Տերբիում

65	Գադոլինիում ← Տերբիում → Դիսպրոզիում
	Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգ 65Tb
	; Փաթուկ, մածուցիկ, արծաթափայլ մետաղ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ	Տերբիում /Terbium (Tb), Tb, 65
Ատոմային զանգված ; (մոլային զանգված)	158,92535(2) զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա	[Xe] 4f9 6s2
Ատոմի շառավիղ	180 պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ	159 պմ
Իոնի շառավիղ	(+4e) 84 (+3e) 92,3 պմ
Էլեկտրաբացասականություն	1,2 (Պոլինգի սանդղակ)
Էլեկտրոդային պոտենցիալ	Tb←Tb3+ −2,31 В
Օքսիդացման աստիճաններ	4, 3
Իոնացման էներգիա ; (առաջին էլեկտրոն)	569,0 (5,90) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան	1 629 Կ
Եռման ջերմաստիճան	3 296 Կ
Մոլյար ջերմունակություն	29 Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ	19,2 սմ³/մոլ
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածք	վեցանկյուն
Բյուրեղացանցի տվյալներ	a=3,600 c=5,694
C/a հարաբերություն	1,582
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն	(300 Կ) 11,1 Վտ/(մ·Կ)
CAS համար	CAS գրանցման համար?

Տերբիում (լատին․՝ Terbium), քիմիական տարր է, որի նշանն է Tb, պարբերական համակարգի 6-րդ պարբերության, 3-րդ խմբի տարր, լանթանիդ, կարգահամարը՝ 65, ատոմական զանգվածը՝ 158,9254։ f տարր է, ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կաոուցվածքն է 4s² 4p⁶ 4d¹⁰ 4f⁹5s²5p⁶6s²։ К, L, М թաղանթները լրացված են։ Պատկանում է հազվագյուտ հողային տարրերի շարքին։

65	Տերբիում
Tb 158,925
4f⁹6s²

Պատմություն

Հայտնաբերել է 1843 թվականին շվեդ քիմիկոս Կ․ Դ․ Մոսանդերը (1797-1858) իտերբիտ (գադոլինիտ) միներալից անջատված իտրիումային հողում և իտերիումի ու էրբիումի նման անվանել է շվեյցարական Իտերբի գյուղի անունով։

Բնության մեջ

Տերբիումի պարունակությունը երկրակեղևում մոտ 4,3•10⁻⁴ % է, ըստ զանգվածի։

Հանքավայրեր

Տերբիումը մտնում է լանթանիդների կազմի մեջ, որոնց հանքավայրերը գտնվում են՝ ԱՄՆ-ում, Ղազախստանում, Ռուսաստանում, Ուկրաինայում, Ավստրալիայում, Բրազիլիայում, Հնդկաստանում^[3]։

Ստացում

Տերբիումը ստանում են մոնացիտ, քսենոտիմ և էվքսենիտ միներալներից, որոնք մշակում են խիտ ծծմբական թթվով կամ ալկալիով։ Նստեցնում են ֆտորիդը կամ թրթնջկատը։

Խառնուրդներից բաժանում են էքստրահելով և քրոմատագրաֆիական եղանակով։ Մետաղական տերբիումը ստանում են ֆտորիդը կալցիումով վերականգնելով։ Մաքրում են վակուումային թորմամբ։

Ֆիզիկական հատկություններ

Բաց մոխրագույն, արծաթափայլ պլաստիկ մետաղ է, հալման ջերմաստիճանը՝ 1450 °C, եռմանը՝ 3227 °C, խտությունը 8272 կգ/մ³։ 1287 °C-ում ենթարկվում է պոլիմորֆային ձեափոխության։ Միացություններում ցուցաբերում է +3 (երբեմն +4) օքսիդացման աստիճան։

Քիմիական հատկություններ

Քիմիապես ակտիվ է։ Մետաղների լարվածության շարքում գտնվում է ջրածնից առաջ, լուծվում է թթուներում (ջրում՝ դանդաղ)։

\mathrm {2Tb+3H_{2}SO_{4}O\longrightarrow 2Tb^{+3}+3SO_{2}^{-4}+3H_{2}}

Օդում օքսիդանում է․ օքսիդը՝ TbО₃-ը, դժվարահալ է, համապատասխան հիդրատը՝ Tb(OH)₃, հիմնային է, ալկալիներում չի լուծվում։

\mathrm {8Tb+7O_{2}\longrightarrow 2Tb_{4}O_{7}}

Քլորիդը, նիտրատը, սուլֆատը լավ են լուծվում ջրում, ֆտորիդը, ֆոսֆատը, կարբոնատը, թրթնջկատը՝ վատ։

\mathrm {2Tb+6H_{2}O\longrightarrow 2Tb(OH)_{3}+3H_{2}}

Տերբիումը միանում է հալոգենների, տաքացնելիս՝ ջրածնի, ծծմբի, ազոտի, ֆոսֆորի, ածխածնի հետ։

\mathrm {2Tb+3X_{2}\longrightarrow 2TbX_{3}}

(X = F, Cl, Br, I)

Փոխազդում է ածխածնի օքսիդների հետ։ Առաջացնում է նաև կոմպլեքսային միացություններ, մետաղների հետ՝ համաձուլվածքներ։

Իզոտոպներ

Բնական տերբիումը միաիզոտոպ է (¹⁵⁹Tb)։ Ստացվել են 147-164 ատոմական զանգվածներով 17 ռադիոակտիվ իզոտոպները, որոնցից ամենաերկարակյացը ¹⁵⁸Tb-ն է (T_1/2 = 1,2•10³ տարի)։

¹⁶³Tb (T_1/2 = 6,5 ժ) և ¹⁶⁴Tb (23 ժ)-ը ստացվում են ջերմային նեյտրոնների ներգործությամբ՝ ²³⁵Ս-ի տրոհման ժամանակ։

nuclide symbol	Z(p)	N(n)	իզոտոպի զանգված (u)	կյանքի տևողություն	տրոհում mode(s)^[4]	բջիջ իզոտոպ(s)	ատոմ սպին	ներկայացուցիչ իզոտոպ բաղադրություն (մոլ մաս)	բնական փոփոխություն
nuclide symbol	գրգռման էներգիա			կյանքի տևողություն	տրոհում mode(s)^[4]	բջիջ իզոտոպ(s)	ատոմ սպին	ներկայացուցիչ իզոտոպ բաղադրություն (մոլ մաս)	բնական փոփոխություն
¹³⁵Tb	65	70		0.94(+33-22) ms			(7/2-)
¹³⁶Tb	65	71	135.96138(64)#	0.2# s
¹³⁷Tb	65	72	136.95598(64)#	600# ms			11/2-#
¹³⁸Tb	65	73	137.95316(43)#	800# ms [>200 ns]	β⁺	¹³⁸Gd
¹³⁸Tb	65	73	137.95316(43)#	800# ms [>200 ns]	p	¹³⁷Gd
¹³⁹Tb	65	74	138.94829(32)#	1.6(2) s	β⁺	¹³⁹Gd	11/2-#
¹⁴⁰Tb	65	75	139.94581(86)	2.4(2) s	β⁺ (99.74%)	¹⁴⁰Gd	5
¹⁴⁰Tb	65	75	139.94581(86)	2.4(2) s	β⁺, p (.26%)	¹³⁹Eu	5
¹⁴¹Tb	65	76	140.94145(11)	3.5(2) s	β⁺	¹⁴¹Gd	(5/2-)
^141mTb	0(200)# ԿէՎ			7.9(6) s	β⁺	¹⁴¹Gd	11/2-#
¹⁴²Tb	65	77	141.93874(32)#	597(17) ms	β⁺	¹⁴²Gd	1+
¹⁴²Tb	65	77	141.93874(32)#	597(17) ms	β⁺, p	¹⁴¹Eu	1+
^142m1Tb	280.2(10) ԿէՎ			303(17) ms	IT (99.5%)	¹⁴²Tb	(5-)
^142m1Tb	280.2(10) ԿէՎ			303(17) ms	β⁺ (.5%)	¹⁴²Gd	(5-)
^142m2Tb	621.4(11) ԿէՎ			15(4) µs
¹⁴³Tb	65	78	142.93512(6)	12(1) s	β⁺	¹⁴³Gd	(11/2-)
^143mTb	0(100)# ԿէՎ			<21 s	β⁺	¹⁴³Gd	5/2+#
¹⁴⁴Tb	65	79	143.93305(3)	~1 s	β⁺	¹⁴⁴Gd	1+
¹⁴⁴Tb	65	79	143.93305(3)	~1 s	β⁺, p (rare)	¹⁴³Eu	1+
^144m1Tb	396.9(5) ԿէՎ			4.25(15) s	IT (66%)	¹⁴⁴Tb	(6-)
					β⁺ (34%)	¹⁴⁴Gd
					β⁺, p (<1%)	¹⁴³Eu
^144m2Tb	476.2(5) ԿէՎ			2.8(3) µs			(8-)
^144m3Tb	517.1(5) ԿէՎ			670(60) ns			(9+)
^144m4Tb	544.5(6) ԿէՎ			<300 ns			(10+)
¹⁴⁵Tb	65	80	144.92927(6)	20# min	β⁺	¹⁴⁵Gd	(3/2+)
^145mTb	0(100)# ԿէՎ			30.9(7) s	β⁺	¹⁴⁵Gd	(11/2-)
¹⁴⁶Tb	65	81	145.92725(5)	8(4) s	β⁺	¹⁴⁶Gd	1+
^146m1Tb	150(100)# ԿէՎ			24.1(5) s	β⁺	¹⁴⁶Gd	5-
^146m2Tb	930(100)# ԿէՎ			1.18(2) ms			(10+)
¹⁴⁷Tb	65	82	146.924045(13)	1.64(3) h	β⁺	¹⁴⁷Gd	1/2+#
^147mTb	50.6(9) ԿէՎ			1.87(5) min	β⁺	¹⁴⁷Gd	(11/2)-
¹⁴⁸Tb	65	83	147.924272(15)	60(1) min	β⁺	¹⁴⁸Gd	2-
^148m1Tb	90.1(3) ԿէՎ			2.20(5) min	β⁺	¹⁴⁸Gd	(9)+
^148m2Tb	8618.6(10) ԿէՎ			1.310(7) µs			(27+)
¹⁴⁹Tb	65	84	148.923246(5)	4.118(25) h	β⁺ (83.3%)	¹⁴⁹Gd	1/2+
¹⁴⁹Tb	65	84	148.923246(5)	4.118(25) h	α (16.7%)	¹⁴⁵Eu	1/2+
^149mTb	35.78(13) ԿէՎ			4.16(4) min	β⁺ (99.97%)	¹⁴⁹Gd	11/2-
^149mTb	35.78(13) ԿէՎ			4.16(4) min	α (.022%)	¹⁴⁵Eu	11/2-
¹⁵⁰Tb	65	85	149.923660(8)	3.48(16) h	β⁺ (99.95%)	¹⁵⁰Gd	(2-)
¹⁵⁰Tb	65	85	149.923660(8)	3.48(16) h	α (.05%)	¹⁴⁶Eu	(2-)
^150mTb	457(29) ԿէՎ			5.8(2) min	β⁺	¹⁵⁰Gd	9+
^150mTb	457(29) ԿէՎ			5.8(2) min	IT (rare)	¹⁵⁰Tb	9+
¹⁵¹Tb	65	86	150.923103(5)	17.609(1) h	β⁺ (99.99%)	¹⁵¹Gd	1/2(+)
¹⁵¹Tb	65	86	150.923103(5)	17.609(1) h	α (.0095%)	¹⁴⁷Eu	1/2(+)
^151mTb	99.54(6) ԿէՎ			25(3) s	IT (93.8%)	¹⁵¹Tb	(11/2-)
^151mTb	99.54(6) ԿէՎ			25(3) s	β⁺ (6.2%)	¹⁵¹Gd	(11/2-)
¹⁵²Tb	65	87	151.92407(4)	17.5(1) h	β⁺	¹⁵²Gd	2-
¹⁵²Tb	65	87	151.92407(4)	17.5(1) h	α (7×10⁻⁷%)	¹⁴⁸Eu	2-
^152m1Tb	342.15(16) ԿէՎ			0.96 µs			5-
^152m2Tb	501.74(19) ԿէՎ			4.2(1) min	IT (78.8%)	¹⁵²Tb	8+
^152m2Tb	501.74(19) ԿէՎ			4.2(1) min	β⁺ (21.2%)	¹⁵²Gd	8+
¹⁵³Tb	65	88	152.923435(5)	2.34(1) d	β⁺	¹⁵³Gd	5/2+
^153mTb	163.175(5) ԿէՎ			186(4) µs			11/2-
¹⁵⁴Tb	65	89	153.92468(5)	21.5(4) h	β⁺ (99.9%)	¹⁵⁴Gd	0(+#)
¹⁵⁴Tb	65	89	153.92468(5)	21.5(4) h	β⁻ (.1%)	¹⁵⁴Dy	0(+#)
^154m1Tb	12(7) ԿէՎ			9.4(4) h	β⁺ (78.2%)	¹⁵⁴Gd	3-
					IT (21.8%)	¹⁵⁴Tb
					β⁻ (.1%)	¹⁵⁴Dy
^154m2Tb	200(150)# ԿէՎ			22.7(5) h			7-
^154m3Tb	0+Z ԿէՎ			513(42) ns
¹⁵⁵Tb	65	90	154.923505(13)	5.32(6) d	EC	¹⁵⁵Gd	3/2+
¹⁵⁶Tb	65	91	155.924747(5)	5.35(10) d	β⁺	¹⁵⁶Gd	3-
¹⁵⁶Tb	65	91	155.924747(5)	5.35(10) d	β⁻ (rare)	¹⁵⁶Dy	3-
^156m1Tb	54(3) ԿէՎ			24.4(10) h	IT	¹⁵⁶Tb	(7-)
^156m2Tb	88.4(2) ԿէՎ			5.3(2) h			(0+)
¹⁵⁷Tb	65	92	156.9240246(27)	71(7) a	EC	¹⁵⁷Gd	3/2+
¹⁵⁸Tb	65	93	157.9254131(28)	180(11) a	β⁺ (83.4%)	¹⁵⁸Gd	3-
¹⁵⁸Tb	65	93	157.9254131(28)	180(11) a	β⁻ (16.6%)	¹⁵⁸Dy	3-
^158m1Tb	110.3(12) ԿէՎ			10.70(17) s	IT (99.39%)	¹⁵⁸Tb	0-
					β⁻ (.6%)	¹⁵⁸Dy
					β⁺ (.01%)	¹⁵⁸Gd
^158m2Tb	388.37(15) ԿէՎ			0.40(4) ms			7-
¹⁵⁹Tb	65	94	158.9253468(27)	Կայուն			3/2+	1.0000
¹⁶⁰Tb	65	95	159.9271676(27)	72.3(2) d	β⁻	¹⁶⁰Dy	3-
¹⁶¹Tb	65	96	160.9275699(28)	6.906(19) d	β⁻	¹⁶¹Dy	3/2+
¹⁶²Tb	65	97	161.92949(4)	7.60(15) min	β⁻	¹⁶²Dy	1-
¹⁶³Tb	65	98	162.930648(5)	19.5(3) min	β⁻	¹⁶³Dy	3/2+
¹⁶⁴Tb	65	99	163.93335(11)	3.0(1) min	β⁻	¹⁶⁴Dy	(5+)
¹⁶⁵Tb	65	100	164.93488(21)#	2.11(10) min	β⁻	^165mDy	3/2+#
¹⁶⁶Tb	65	101	165.93799(11)	25.6(22) s	β⁻	¹⁶⁶Dy
¹⁶⁷Tb	65	102	166.94005(43)#	19.4(27) s	β⁻	¹⁶⁷Dy	3/2+#
¹⁶⁸Tb	65	103	167.94364(54)#	8.2(13) s	β⁻	¹⁶⁸Dy	4-#
¹⁶⁹Tb	65	104	168.94622(64)#	2# s	β⁻	¹⁶⁹Dy	3/2+#
¹⁷⁰Tb	65	105	169.95025(75)#	3# s	β⁻	¹⁷⁰Dy
¹⁷¹Tb	65	106	170.95330(86)#	500# ms	β⁻	¹⁷¹Dy	3/2+#

Գներ

2013 թվականին մաքուր՝ 99,9 %, տերբիումի 1 կիլոգրամի գինը կազմել 64 եվրո^[5]։

2014 թվականին Ռուսաստանում 2 գ մաքուր՝ 99,9%, տերբիումը մետաղական ձույլ խնդրում էին գնել 150 եվրոյով^[6]։

Կիրառություն

Օգտագործվում է հետազոտական նպատակներով։ Տերբիումի օքսիդը և աղերն օգտագործվում են ռադիոտեխնիկայում, որպես լյումինաֆորներ։

Տես նաև

Պարբերական աղյուսակ

Ծանոթագրություններ

Արտաքին հղումներ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Search