World Report հրատարակչության տվյալներով՝ առաջին կուրսի ուսանողների մոտ 60 %-ը ստանում է ֆինանսական օգնություն։ Դրամաշնորհի միջին չափը 2011-2012 թվականներին կազմել է $35.688 դոլար այն դեպքում, երբ համալսարում ուսանելու մեկ տարվա վարձը կազմում է $37.000 դոլար` չհաշված $12.069 դոլար լրացուցիչ ծախսը հանրակացարանի և սննդի համար^[44][45]։

1839 թվականին ստեղծված «Պատվո օրենսգիրքը» (անգլ.՝ Honor Code) (սա արտահայտություն է, որ բնութագրում է ակադեմիական բարեխղճությունը) պարտավորվում են ընդունել բոլոր ուսանողները համալսարան ընդունվելուց հետո` անկախ ֆակուլտետից, մասնագիտացումից և վկայականից, որն ուզում են ստանալ<sup>[46]</sup>։ Ամեն քննությանը և ամեն գրավոր աշխատանքին ուսանողները ստորագրում են «պատվո երդում», որի տեքստը հետևյալն է. «Երդվում եմ պատվովս, որ ես չեմ խախտի պատվո օրենսգիրքը քննության ընթացքում։ Այս աշխատանքը իմ սեփական հետազոտությունն է` համապատասխան համալսարանի պահանջներին»։

Երդումը ստորագրելն այնքան կարևոր է, որ ամեն աշուն համալսարանական Triangle Club ակումբը համալսարան ընդունվողների համար կատարում է երդման մասին երգ^[47][48]։

«Պատվո օրենսգրքի» նախնական տարբերակում պահանջվում էր, որ ուսանողը արդար լինի քննության ընթացքում։ Սակայն 1980 թվականին տեքստը փոփոխվել է և պահանջում է ուսանողից ցանկացած խախտում նկատելու դեպքում հայտնել այդ մասին։ Այդպիսով` «պատվո երդումն» ընդունելով` ուսանողները հաստատում են, որ ոչ միայն իրենք չեն խաբի, այլև կտեղեկացնեն կասկածելի վարքի դրսևորման յուրաքանչյուր դեպքի մասին։ Այդ իսկ պատճառով Փրինսթոնում բոլոր քննություններն անցնում են առանց դասախոսի կամ ընթերակայի մասնակցության։ «Պատվո օրենսգրքի» հենց այս երկակի բնույթով էլ տարբերվում է Փրինսթոնի համալսարանը ԱՄՆ-ի այլ համալսարաններից։ Դրա բոլոր խախտումները քննարկվում են «Պատվո կոմիտեում» (անգլ.՝ Honor Committee), իսկ տնային քննությունների (անգլ.՝ take-home examinations) պարագայում «Կանոնակարգային կոմիտեում» (անգլ.՝ Committee on Discipline)^[49]: Կոմիտեների անդամներն ընտրվում են ինչպես ուսանողներից, այնպես էլ դասախոսներից։ «Պատվո օրենսգրքի» խախտումը կարող է հանգեցնել համալսարանից ժամանակավոր կամ հիմնական վտարման, ինչը կարգապահական ամենախիստ պատիժն է^[50]։

Համալսարանում առաջնահերթ նշանակություն ունեն գիտական հետազոտությունները^[51]։ Պաշտոնապես գիտական գործունեությունը բաժանվում է 4 ընդհանուր ուղղությունների` ինժեներություն և կիրառական գիտություններ, հումանիտար, բնական և սոցիալական գիտություններ։ Համալսարանում աշխատում են ավելի քան 1.100 դասախոս 34 ֆակուլտետներում և 75 ինստիտուտներում ու կենտրոններում` ներառյալ ազգային երկու լաբորատորիաները(Geophysical Fluid Dynamics Lab, Princeton Plasma Physics Lab)^[51]: Համալսարանական լաբորատորիաների նորությունները պարբերաբար հրապարակվում են համալսարանի պաշտոնական կայքում, ինչպես նաև նրա մասնագիտացված ենթաբաժանմունքում^[52][53],:

Համալսարանի գրապահոցները պարունակում են ավելի քան 11 միլիոն միավոր` ներառյալ ավելի քան 7 միլիոն գրքերը։ Գլխավոր գրադարանը Հարվի Ֆայրսթոունի անվան գրադարանն է (անգլ.՝ The Harvey S. Firestone Memorial Library): Այդտեղ և 10 մասնագիտացված այլ գրադարաններում, 2010 թվականի տվյալներով, պահվում է 7.5 միլիոն գիրք, ինչը Փրինսթոնի համալսարանական գրադարանը դարձնում է աշխարհի խոշորագույն համալսարանական գրադարաններից մեկը<sup>[54][55][56]</sup>։ Գործում են առանձին մասնագիտացված գրադարաններ, որոնք առնչվում են ճարտարապետության, արվեստների պատմության, Արևելյան Ասիայի հետազոտության, մեքենաշինության, աշխարհագրության, միջազգային հարաբերությունների, պետական քաղաքականության ոլորտներին։ Ավարտական չորրորդ կուրսի ուսանողները, ովքեր դիպլոմային աշխատանք են գրում, կարող են օգտվել գլխավոր գրադարանի անհատական ընթերցախցիկներից։ 2007 թվականի փետրվարին Փրինսթոնի համալսարանը դարձել է գրադարանային 12-րդ համալիրը, որը միացել է «Google» ընկերության նոր հավակնոտ ծրագրին, որի նպատակն է համացանցի օգտատերերին հասանելի դարձնել համաշխարհային գրականության գլուխգործոցները` դրանք պատկերամուտի միջոցով համացանց բեռնելով^[57]։

Գլխավոր մասնաշենքը գտնվում է 500 ակր հողատարածքի վրա։ Ջեյմս Ֆորեստալի մասնաշենքը բաժանված է Փլեյնսբորո և Հարավային Բրանսուիկ մերձակա քաղաքների միջև։ Համալսարանը որոշ սեփականություն ունի նաև Վեսթ Վինձորում^[58]։ Մասնաշենքերը տեղակայված են Նյու Յորքից և Ֆիլադելֆիայից մոտավորապես մեկ ժամ հեռավորության վրա։

Ամենահին մասնաշենքը Նասաու Հոլլն է (անգլ.՝ Nassau Hall), որտեղ հրավիրվել է երրորդ կոնգրեսը^{[26][59][60][61]}։ Ավարտական միջոցառումներն ավանդաբար անցկացվում են Նասաու Հոլլի մերձակա մարգագետնում^[62]։ Մասնաշենքը 19-րդ դարի սկզբին և վերջին անընդհատ ընդարձակվել է^[63][64]։ Մակոշի նախագահության տարիներին (1868-1888) կառուցվել են ևս մի քանի շենքեր ռոմանական վերածննդի և բարձր գոթիկայի ոճով, որոնցից որոշ կառույցներ չեն պահպանվել^[65]։ 19-րդ դարի վերջին համալսարանը ձեռք է բերել նեոգոթիկայի ոճ, որով էլ հայտնի է մինչ այսօր^[66]։ Սկզբում ճարտարապետն էր Վիլյամ Փոթերը, ապա` Ռալֆ Ադամս Կրամը<sup>[67][68][69]</sup>։ Քոլեջի գոթական ոճը պահպանվել է բոլոր նոր շինություններում։ Նույն ոճով կառուցված համալսարանական եկեղեցին համալսարանական բոլոր եկեղեցիների մեջ մեծությամբ երրորդն է Վալպարաիսոյի համալսարանի և Քեմբրիջի Արքայական քոլեջի եկեղեցիներից հետո։ 1960-ական թվականներին մեծ թափ առած շինարարության հետ կառուցվեցին ևս մի շարք շինություններ` առավելապես ոչ նեոգոթիկայի ոճով^[70]։ Մի շարք ականավոր ճարտարապետներ, ինչպես օրինակ` Ֆրենկ Գերին (Լյուիսի անվան գրադարան), Յույ Մին Փեյը (Սփելման Հոլլ), Ռոբերտ Վենտուրին (Ֆրիստի անվան մասնաշենք), իրենց ներդրումն ունեցան կառույցների նախագծմանը^[71][72][73]):

Մի շարք քանդակներ սփռված են մասնաշենքերում` կազմելով Putnam Collection of Sculpture հավաքածուն։ Այն ներառում է Ալեքսանդր Կալդերի, Ջեյքոբ Էպշտայնի, Հենրի Մուրի, Իսամու Նոգուչիի, Պաբլո Պիկասսոյի, Ռիչարդ Սերայի քանդակները^[74][75]։

Մասնաշենքի հարավային մասի մոտ գտնվում է Կարնեգիի լիճը, որն արհեստական է և այդպես է անվանվել ի պատիվ Էնդրյու Կարնեգիի։ Վերջինս ֆինանսավորել է լճի շինարարությունը 1906 թվականին Փրինսթոնի համալսարանի շրջանավարտ իր մի ընկերոջ խնդրանքով^[76]։ Կարնեգին հույս ուներ, որ թիավարության հնարավորությունը ուսանողներին կոգեշնչի, և նրանք չեն զբաղվի ամերիկյան ֆուտբոլով, ինչը Կարնեգին «ազնվականական» մարզաձև չէր համարում^[77][78]։ Թիավարության Շիի անվան կենտրոնը մինչև օրս էլ համալսարանական թիավարության գրասենյակն է։

«Cannon Green»

Այսպես կոչված «մեծ թնդանոթը», որը թողել էին Փրինսթոնում բրիտանական զորքերը ճակատամարտից հետո, թաղված է Նասաու Հոլլի հարավահայաց բացատում։ Այն մնացել էր Փրինսթոնում մինչև 1812 թվականի անգլո-ամերիկյան պատերազմը, երբ տեղափոխվեց Նյու Բրանսուիկ^[79]։ 1836 թվականին թնդանոթը վերադարձվել է Փրինսթոն և տեղադրվել քաղաքի արևելյան մասում։ 1838 թվականին համալսարանի ուսանողները այն գիշերով տեղափոխել են մասնաշենքի տարածք և թաղել ներկայումս գտնվելու տեղում 1840 թվականին^[80]։

Երկրորդ` «փոքր թնդանոթը» թաղված է Վիգ Հոլլի հարևանությամբ։ Այն նույնպես գրավվել է Փրինսթոնի ճակատամարտի ժամանակ, սակայն առևանգվել է Ռատգերսի համալսարանի ուսանողների կողմից 1875 թվականին։ Առևանգումը պատմության մեջ մնացել է «Ռատգերս-Փրինսթոն թնդանոթային պատերազմ» անունով։ Հարցը լուծել են համալսարանների նախագահները, որոնց համատեղ որոշմամբ «փոքր թնդանոթը» վերադարձվել է Փրինսթոն<sup>[81]</sup>։ Ռատգերսի համալսարանի ուսանողները, ովքեր ավանդաբար շարունակում են վեճը թնդանոթի պատկանելության վերաբերյալ, թնդանոթի` հողից դուրս ցցված փողը երբեմն ներկում են վառ կարմիր գույնով^[82][83]։

Այն տարիներին, երբ Փրինսթոնի համալսարանի ուսանողները ամերիկյան ֆուտբոլով հաղթում են այնպիսի համալսարանական թիմերի, ինչպիսիք են Հարվարդը և Եյլը, Փրինսթոնում դա տոնում են՝ խարույկ վառելով այն մարգագետնի վրա, որտեղ թաղված է «մեծ թնդանոթը»։ Այդ երևույթ ստացել է «կանաչ թնդանոթ» (անգլ.՝ Cannon Green) անվանումը։ Վերջին անգամ 12-ամյա ընդմիջումից հետո դա տեղի է ունեցել 2006 թվականին^[84]։

Փրինսթոնի համալսարանը իր բոլոր ուսանողներին ապահովում է կացարանով։ Ուսանողների ավելի քան 98 %-ը ապրում է ուսանողական քաղաքի մասնաշենքերի հանրակացարաններում^[85]։ Առաջին և երկրորդ կուրսեցիները ապրում են, այսպես կոչված, քոլեջ-հանրակացարաններում, իսկ երրորդ և չորրորդ կուրսեցիները` ավագ կուրսեցիների համար նախատեսված ավանդական հանրակացարաններում։ Փրինսթոնի հանրակացարանները գրեթե չեն տարբերվում այլ հանրակացարաններից, միայն թե քոլեջ-հանրակացարաններն ունեն ճաշի համար նախատեսված ընդարձակ սրահներ։ Ցանկացած ուսանող կարող է ձեռք բերել «արտադրական պլան» և սնվել այդ մեծ սրահում։ Վերջին տարիներին ավագ կուրսերի ուսանողները ևս հնարավորություն են ստացել ապրելու քոլեջ-հանրակացարաններում իրենց ուսանողական չորս տարիների ընթացքում։ Նրանք հնարավորություն ունեն նաև ապրելու Փրինսթոն քաղաքում, սակայն բնակարանների բարձր գները ստիպում են ուսանողներին ընտրել ուսանողական մասնաշենքերը։

Ուսանողների հասարակական կյանքը անցնում է, այսպես կոչված, «սնվելու ակումբներում» (անգլ.՝ eating clubs): Ուսանողները երկրորդ կուրսում հնարավորություն են ստանում միանալու այդպիսի ակումբներից մեկին։ Փրինսթոնյան այդ առանձնահատուկ ակումբներն անկախ են համալսարանական ղեկավարությունից` ուսանողների համար դառնալով սնվելու և երեկույթներ անցկացնելու միջավայր ուսումնական ողջ տարվա ընթացքում։

Համալսարանում գործում են 6 քոլեջ-հանրակացարաններ։ Դրանցում կազմակերպվում են տարաբնույթ միջոցառումներ, ընդունում են տարբեր հյուրերի։ Օրինակ` դերասան, սցենարիստ և ռեժիսոր Էդվարդ Նորթոնը Փրինսթոնի համալսարանում ներկա է գտնվել իր մասնակցությամբ ֆիլմի` «Մարտական ակումբի» դիտմանը։ Քոլեջ-հանրակացարանները հայտնի են իրենց այցելություններով Նյու Յորք, որտեղ հանդիսատեսն են դառնում տարբեր օպերաների, բալետների, բրոդվեյյան ներկայացումների, ցուցահանդեսների, մարզական միջոցառումների։ Փրինսթոնի «Պրոսպեկտ» (անգլ.՝ Prospect Avenue) փողոցում գտնվող ուսանողական «սնման ակումբները» միավորում են ավագ կուրսեցիներին։ Այդ ակումբները տասն են։

Փրինսթոնում գործում են այլ ակումբներ ևս։ 2011 թվականի տվյալներով գործել է ուսանողական մոտ 300 կազմակերպություն^[86]։

Համալսարանում անցկացվում են «Միավորված ազգերի մոդել» կազմակերպության (անգլ.՝ «Model United Nations», կրճատ` MUN) երկու համաժողովներ։ Աշնանը կամ ձմռանը համալսարանում անցկացվում է PMUNC համաժողովը աշակերտների համար, իսկ գարնանը PICSim-ի ևս մեկ համաժողով^[87][88]։ Ամեն տարի նոյեմբերին Վաշինգտոնում Փրինսթոնի համալսարանի ուսանողները աշակերտների համար կազմակերպում են համաժողով, որը կոչվում է «Փոքր կոնգրես» (անգլ.՝ «Model Congress»):

Փրինսթոնի համալսարանի կառուցվածքի մեջ են մտնում 6 քոլեջ-հանրակացարաններ (անգլ.՝ residential college), որոնցից յուրաքանչյուրում ապրում են առաջին և երկրորդ կուրսերի մոտ 500 ուսանող, ինչպես նաև ավագ կուրսերի որոշ ուսանողներ։ Ամեն քոլեջում գործում են ճաշասրահ և մի քանի այլ սրահներ` ընթերցասրահ, թատերական հրապարակներ, գրադարաններ։ Ուիլսոն քոլեջը (անգլ.՝ Wilson College) և Ֆորբս քոլեջը (անգլ.՝ Forbes College) կառուցվել են 20-րդ դարի 70-ական թվականներին։ Ռոքֆելեր քոլեջը (անգլ.՝ Rockefeller College), Մեյթի քոլեջը (անգլ.՝ Mathey College) և Բաթլեր քոլեջը (անգլ.՝ Butler College) հիմնադրվել են 1983 թվականին։ Ուիթման քոլեջի (անգլ.՝ Whitman College) շինարարությունը ավարտվել է 2007 թվականին։

Ռոքֆելեր քոլեջ և Մեյթի քոլեջ

Ռոքֆելեր և Մեյթի քոլեջները գտնվում են տարածքի հյուսիսարևմտյան մասում։ Նրանց` նեոգոթիկայի ոճով ճարտարապետությունը կարելի է տեսնել համալսարանի գովազդային գրքույկներում։ Դրանք, ինչպես համալսարանի` նեոգոթիկայի ոճով շատ շինություններ,կառուցվել են մինչև քոլեջ-հանրակացարանների համակարգի ներմուծումը, այդ պատճառով էլ հետո են հարմարեցվել այդ համակարգին։

Ուիլսոն քթլեջ և Բաթլեր քոլեջ

Հարավային մասում գտնվող Ուիլսոն և Բաթլեր քոլեջները կառուցվել են 1960-ական թվականներին։ Ուիլսոն քոլեջը քոլեջ-հանրակացարանների համակարգը ներդնելու փորձարարական կառույց է։ Բաթլեր քոլեջը մինչ նոր համակարգի ներմուծումը ավանդական եղանակով կառուցված քոլեջ էր։ Համրակացարանը, որը գտնվում էր քոլեջի քառանկյուն բակում, քանդվել է 2007 թվականին։ Բաթլեր քոլեջի նոր համալիրը բացվել է 2009 թվականին։

Ֆորբս քոլեջ

Ֆորբս քոլեջը գտնվում է փրինսթոնյան պատմական «Փրինսթոն Ինն» (անգլ.՝ Princeton Inn) հյուրանոցի տեղում` այն մարգագետնի մոտ, որը նախատեսված էր գոլֆ խաղալու համար։ 1924 թվականին կառուցված «Փրինսթոն Իննում» անցկացվել են գիտական շատ սիմպոզիումներ, որին մասնակցել են նշանավոր շատ գիտնականներ ինչպես համալսարանից, այնպես էլ նրա շրջանակներից դուրս։ Ներկայումս Ֆորբս քոլեջի շինություններում ապրում է մոտ 400 ուսանող։

Ուիթման քոլեջ

2003 թվականին սկսվել է վեցերորդ քոլեջ-հանրակացարանի շինարարությունը, որն անվանվել է Ուիթման քոլեջ` ի պատիվ գլխավոր հովանավոր Մարգարեթ «Մեգ» Ուիթմանի (անգլ.՝ Meg Whitman): Համալսարանի` 1977 թվականի շրջանավարտ Ուիթմանը եղել է eBay ընկերության գործադիր տնօրենը։ Նոր հանրակացարանը կառուցվել է նեոգոթիկայի ոճով ճարտարապետ Դեմետրի Պորֆիրիոսի նախագծով։ Շինարարությունն ավարտվել է 2007 թվականին և բացվել հենց նույն թվականին։

Մագիստրոսական քոլեջ

Փրինսթոնի համալսարանի կառուցվածքի մեջ է մտնում մագիստրոսների և գիտությունների թեկնածուների համար նախատեսված ևս մեկ քոլեջ` Մագիստրոսական քոլեջը (անգլ.՝ Graduate College): Այն տեղակայված է Ֆորբս քոլեջի հետին մասում։ Մեկուսացված այդպիսի դիրքը արդյունք է ԱՄՆ-ի նախագահ Վուդրո Վիլսոնի և մագիստրատուրայի դեկան Էնդրյու Ֆլեմինգ Վեսթի (անգլ.՝ Andrew Fleming West) միջև ծագած վեճի։ Վիլսոնը պնդում էր, որ քոլեջը գտնվի մասնաշենքերի մեջտեղում, իսկ Վեսթը` հնարավորիս հեռու, որպեսզի մագիստրոսները առանձնանան։ Վեճում հաղթում է Վեսթը^[89]։ Քոլեջը նեոգոթիկայի ոճով համալիր է, որտեղ աչքի է ընկնում Քլիվլենդի աշտարակը (անգլ.՝ Cleveland Tower): Այն տեսարժան վայր է, որտեղ գտնվում է աշխարհի ամենալավ կարիլիոններից (երաժշտական գործիք) մեկը։ Նրա ճարտարապետությունն առանձնանում է նույնիսկ նեոգոթիկայի ոճով կառուցված մնացած այլ մասնաշենքերից։

Փրինսթոնի համալսարանում գործում են երեք մակարդակի թիմեր։ «Համալսարանական» (անգլ.՝ varsity) մարզական թիմերը պաշտոնապես ներկայացնում են համալսարանը։ «Ակումբային» (անգլ.՝ club) թիմերը կազմված են ուսանողներից, սակայն կախում չունեն համալսարանի վարչակազմից։ «Ներհամալսարանական» (անգլ.՝ intramural) մարզական թիմերը, կազմված լինելով ուսանողներից, մրցում են համալսարանի ներսում միայն` հազվադեպ հանդիպելով այլ համալսարանների թիմերի հետ։

Փրինսթոնի համալսարանում գործում են 38 համալսարանական և 35 ակումբային մարզական թիմեր^[90]։ «Փրինսթոնյան դիտարկում» թերթը, որը կապ չունի համալսարանի հետ, Փրինսթոնի համալսարանը հռչակել է տասներորդ ամենաուժեղ «մարզական դպրոցը» երկրում։ «Թայմ» թերթը ևս համալսարանի մարզական թիմերը հռչակել է ուժեղագույններից մեկը երկրում։ Փրինսթոնը ռեկորդ է հռչակել` 2000-2001 թվականներին նվաճելով մարզական 21 մրցանակ։ 2001-2004 թվականներին Փրինսթոնը 36 մրցանակ է ստացել «Բաղեղի լիգայի» մրցություններում։

Ամերիկյան ֆուտբոլ

1896 թվականի նոյեմբերի 6-ը, երբ առաջին անգամ իր պատմության մեջ համալսարանի` ամերիկյան ֆուտբոլի թիմը հանդիպել է Ռատգերսի համալսարանի թիմին, համարվում է այս խաղի ծննդյան օրը։ Այդ օրը Փրինսթոնի թիմը պարտություն է կրել։ Այն ժամանակվա ամերիկյան ֆուտբոլը զգալիորեն տարբերվում էր խաղի ներկայիս տարբերակից<sup>[91]</sup>։ Այս խաղի պատմության ողջ ընթացքում ազգային չեմպիոնատում Փրինսթոնի մարզական ակումբները ամենամեծ թվով հաղթանակներն են տարել` 26^[92]։

Բասկետբոլ

Շատ հայտնի է համալսարանի` բասկետբոլի թիմը։ 1975 թվականին թիմը հաղթել է National Invitation Tournament-ում։ 1996 թվականին երկրի առաջնությունում թիմը հաղթանակ է տարել Լոս Անջելեսի կալիֆոռնյան համալսարանի թիմին` 43-41 հաշվով։ «Բաղեղի լիգայի» խաղերում Փրինսթոնի և Փենսիլվանիայի համալսարանները ավանդաբար լավագույն արդյունքներ են ցուցաբերում։

Թիավարություն

Համալսարանը հայտնի է թիավարության` կանաց և տղամարդկանց թիմերով, որոնք ամենաընդգրկունն են 150 մարզիկներով։ Տղամարդկանց թիմը 1996 թվականին հաղթել է երկրի առաջնությունում։ 2000-2010 թվականներին թիավարության` տղամարդկանց և կանանց թիմերը հաղթել են ազգային 14 և միջազգային 2 մրցաշարերում^[93]։

Լաքրոս

Իրենց հաղթանակներով հայտնի են համալսարանի` կանանց և տղամարդկանց թիմերը լաքրոս մարզաձևում։ Տղամարդկանց թիմին վերջին երկու տասնամյակներում ուղեկցել է հաջողությունը. թիմը հաղթել է նահանգային 13 (1992, 1993, 1995-2004, 2006) և ազգային 6 առաջնություններում (1994, 2002, 2003)։

Ռեգբի

Փրինսթոնում ռեգբին մուտք է գործել 1860 թվականին։ Դրանից հետո ուսանողները փոխել են խաղի որոշ կանոններ Ռատգերսի համալսարանի թիմի հետ խաղում (1869)` դրանով ստեղծելով ամերիկյան ֆուտբոլ խաղը։ Եվ քանի որ վերջինս ավելի մեծ հեղինակություն է սկսում վայելել ուսանողների շրջանում, ռեգբին հետզհետե հետընթաց է ապրել։ Ռեգբին Փրինսթոնում սկսել է զարգանալ «մեծ ճգնաժամի» տարիներին մի խումբ ուսանողների և միջազգային իրավունքի բաժնի մեկ պրոֆեսորի շնորհիվ։

Փրինսթոնի` ռեգբիի ակումբը պաշտոնապես հիմնվել է 1931 թվականին և այդ ժամանակից ի վեր գործում է անընդհատ։ Առաջին խաղաշրջանում համալսարանի թիմը պարտություն չի կրել` հաղթելով նաև Հարվարդի համալսարանի թիմին։ Այս երկու համալսարանների թիմերի միջև խաղերը վերածվել են համալսարանների միջև պայքարի, որը հինգ տարի ընդհատվել է խաղերից հետո և երբեմն էլ խաղերի ժամանակ տեղի ունեցած անկարգությունների պատճառով։ Այդ խաղերից առաջինում թիմերը հանդիպել են Հարվարդում 20.000 հանդիսատեսի ներկայությամբ։ «Բոստոն գլոուբ» թերթի մարզական բաժնում այս խաղի մասին հոդվածը գլխավոր ու ամենածավալուն հոդվածն էր։

Ներկայումս Փրինսթոնում ռեգբին «ակումբային» մարզաձև է։ Թիմը վայելում է մրցակիցների հարգանքը` մի քանի անգամ չեմպիոն դառնալով Նյու Ջերսի նահանգում և «Թավշե լիգայի» խաղերում։

1980 թվականին Փրինսթոնում ձևավորվել է ռեգբիի` կանանց թիմը<sup>[94]</sup>։ Նա հաղթել է բազմաթիվ առաջնություններում, այդ թվում` կանանց համալսարանական թիմերի միջև երկրի առաջնությունում։

Այլ մարզաձևեր

Համալսարանում ձևավորվել են ջրագնդակյի` կանանց և տղամարդկանց թիմեր։ Տղամարդկանց թիմը մասնակցել է երկրի առաջնությանը այդ մարզաձևից։ Հաջողություններ է գրանցել վոլեյբոլի` կանանց թիմը. այդ առումով տղամարդկանց թիմը զիջում է կանանց թիմին։ Գոլֆի և թենիսի թիմերը մասնակցել են ինչպես գարանանային, այնպես էլ աշնանային խաղերին։ Չնայած հաջողություններ ունենալուն` դրանք, սակայն, մեծ հեղինակություն չեն վայելում ուսանողական միջավայրում։ Համալսարանում գործում է ֆուտբոլի կանանց թիմ։ Սուսերամարտիկների թիմը ազգային երեք առաջնությունների հաղթող է, իսկ սուսերամարտի երկու մարզուհիներ ներկայացրել են երկիրը օլիմպիական խաղերում։

Իր հաղթանակներով աչքի է ընկնում մականախաղի թիմը։ Այն, սկսած 1994 թվականից, ամեն տարի հաղթել է առաջնությունում։ 2009 թվականին թիմը մասնակցել է երկրի առաջնությանը` զիջելով միայն Մերիլենդի համալսարանի թիմին։

Մի քանի երգերի շարքում, որոնք հաճախ հնչում են տարբեր միջոցառումների ժամանակ, լայն տարածում ունի փրինսթոնյան թնդանոթային երգը (Princeton Cannon Song):

Բոբ Դիլանը գրել է «Մորեխի օրը» երգը` հիմնվելով համալսարանի պատվավոր դոկտորի կոչում ստանալու իր փորձի վրա։

«Old Nassau»

«Old Nassau» («Հին Նասաու») երգը Փրինսթոնի համալսարանի հիմնն է 1859 թվականից։ Նրա բառերը գրվել են այդ նույն թվականին առաջին կուրսի ուսանող Հարլան Փեյջ Ռեքի կողմից (Harlan Page Peck) և հրատարակվել են Փրինսթոնի ուսանողական ամենահին թերթում` Nassau Literary Review-ում։ Մինչ Langlotz երաժշտության գրվելը երգը կատարվում էր «Հին, բարի ժամանակներ» երաժշտությամբ^[95]։

«Հին Նասաու» արտահայտությունը վերաբերում է ոչ միայն համալսարանի հիմնին, այլև Նասաու Հոլլ մասնաշենքին, որը կառուցվել է 1756 թվականին և կոչվել Վիլհելմ III-ի պատվին։ Շինարարության ավարտման պահին այն համալսարանական ամենամեծ շենքն էր Հյուսիսային Ամերիկայում։ 1783 թվականի հունիսի 30-ից նոյեմբերի 4-ը այստեղ է հրավիրվել Դաշնային կոնգրեսը` ԱՄՆ-ի օրենսդրական վերջին միապալատ անդամը։ Այս հանգամանքի շնորհիվ Փրինսթոնը այդ ընթացքում դարձել էր ԱՄՆ-ի մայրաքաղաքը^[96]։

«Հին Նասաու» արտահայտությունը վերաբերում է նաև քիմիական ռեակցիային, որի արդյունքում լուծույթը դառնում է նախ նարնջագույն, ապա` սև. այս երկու գույներն էլ համալսարանի պաշտոնական գույներն են^[97]։

Համալսարանը ղեկավարում է նախագահը, որին ընտրում է տնօրենների խորհուրդը։ Մինչև 1902 թվականը` Վուդրո Վիլսոնի պաշտոնակատարումը, ով ներկայացնում էր քաղաքական փիլիսոփայությունն ու պատմությունը, համալսարանի նախագահները հոգևորականության ներկայացուցիչներ էին, ինչպես նաև պրոֆեսորներ։ Նախագահ Թիլմանը եղել է կենսաբան, նրան նախորդող երկու նախագահները` տնտեսագետներ։

Փրինսթոնի համալսարանը կապված է Նոբելյան մրցանակի ավելի քան 35 և ԱՄՆ-ի Ազգային գիտական շքանշանի 19 դափնեկիրների հետ։ Ստորև ներկայացվում է համալսարանի հետ կապված նշանավոր մարդկանց ցուցակը.

• Վացլավ Էդվարդ Բենեշ - մաթեմատիկոս
• Նինա Բերբերովա - դասախոս, գրող
• Էլկան Բլոուտ - բիոքիմիկ
• Պիտեր Բոգուցկի - ժամանակի ամենաակնառու հնագետներից մեկը
• Կլարենս Բրաուն - ամերիկացի փիլիսոփա, բանասեր, գրականագետ,թարգմանիչ
• Վուդրո Վիլսոն - ԱՄՆ նախագահ
• Իոասաֆ - դասախոս
• Կվամե Էնթոնի Ապիա - փիլիսոփա, գրող, մշակութաբան
• Չարլզ Կոնրադ - ամերիկացի տիեզերագնաց
• Փոլ Քրուգման - Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր տնտեսագիտության ոլորտում
• Հարվի Լեյբենսթայն - ամերիկացի տնտեսագետ
• Ջոն Մաք Քարտի - համակարգչային ոլորտի ամերիկացի գիտնական, Թյուրինգի մրցանակակիր
• Ֆրից Մահլուպ - ավստրիացի և ամերիկացի տնտեսագետ
• Ուենթուորթ Միլեր - ամերիկացի դերասան
• Ջոն Միլնոր - ամերիկացի մաթեմատիկոս
• Ջեյմս Մեդիսոն - ԱՄՆ նախագահ
• Ջոզեֆ Ս. Նայ Կրտսեր - ամերիկացի քաղաքագետ
• Ջոն Նեշ - Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր տնտեսագիտության ոլորտում
• Ջոն Կոնվեյ - անգլիացի մաթեմատիկոս, հեղինակավոր չորս մրցանակների դափնեկիր
• Անդրեյ Օկունկով - ռուս և ամերիկացի մաթեմատիկոս
• Մայքլ Պորտեր - ամերիկացի տնտեսագետ
• Էնդրյու Ուայլս - բրիտանացի մաթեմատիկոս, Ֆերմայի մեծ թեորեմի ապացուցողը
• Էդմունդ Ուիլսոն - քննադատ, գրող
• Ռիչարդ Ֆեյնման - Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր ֆիզիկայի ոլորտում
• Ֆրենսիս Սքոթ Ֆիցջերալդ - գրող
• Լուիս Ֆիշեր - լրագրող
• Դենիել Ցուի - Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր ֆիզիկայի ոլորտում
• Բրուք Շիլդս - մոդել, դերասանուհի
• Ալբերտ Այնշտայն - Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր ֆիզիկայի ոլորտում (դասախոս)
• Էրվին Պանովսկի - արվեստի տեսաբան
• Բհարտի Տիրտհա Սվամի - ամերիկացի հասարակական գործիչ
• Քրիսթոֆեր Սիմս և Թոմաս Սարջենթ - Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրներ տնտեսագիտության ոլորտում
• Հարուկի Մուրակամի - գրող
• Ուիլյամ Քրեյգ - փիլիսոփա, մաթեմատիկոս

(508) Պռինսետոնիա աստերոիդը կոչվել է Փրինսթոնի համալսարանի պատվին աստղագետ Ռայմոնդ Դուգանի կողմից, ով հայտնաբերել է այն Մաքս Վոլֆի հետ Հայդելբերգ-Կյոնիգշտուլի լանդային աստղադիտարանում։ Աստերոիդը հայտնաբերվել է 1903 թվականին, երբ գիտնականը Հայդելբերգի համալսարանում աշխատում էր իր դոկտորական ատենախոսության վրա։

Համալսարանի առաջին մասնաշենքի` Նասաու Հոլլի պատվին անվանվել է (534) Նասովիա աստերոիդը, որը Ռայմոնդ Դուգանը հայտնաբերել է 1904 թվականին։