Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī
Ni Abū ʿAbdallāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī[nota 1] (Arabiko: عَبْدَالله مُحَمَّد بِن مُوسَى اَلْخْوَارِزْمِي), a nasapsapa a naisurat a kas ti Algoritmi wenno Algaurizin, (c. 780, Khwārizm[1][2][3] – c. 850) ket maysa idi a Persiano[4][1][5] matematiko, astronomo ken heograpo idi las-ud ti Abasi nga Imperio, maysa nga eskolar idiay Kamara ti Kasaririt idiay Baghdad. Ti balikas nga al-Khwarizmi ket maibaliaks iti klasiko nga Arabiko a kas ti Al-Khwarithmi isu a kastoy ti Latin a pannakaisuratna.
| Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī | |
|---|---|
.png) Ti selio a naipablaak idi Septiembre 6, 1983 idiay Kappon ti Sobiet, a nagipalpalagip ti (karkulo) maika-1200 a kasangay ni al-Khwārizmī. | |
| Nayanak | c. 780 |
| Natay | c. 850 |
| Panawen | Mediebal a panawen(Islamiko a Nabalitokan a Panawen) |
| Nakaam-ammuan | Dagiti treatado iti alhebra ken Indiano a numero= |
Idi maikasangapulo ket dua a siglo, dagiti Latin a panakaipatarus ti obrana iti Indiano a numnumero ket nanagipayammo ti desimal a sistema a pannakaipuesto ti numero idiay Lumaud a lubong.[3] His Kompendios a Libro iti Panagkalkulo babaen ti Panagleppas ken ken Panagbalanse ket nagipakita ti immuna asistematiko a panangipalpalawag ti naipaatiddog ken dagiti kuadratiko nga ekuasion iti Arabiko. Iti Renasimiento a Europa, isu ket naipanpanunotan a ti kasisigud nga inbentor ti alhebra, urayno ammotayon a ti obrana ket naibatay kadagiti duog a nga Indiano wenno Griego a taudan.[6] Isu ket nanagbalbaliw ti Heograpia ni Ptolomeo ken nagsursurat iti astronomia ken astrolohia.
Adda dagiti balikas a mangipakita ti kinapangruna dagiti parawad ni al-Khwarizmi iti matematika. Ti "alhebra" ket naala manipud ti al-jabr, maysa kadagiti dua a tignay nga inusarna a mangsolbar kadagiti kuadratiko nga ekuasion. Ti Algorismo ken algoritmo ket nagataud ti Algoritmi, ti Latin a porma ti naganna.[7] Ti naganna ket isu pay ti taudan ti (Espaniol) guarismo[8] ken ti (Portuges) algarismo, a kayatna a saoen ket digit.
Biag
Isuna ket naipasngay iti maysa a Persiano[4][1][5] a pamilia, ken ti nakaipasngayann ket naited a kas idiay Chorasmia[9] babaen ni Ibn al-Nadim.
Bassit laeng dagiti salaysay ti biag ni al-Khwārizmī nga addaan kadagiti natalgedan. Ti nagann ket mabalin a mangtudo nga isu ket nanipud idiay Khwarezm (Khiva), ken idiay pay Kalatakan a Khorasan, a nagsakup ti dumaya a paset ti Kalatakan nga Iran, nga itan ket ti Probinsia ti Xorazm idiay Uzbekistan. Ni Abu Rayhan Biruni ket tinawtawaganna ti tattao iti Khwarizm ti "maysa a sanga ti Persiano a kayo".[10]
Ni Al-Tabari ket nangited ti naganna a kas ni Muhammad ibn Musa al-Khwārizmī al-Majousi al-Katarbali (محمد بن موسى الخوارزميّ المجوسـيّ القطربّـليّ). Ti epiteto nga al-Qutrubbulli ket mabalin a mangibaga nga isu ket embes a nagtaud manipud idiay Qutrubbul (Qatrabbul),[11] ti maysa a vitikultura a distrito idiay asideg ti Baghdad. Nupay kasta, ni Rashed[12] ket nagisingasing:
Awan ti kasnekan a ti maysa ket nasken nga gabalin nga eksperto iti paset ti panawen wenno ti maysa a pilologo tapno makita ti maikadua a dakamat ni al-Tabari a nasken a mabasa iti “Muhammad ibn Mūsa al-Khwārizm ken al-Majūsi al-Qutrubbulli,” ken adda dagiti dua a tao (al-Khwārizmī and al-Majūsi al-Qutrubbulli) a baetan ti agtagikua ti letra a wa [Arabiko ti ‘و’ para iti artikulo ti ‘ken’] ket naikkaten iti nasapsapa a kopia. Daytoy ket saan koman a nasken a naibagbaga no dagiti serie ti biddut a maipanggep ti personalidad ni al-Khwārizmī, sgpaminsan pay nga uray dagiti taudan dagiti pannakaammona, ket saan pay a naar-aramid. Iti kinaudi, ni G. J. Toomer ... nga adda iti ampapaok a konpidensia ket nagaramid ti intero a pantasia iti biddut a saan a masuppiat iti kaikarian a pannkaliwliwa ti agbasbasa.
Ti kapanggepan ti relihion ni al-Khwārizmī, ket insursutrat ni Toomer:
Ti sabali pay nga epiteto a naited kaniana babaen ni al-Ṭabarī, "al-Majūsī," ket mabalin a mangibagbaga nga isu ket maysa a nagraraenm ti duog a relihion ti Zoroastriano. Daytoy ket mabalin koma idi para iti maysa atao a ti nagtaudanna ket Irani, ngem ti pio a pangyuna iti Alhebra ni al-Khwārizmī ket mangipakpakita nga isu ket maysa nga ortodokso a Muslim, isunga ti epiteto ni al-Ṭabarī ket mabalin a tikaibuksilanna ket nasaysayaat ngem dagiti simmarsaruno kaniana, ken mabalin nga isu idi agtutubo, ket maysa idi kadagiti Zoroastriano.[4]
Ti Kitāb al-Fihrist ni Ibn al-Nadīm ket mangiraman ti ababa a biograpia kenni al-Khwārizmī, a maikadua iti listaan dagiti libro a sinuratna. Ni Al-Khwārizmī ket nalpasna ti kaaduan d=kadagiti obrana iti paset ti panawen idi 813 ken 833. Kalpasan ti Islamiko a panagrukma iti Persia, ti Baghdad ket nagbalin nga isu ti sentro ti sientipiko a panagadadal ken panagtagilako, ken adu kadagiti aglaklako ken dagiti sientista manipud ti adayo a kas ti Tsina ken India tinagbanbaniaga iti daytoy a siudad, a kas ti inararamid di ni Al-Khwārizmī. Isu ket nagtrabtrabaho idiay Baghdad a kas maysa nga eskolar iti Balay ti Saririt a binagon babaen ti Kalipa a ni al-Maʾmūn, nga idiay ti nagadalanna kadagiti siensia ken dagiti matematika, a mairaman ti pannkaipatarus dagiti sientipiko a manuskrito iti [Pagsasao a Griego|Griego]] ken Sanskrito.
Ni D. M. Dunlop ket nangisingsingasing a mabalin a ni Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī ket isu met laeng idi ti tao a kas ni Muḥammad ibn Mūsā ibn Shākir, ti kalakayan kadagiti tallo nga annak a lallalki ti Banū Mūsā.[13]
Dagiti paammo
Dagiti nagibasaran
Dagiti akinruar a silpo
Dagiti inadaw a sasao a mainaig ken ni Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī iti Wikiquote (iti Ingles)
Dagiti midia a mainaig ken ni Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī iti Wikimedia Commons