Փոլ Թոմաս Անդերսոն

Պոլ Թոմաս Անդերսոնը ծնվել է 1970 թվականի հունիսի 26-ին Կալիֆոռնիա նահանգի Ստուդիո Սիթի քաղաքում՝ Էդվին Գաֆի և Էրնի Անդերսոնի ընտանիքում։ Էրնի Անդերսոնը եղել է հեռուստատեսային դերասան, ինչպես նաև աշխատել է որպես «ABC» հեռուստաալիքի հաղորդավար և Քլիվլենդի հեռուստատեսությունում վարել է գիշերային սարսափ հեռուստատեսային շոու, որը կոչվում էր «Գոուլարդի»^[8]։ Պոլ Անդերսոնը մեծացել է Սան Ֆերնանդո հովտում^[9], որտեղ հաճախել է բազմաթիվ դպրոցներ, այդ թվում՝ Բաքլիում գտնվող Շերման Օաքսի , Ջոն Թոմաս Դայայի անվան դպրոցը, Քրուշինգի և Մոնտիկլեր Պրեպ ակադեմիաները։ Սովորել է նաև Նյու Յորքի համալսարանում, բայց շուտով թողել է ուսումը^[10]։

Անդերսոնը կինոարտադրությամբ զբաղվել է դեռ երիտասարդ տարիքում՝ 12 տարեկանում սկսելով նկարահանումներ անել հոր տեսախցիկով^[11]։ Հետագայում սկսել է օգտագործել 8 միլիմետրանոց կինոժապավեն և հասկացել, որ տեսանյութն ավելի հարմար է^[12]։ 17 տարեկանում սկսել է փորձարկել 16 միլիմետրանոց կինոժապավենով Bolex տեսախցիկը^[12]։ Լինելով միջնակարգ դպրոցի աշակերտ՝ 1988 թվականին նկարահանել է իր առաջին կես ժամանոց կեղծ վավերագրական «Դիրկ Դիգլերի պատմությունը» (անգլ.՝ The Dirk Diggler Story) ֆիլմը, որը պատմում է հայտնի դերասանի պատմությունը։ Ֆիլմի գլխավոր հերոսի (Դիրկ Դիգլեր) նախատիպը դարձել է դերասան Ջոն Հոլմսը, որը հետագայում նաև դարձել է Անդերսոնի «Գիշերներ բուգի ոճով» ֆիլմի գլխավոր հերոսը^[10][13]։

Էմերսոնի անավան քոլեջում անգլերենի կարճ դասընթացից և Նյու Յորքի համալսարան կարճ ժամանակ հաճախելուց հետո Անդերսոնը Լոս Անջելեսում և Նյու Յորքում սկսել է աշխատել որպես հեռուստատեսային ֆիլմերի, երաժշտական տեսահոլովակների և հեռուստատեսային խաղերի նկարահանումների ընթերակա։ 1992 թվականին սկսել է իր երկրորդ «Ծխախոտ և սուրճ» կարճամետրաժ ֆիլմի նկարահանումները (անգլ.՝ Cigarettes & Coffee), որը ներառում էր հինգ տեսարան ճաշի ժամանակ։ Ֆիլմը մեծ էկրանին առաջին անգամ ցուցադրվել է 1993 թվականին «Սանդենս» փառատոնում, որտեղ անմիջապես ստացել է ճանաչում։ Մի քանի տարի անց նկարահանել է իր առաջին լիամետրաժ ֆիլմը՝ «Սիդնի» (անգլ.՝ Sydney), որը վերանվանվել է «Ճակատագրական ութնյակ» (անգլ.՝ Hard Eight)^[13]: «Ճակատագրական ութնյակ» ֆիլմը առաջին անգամ ցուցադրվել է 1996 թվականին Կաննի «Հատուկ հայացք» կինոփառատոնի ժամանակ^[14]։

Իր կարիերայի համար շրջադարձային «Գիշերը բուգի ոճով» (անգլ.՝ Boogie Nights) ֆիլմում Անդերսոնը վերադարձրել է Դիրկ Դիգլերի կերպարը՝ զարգացնելով կես ժամանոց առաջնաելույթային ժապավենը մինչև լիամետրաժ ֆիլմ։ Պրեմիերան կայացել է 1997 թվականի հոկտեմբերի 10-ին։ Անդերսոնի ռեժիսորական դրաման քննադատների կողմից արժանացել է բարձր գնահատականի, սակայն վարձույթում մեծ հաջողություն չի ունեցել^[13]։ Աշխատանքը դարձել է տարվա առավել դրական գնահատված ֆիլմերից մեկը^[8] և համարվում է պոռնոարդյունաբերության գործունեությունը նկարագրող լավագույն ֆիլմերից մեկը։ Ֆիլմը վերակենդանացրել է Բերտ Ռեյնոլդսի կարիերան, որը ռեժիսոր Ջեք Հորների դերի համար առաջադրվել է «Օսկար» մրցանակի^[15], ինչպես նաև գլխավոր դերեր խաղացող դերասաններ Մարկ Ուոլբերգին և Ջուլիան Մուրին առաջ է քաշել պահանջարկ ունեցող և բարձր վարձատրվող դերասանների շարք։ Արդյունքում ֆիլմն առաջադրվել է երեք «Օսկար» մրցանակի՝ երկրորդ պլանի լավագույն տղամարդու դերի (Բերտ Ռեյնոլդս), երկրորդ պլանի լավագույն կանանց դերի (Ջուլիան Մուր) և լավագույն օրգինալ սցենարի համար^[16]։

Անդերսոնի հաջորդ ֆիլմը 1999 թվականին նկարահանված «Մագնոլիա» ֆիլմն է (անգլ.՝ Magnolia), որը պատմում է Կալիֆոռնիայի Սան Ֆերնանդո հովտում ապրող մարդկանց միջև առանձնահատուկ փոխներգործությունների մասին։ Ֆիլմի սյուժեն կառուցվել է ինը տարբեր սյուժետային գծերի միահյուսման վրա, որոնք վերածվել են մեկ պատկերի։ «Մագնոլիա» ֆիլմում օգտագործվել են բավականին երկար օպերատորական պլաններ, ինչը ֆիլմը առանձնացնում էր տիպիկ հոլիվուդյան ֆիլմերից։ Անդերսոնի նախորդ ֆիլմի նման «Մագնոլիա» ֆիլմն արժանացել է «Օսկար» մրցանակի երեք անվանակարգի՝ երկրորդ պլանի լավագույն տղամարդու դեր (Թոմ Քրուզ), լավագույն երգ («Save Me», երաժշտության և խոսքերի հեղինակ՝ Էյմի Ման) և լավագույն օրգինալ սցենար^[17]։ Անդերսոնը ֆիլմի պրեմիերայից կարճ ժամանակ անց տված հարցազրույցում ասել է. «... Ես իսկապես կարծում եմ, որ «Մագնոլիա» ֆիլմը, բարեբախտաբար, թե ոչ, լավագույն ֆիլմն է, որը ես երբևէ ստեղծել եմ (անգլ.՝ ... what I really feel is that Magnolia is, for better or worse, the best movie I'll ever make)^[18]:

«Մագնոլիա» ֆիլմի թողարկումից հետո Անդերսոնը հայտարարել է, որ կցանկանար մոտ ապագայում աշխատել կատակերգու Ադամ Սենդլերի հետ և որ իր հաջորդ ֆիլմը կլինի 90 րոպե տևողությամբ^[19]։ Արդյունքում 2002 թվականին թողարկվել է «Սեր, որը հարվածում է ոտքերին» ռոմանտիկ կատակերգությունը, որը մասնակիորեն հիմնված է Դևիդ Ֆիլիպսի (հայտնի է որպես «տղա-պուդինգ») պատմության վրա, որում նկարահանվել է Ադամ Սենդլերը^[20]։ Ֆիլմի սյուժեն պատմում է ագրեսիան կառավարելու խնդիրներ ունեցող փոքր գործարարի (Սենդլերի) պատմությունը, որը, գտնվելով յոթ քույրերի ճնշման տակ, գտնում է իր սերը (Ուոթսոն)^[20]։ Սենդլերը դերակատարման համար քննադատների կողմից դրական գնահատականների է արժանացել։ Ֆիլմը դարձել է նրա առաջին հեռանալը մեյնսթրիմային կատակերգություններից, որոնք նրան հայտնի էին դարձրել^[21][22]։ Ռոջեր Էբերտը ֆիլմի գրախոսականում նշել է, որ «Սանդլերը, ազատվելով ֆորմուլային սահմանափակումներից, բացահայտում է անսպասելի դերասանական խորություն։ Դիտելով այս ֆիլմը, դուք կարող եք պատկերացնել նրան Դենիս Հոփերի դերերում։ Դրանում կա խավար, մոլուցք և իշխանություն» (անգլ.՝ Sandler, liberated from the constraints of formula, reveals unexpected depths as an actor. Watching this film, you can imagine him in Dennis Hopper roles. He has darkness, obsession and power)^[23]: 2002 թվականի Կաննի կինոփառատոնում ֆիլմը արժանացել է մրցանակի լավագույն ռեժիսուրայի համար և առաջադրվել Արմավենու ոսկե ճյուղի^[24]։

Անդերսոնի ամենահայտնի ֆիլմը Էպտոն Սինկլեիրի վեպի հիման վրա նկարահանված «Նավթ» (անգլ.՝ Oil! ) ֆիլմն է^[25]։ Չնայած բնօրինակ ֆիլմն անվանվել է Աստվածաշնչից մեջբերումով «Եվ կլինի արյուն» (անգլ.՝ There Will Be Blood), Ռուսաստանում այն թողարկվել է «Նավթ» անունով։ Ֆիլմը բավականին հաջող է եղել՝ նկարահանված լինելով 25 մլն դոլար բյուջեով՝ համաշխարհային վարձույթում այն հավաքել է 76,1 մլն դոլար^[26]։ Դեռ նկարահանումներից առաջ ռեժիսորը նշել էր, որ կցանկանար աշխատել անգլիացի դերասան Դենիել Դեյ Լյուիսի հետ^[19][27], որն ի վերջո ֆիլմում գլխավոր դերակատարման համար արժանացել է իր երկրորդ «Օսկար» մրցանակին^[28]։ Ֆիլմում Իլայ Սանդիի դերի համար Փոլ Դանոն (որը նաև խաղում էր Էլիի եղբոր՝ Փոլ Սենդի դերը) երկրորդ պլանի լավագույն տղամարդու դերի համար առաջադրվել է BAFTA մրցանակի^[29]։ Անդերսոնն ինքը առաջադրվել է Ամերիկայի ռեժիսորների գիլդիա մրցանակի^[30]։ Բացի այդ, ֆիլմն առաջադրվել է «Օսկար» մրցանակի ութ արձանիկների՝ մրցակցելով Կոեն եղբայրների «Սա ծերերի տեղը չէ» ֆիլմի հետ^[31]։ Անձամբ Անդերսոնն առաջադրվել է երեք անվանակարգերում՝ լավագույն ռեժիսուրա, տարվա լավագույն ֆիլմ և լավագույն ադապտացված սցենար (բոլոր երեք դեպքերում մրցանակները հանձնվել են Կոեն եղբայրներին)^[28]։ Ֆիլմը արժանացել է քննադատների դրական գնահատականին և ճանաչվել տասնամյակի լավագույն ֆիլմերից մեկը^[32]։

2009 թվականի դեկտեմբերին «Variety» ամսագիրը հաղորդել էր, որ Անդերսոնն աշխատում է նոր սցենարի վրա, որը կրում է «Վարպետ» (անգլ.՝ The Master) աշխատանքային անվանումը և պատմում է «խարիզմատիկ մտավորականի» մասին, որն 1950-ական թվականներին հիմնադրում է իր կրոնը^[33]։ Չնայած ֆիլմում բացակայում են կրոնական շարժման հղումները, ենթադրվում է, որ այն հիմնված է սայենտոլոգիայի վրա^[34]։ Հաղորդվում էր, որ դերասան Ֆիլիպ Սեյմուր Հոֆմանը, որը բավական հաճախ էր հայտնվում ռեժիսորի ֆիլմերում, ֆիլմում պետք է գլխավոր դեր խաղա^[33]։ Ըստ լուրերի՝ Հոֆմանի հետ միասին ֆիլմում պետք է խաղային Ռիզ Ուիզերսփունը^[35] և Ջերեմի Ռեները^[36], ինչը հետագայում, սակայն հերքվել է։ 2010 թվականի սեպտեմբերին Ջերեմի Ռեները հայտարարել էր, որ նախագիծը անորոշ ժամանակով հետաձգվել է^[37]։ Հետագայում նա հայտարարել է, որ այլևս չի մասնակցում ֆիլմի աշխատանքներին^[38]։ 2011 թվականի ապրիլին հայտնի է դարձել, որ դերասան Հոակին Ֆենիքսը մասնակցել է ֆիլմի մասնակցության շուրջ բանակցություններին և դրանում խաղացել երկրորդ պլանի դեր^[39]։ Հետագայում Անդերսոնն ամբողջությամբ վերաշարադրել է սցենարը, և գլխավոր կերպարը դարձել է Ֆրեդի Քուելը, որը կատարել է Հոակին^[40]։ Ֆիլմի պրեմիերան կայացել է 2012 թվականի սեպտեմբերին Վենետիկի 69-րդ կինոփառատոնում, որտեղ լավագույն ռեժիսորական աշխատանքի համար Անդերսոնն արժանացել է «Արծաթե առյուծ» մրցանակին^[41]։

Նաև մի շարք աղբյուրներից հաղորդվել է, որ Անդերսոնը սկսել է Թոմաս Պինչոնի «Բնածին արատ» (անգլ.՝ Inherent Vice) վեպի էկրանավորումը, որտեղ գլխավոր դերում կրկին նկարահանվելու է Հոակին Ֆենիքսը^[42]։ 2011 թվականի փետրվարին հայտնի է դարձել, որ Մեգան Էլիսոնը (միլիարդատեր Լարի Էլիսոնի դուստրը) ֆինանսավորելու է Անդերսոնի երկու ընթացիկ նախագծերը^[38]։

Անդերսոնը Քվենտին Տարանտինոյի, Սթիվեն Սոդերբերգի, Ռիչարդ Լինկլեյթերի և Սփայք Ջոնզի հետ հավասար հանդիսանում է «ինքնուս ռեժիսորների» (անգլ.՝ self taught filmmakers) սերնդի ներկայացուցիչներից է, որոնք ռեժիսորական արհեստն ուսումնասիրել են ոչ թե կինոդպրոցներում, այլ տեսաժապավեններին հազարավոր ֆիլմեր դիտելով^[9]։ Անդերսոնը Մարտին Սկորսեզեին, Մաքս Օֆյուլսին, Սթենլի Կուբրիկին, Օրսոն Ուելսին, Ռոբերտ Օլթմենին և Ջոնաթան Դեմիին անվանում է ռեժիսուրայի իր գլխավոր ոգեշնչողները^{[12][43][43][44][44]}։

Անդերսոնի ֆիլմերը առաջին հերթին ճանաչելի են նրանով, որ նրանց գործողությունները տեղի են ունենում Սան Ֆերնանդոյի հովտում, բազմաթիվ գործող անձանցով, որոնք ունեն բավականին իրատեսական և արատավոր կերպարներ^[45]։ Իր ֆիլմերի կերպարները խաղում են ընտանեկան հարաբերությունների դիսֆունկցիա^[43][44], օտարում^[43], ափսոսանք^[43], մենակություն^[44], պատահականություն ու ճակատագիր^[44], այն վայրի որոնում, որը կարելի է անվանել «տուն»^[43] և անցյալի ուրվականներ^[44] թեմաներով։ Անդերսոնն ընդգծում է իր հերոսների փոխկապակցվածությունը, մինչդեռ փոփոխական հանգամանքները ազդում են նրանց կյանքի փխրուն կողմերի վրա^[44]։

Անդերսոնի ոճը ճանաչելի է ծավալուն շարադրանքի շնորհիվ^[8], տեսողական հատուկ ոճով^[8], անընդհատ շարժվող տեսախցիկով^[8][45], ստեդիկամ համակարգի վրա հիմնված ծրագրերի երկար տեսողական հապաղման շնորհիվ^[44][46], հաճախ հիշվող երաժշտության օգտագործմամբ^[45] և տեսալսողական կերպարներով, որոնք չեն ենթարկվում ֆիզիկական բնույթի օրենքներին^[46]։

Անդերսոնի առաջին չորս գեղարվեստական ֆիլմերի դերասանական կազմը նման էր։ Այսպես, դերասան Ֆիլիպ Սեյմուր Հոֆմանը (մինչև իր մահը՝ 2014 թվականը) հայտնվել է Անդերսոնի բոլոր ֆիլմերում, բացառությամբ «Նավթ» ֆիլմի, Մելորա Ուոլթերսը, Լուիս Գուսմանը, Ֆիլիպ Բեյքեր Հոլը և Ջոն Քրիստոֆեր Ռայլին նկարահանվել են երեք ֆիլմում։ «Գիշերներ բուգի ոճով» ֆիլմի դերերի մյուս կատարողները, ինչպիսիք են Ուիլյամ Մեյսին և Ջուլիաննա Մուրը, նույնպես նկարահանվել են «Մագնոլիա» ֆիլմում։ Բացառությամբ Պոլ Ֆ. Թոմփկինսի, որը երկրորդական դեր ուներ «Մագնոլիա» ֆիլմում, «Նավթ» ֆիլմում Անդերսոնը դերասանների նոր կազմ է հավաքել^[47]։ Հետաքրքիր է, որ Ռոբերտ Էլսվիթը օպերատոր է եղել Անդերսոնի բոլոր լիամետրաժ աշխատանքներում, բացառությամբ «Վարպետ» ֆիլմի, որտեղ նրան փոխարինել է Միխայի Մալայմեր կրտսերը^[48] և «Երևակայական թել» ֆիլմը, որի օպերատորը հենց Անդերսոնն է։

Ֆիլմեր նկարահանելուց բացի, Անդերսոնը նկարահանել է մի շարք երաժշտական տեսահոլովակներ, այդ թվում՝ երգչուհի Ֆիոնա Էփլի համար (որին նա իր երախտագիտությունն է հայտնել «Մագնոլիա» ֆիլմի տիտրերում)։ Էփլի «When the Pawn...» ալբոմը գրվել է Անդերսոնի հետ սերտ հարաբերությունների և համագործակցության ընթացքում, որի ընթացքում Անդերսոնը նկարահանել է նրա չորս տեսահոլովակները («Across the Universe», «Fast as You Can», «Limp», «Paper Bag» երգերի)։ 1997 թվականին նկարահանել է Մայքլ Փենի «Try», 1999 թվականին՝ Էյմի Մենի «Save Me», իսկ 2002 թվականին՝ Ջոն Բրայոնի «Here We Go» տեսահոլովակը։ Բացի այդ, հանդես է եկել որպես պահեստային ռեժիսոր՝ Ռոբերտ Օլթմենի վերջին «Ընկերակիցներ» (անգլ.՝ A Prairie Home Companion) ֆիլմում^[49][50][51]։ Նրա պարտականությունների մեջ էր մտնում հսկողությունը, նկարահանումներին օժանդակելը, ինչպես նաև Օլթմենի անգործունակության դեպքում նախագծի ղեկավարումը, քանի որ Օլթմենը նկարահանումների պահին 80 տարեկան էր^[47]։ Անդերսոնն ընդգրկված չէ վերնագրերում որպես ֆիլմի ստեղծող, բայց վերջում՝ «Հատուկ շնորհակալություն...» (անգլ.՝ Special thanks to...) բաժնում հիշատակվում է^[47]։

2001 թվականից Անդերսոնը հարաբերությունների մեջ է դերասանուհի և կատակերգու Մայա Ռուդոլֆի հետ^[52]։ Զույգն ունի չորս երեխա՝ դուստրերը՝ Պերլ Մինին^[53], Լյուսիլը^[52] և Մինի Այդան^[54] և նաև որդին՝ Ջեքը^[55].

Տեսահոլովակներ

• «Մայքլ Փեն։ Փորձեք» (1997)
• «Ֆիոնա Էփլ։ Տիեզերքի միջոցով» (1998)
• «Ֆիոնա Էփլ։ Որքան հնարավոր է շուտ» (1999)
• «Ֆիոնա Էփլ։ Փրկիր ինձ» (1999)
• «Ֆիոնա Էփլ։ Կաղություն» (2000)
• «Ֆիոնա Էփլ։ Թղթե տոպրակ» (2000)
• «Ֆիոնա Էփլ։ Թեժ դանակ» (2013)
• «Ջոաենա Նյուսոմ։ Ծխախոտի դաշտ» (2015)
• «Ջոաենա Նյուսոմ։ Ջրասուզակներ» (2015)
• «Radiohead: Երազանքներ» (2016)
• «Թոմ Յորք։ Անիմա» (2019)

• Sperb J. Blossoms and Blood: Postmodern Media Culture and the Films of Paul Thomas Anderson :

[անգլ.]. — University of Texas Press, 2013. — 296 p. — ISBN 978-0-292-75289-4.

• Toles G. Paul Thomas Anderson :

[անգլ.]. — University of Illinois Press, 2016. — 232 p. — (Contemporary Film Directors). — ISBN 978-0-252-04036-8.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Փոլ Թոմաս Անդերսոն» հոդվածին։