Տիչինո

Տիչինո; Ticino
Դրոշ	Զինանշան
;	;
Երկիր	Շվեյցարիա
Մասն է	Ticino? և Italian Switzerland?
Կարգավիճակ	Շվեյցարիայի վարչական բաժանում
Մտնում է	Շվեյցարիա
Վարչկենտրոն	Բելիզոնա
Ամենաբարձր կետ	Rheinwaldhorn?
ԲԾՄ	238 մետր
Օրենսդրական մարմին	Grand Council of Ticino?
Հիմնական լեզու	Իտալերեն
Պաշտոնական լեզուներ	իտալերեն
Բնակչություն	328․580
Տարածք	2,812
Հիմնադրված է	1803 թ.
Սահմանակցում է	Գրաուբյուդեն, Ուրի, Վալե, Պիեմոնտ, Լոմբարդիա, Կոմո, Վարեզե և Վերբանիո-Կուզիո-Օսոլա
Ժամային գոտի	UTC+1 և UTC+2
Հապավում	TI
ISO 3166-2 կոդ	CH-TI
Հեռախոսային կոդ	091
Ավտոմոբիլային կոդ	TI
	ti.ch
	Տիչինո Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Տիչինո (այլ կիրառումներ)

Տիչինո (գերմ.՝ Tessin; ֆր.՝ Tessin; իտալ.՝ Ticino; ռոմանշ.՝ Tessin), իտալախոս կանտոն Շվեյցարիայի հարավում, Իտալիայի հետ սահմանի մոտ։ 1803 թվականին, երբ հիմնադրվում էր Շվեյցարիայի Համադաշնությունը, Բելինցոնայի ու Լուգանոյի կանտոնները միավորվեցին, և դրա արդյունքում կազմավորված նոր կանտոնն անվանվեց նրա տարածքով մինչև Լագո Մաջորե լիճը հոսող Տիչինո գետի անունով^[1], որը, մի շարք ուսումնասիրողների կարծիքով, առաջացել է հնդեվրոպական tak արմատից (նշանակում է հալվող, հոսող)^[2]։

Հակիրճ տեղեկատվություն

Տիչինոյի կանտոնն զբաղեցնում է 2812| քառակուսի կիլոմետր տարածք, որի մոտավորապես երեք քառորդ մասը պիտանի է գյուղատնտեսական նպատակներով օգտագործելու համար^[3]։ 2017 թվականի դեկտեմբերի 31-ի տվյալներով բնակիչների թվաքանակը եղել է 353,709, որոնց 70.1%-ը կաթոլիկներ էին^[4]^[5]: 2016 թվականին Տիչինոն Եվրոպայում երկրորդ տեղն է զբաղեցրել բնակչության երկարակեցության (միջինը՝ 85 տարի) և առաջին տեղը՝ տղամարդկանց երկարակեցության (82,7 տարի) ցուցանիշներով^[6]։

Տիչինոյի տարածքում են գտնվում Համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկված երկու հուշարձան՝ Բելինցոնայի երեք ամրոցներն ու Մոնտե Սան Ջորջոն (Monte San Giorgio)^[7]: Կանտոնի մի շարք բնակավայրեր լայնորեն հայտնի են դրանցում պարբերաբար անցկացվող միջազգային մշակութային միջոցառումներով։ Լոկառնոյում ամեն տարվա օգոստոսի երկրորդ շաբաթվա ընթացքում անց է կացվում միջազգային հեղինակավոր կինոփառատոն^[8], Լուգանոյում ու Մենդրիզիոյում հունիս-հուլիս ամիսներին՝ ջազային բացօթյա փառոատոն^[9], որի վերջին շրջանի մասնակիցների թվում եղել են այնպիսի անվանի երաժիշտներ, ինչպես՝ Բուդդի Գայը, Վան Մորիսոնը, Yes, Jethro Tull, Yellowjackets, Al Jarreau, Randy Brecker երաժշտախմբերը^[10]։

Տիչինոն հարուստ է բազմազան ոճերով կառուցված ճարտարապետական հուշարձաններով՝ սկսած ռոմանականից ու բարոկկոյից, վերջացրած ճամանակակից ոճերով։ Այստեղ ստեղծագործել են միջազգային ճանաչման հասած ճարտարապետներ Մարիո Բոտտան, Աուրելիո Գալֆետտին, Լուիջի Սնոցցին, Լիվիո Վակկինին^[7]։ Դեռ 18-րդ դարում ռուսաստանցի ու իտալացի ազնվականներ նախագծեր են պատվիրել տիչինոցի համբավավոր ճարտարապետներին^[11], իսկ վերջին ժամանակներս կանտոնը դարձել է լայն տարածում ստացած նեոռացիոնալիստական Tendenza շարժման կենտրոնը^[12]։

Անվանի անձինք

Մարիո Բոտտա - ճարտարապետ
Աուրելիո Գալֆետի - ճարտարապետ
Լուիջի Սնոցցի - ճարտարապետ
Լիվիո Վակկինի - ճարտարապետ
Բեռնասկոնի գերդաստան - ծեփագործներ, ճարտարապետներ ու քանդակագործներ
Ջովանի Պիետրո Մանյի - ծեփագործ^[13]

Գրականություն

Marcello Sorce Keller,“Canton Ticino: una identità musicale?”, Cenobio, LII(2003), April–June, pp. 171–184; also later published in Bulletin – Schweizerische Gesellschaft für Musikethnologie und Gesellschaft für die Volksmusik in der Schweiz, October 2005, pp. 30–37.