Arhelia
2°E / 28°N 2°E
Ti Arhelia (Arabiko: الجزائر, al-Jazā'ir; Bereberes: ⴷⵣⴰⵢⴻⵔ ken Arheliano nga Arabiko: Dzayer wenno Ldzayer, opisial a ti Demokratiko a Republika ti Tattao ti Arhelia, ken pormal a makunkuna pay a kas ti Demokrata ken Popular a Republika ti Arhelia,[12] ket maysa a dakkel a pagilian idiay Maghreb a rehion iti Amianan a laud iti Aprika. Ti Arhel ket isu ti kapitolio ken kaaduan ti populasion a siudad.
Demokratiko a Republika ti Tattao ti Arhelia | |
|---|---|
 Wagayway | |
| Napili a pagsasao: بالشّعب وللشّعب Babaen dagiti tattao ken para dagiti tattao[1][2] | |
| Nailian a kanta: Kassaman (Ilokano: "Agikari Kami") | |
.svg) Lokasion ti Arhelia (nangisit a berde) | |
| Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Arhel 36°42′N 3°13′E / 36.700°N 3.217°E |
| Opisial a sasao | |
| Dadduma a pagsasao | Ingles[5] ken Pranses (negosio ken edukasion)[6] |
| Grupgrupo ti etniko | |
| Nagan dagiti umili | Arheliano |
| Gobierno | Unitario a semi-presidensial a republika ti tattao |
• Presidente | Abdelmadjid Tebboune |
• Kangrunaan a Ministro | Aymen Benabderrahmane |
| Lehislatura | Parlamento |
| Konseho ti Pagilian | |
| Nailian nga Asemblia ti Tattao | |
| Wayawaya manipud iti Pransia | |
• Nairangarang | 3 Hulio 1962 |
• Nabigbigan | 5 Hulio 1962 |
| Kalawa | |
• Dagup | 2,381,741 km2 (919,595 sq mi) (Maika-10) |
• Danum (%) | maliwayan |
| Populasion | |
• Karkulo idi 2016 | 40,400,000[7] (Maika-33) |
• Senso idi 2013 | 37,900,000[7] |
• Densidad | 15.9/km2 (41.2/sq mi) (Maika-208) |
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2017 |
• Dagup | $634.746-bilion[8] |
• Tunggal maysa a tao | $15,281[8] |
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2017 |
• Dagup | $173.947-bilion[8] |
• Tunggal maysa a tao | $4,187[8] |
| Gini (1995) | 35.3[9] kalalainganna |
| HDI (2015) |  0.736[10]nangato · Maika-83 |
| Kuarta | Dinar (DZD) |
| Sona ti oras | UTC+1 (CET) |
| Pormat ti petsa | dd/mm/yyyy |
| Pagmanehuan | kanawan[11] |
| Kodigo ti panagtawag | +213 |
| TLD ti internet | .dz الجزائر. |
| |
Ti teritorio iti tatta nga aldawen nga Arhelia ket pagtaengan idi kadagiti adu a taga-ugma a kultura, a mairaman dagiti Ateriano ken Kapsiano a kultura. Ti lugarna ket tinurayan idi babaen dagiti adu nga imperio ken dinastia, a mairaman ti taga-ugma a Numida, Kartahineses, dagiti Romano, dagiti Bandalo, dagiti Bisansio, dagiti Arabo nga Umayyad, Berber Fatimids ken Almohads ken kalpasan dagitoy ti Turko nga Otomano.
Ti Arhelia ket maysa a semi presidensial a republika a buklen dagiti 48 a probinsia ken dagiti 1541 a komuna. Nga adda ti populasion ti sumurok a 37 a riwriw, isu daytoy ti maika-34 a kaaduan ti populasion iti lubong. Daytoy ket maysa aliguistiko nga Arabo a pagilian nga adda pay dagiti dadduma a dialekto. Ti ekonomiana ket naibatay ti lana, a nagsagsagaba kadagiti Olandes a sakit. Ti Sonatrach, ti nailian a kompania ti lana, ket isu ti kadakkelan a kompania idiay Aprika. Ti Arhelia ket adda ti maikadua a kadakkelan a buyot idiay Aprika ken idiay Arabo a lubong, kalpasan ti Ehipto, ken estratihiko a kumaduaanna ti Rusia ken Tsina ken dagiti nagtaudan ti armas.
Nga adda ti dagup a kalawa iti 2,381,741 kuadrado kilometro (919,595 sq mi), ti Arhelia ket isu ti maikasangapulo a kadakkelan a pagilian iti lubong ken ti kadakkelan idiay Aprika.[13] Ti pagilian ket nabeddengan iti amianan a daya babaen ti Tunisia, iti daya babaen ti Libya, iti laud babaen ti Morocco, iti abagatan a laud babaen ti Akinlaud a Sahara, Mauritania, ken Mali, iti abagatan a daya babaen ti Niger, ken iti amianan bababen ti Baybay Mediteraneo. Manipud idi 2012, ti Arhelia ket adda ti nakarkulo a populasion iti 37.1 a riwriw.[14] Ti Arhelia ket kameng ti Kappon ti Aprika, ti Liga ti Arabo, OPEC ken ti Nagkaykaysa a Pagpagilian, ken maysa a nagbangon a kameng ti Kappon ti Arabo a Maghreb.
Etimolohia
Ti nagan ti pagilian ket naala manipud iti siudad ti Arhel. Ti sapasap a kaaduan nga etomolohia ket mangisilpo ti nagan ti siudad iti al-Jazā'ir (الجزائر, "Dagiti Isla"), ti napabassit a porma manipud iti daan a nagan ti siudad a Jazā'ir Banī Mazghanna (جزائر بني مزغنة, "Isoisla dagiti Mazghanna a Tribu"),[15][16] nga inpakat babaen dagiti mediebal a heograpo a kas ni al-Idrisi. Dagiti dadduma pay ket isurotda iti Ldzayer, ti Maghrebi nga Arabiko ken Bereberes para iti "Arhelia" a mabalin a maikabagian ti Zirid a Dinastia nga Ari a ni Ziri ibn-Manad ken ti nangbangon ti siudad iti Arhel.[17]
Pakasaritaan
Ti Arhelia ket nataenganen manipud idi 10,000 BC, a kas ti naibaga idiay Nailian a Parke ti Tassili. Dagiti patneng a tatato iti akin-amianan nga Aprika ket naisalsalumina a patneng a populasion, a tinawtawagan a kas dagiti Bereberes[18] babaen dagiti Griego ken dagiti Romano, ken kalpasan daytoy dagiti Arabo.
Paammo
Dagiti nagibasaran
Dagiti akinruar a silpo
Dagiti midia a mainaig iti Arhelia iti Wikimedia Commons