აქემენიანთა იმპერია

	Faravahar background
	ძვ.წ
უძველესი ისტორია
პროტო ელამი	3200–2800
ელამის დინასტია	2800–550
მითანი	1500–1200
კასიტი	10 საუკუნე.
მარლიკი	10 ს–7 ს.
მანას სამეფო	10 ს–7 ს.
მიდიელების იმპერია	728–550
აქემენიდების იმპერია	550–330
სელევკიდების სახელმწიფო	312–150
პართიის იმპერია	247–ახ.წ 226
	ახ.წ
სასანიდების იმპერია	226–651
სპარსეთის ხალიფატი	637–651
ომაიანთა ხალიფატი	661–750
აბასიანთა ხალიფატი	750–1258
ტაჰირიდები	821–873
ალავიდების დინასტია	864–928
საჯიდსების დინასტია	889/890–929
საფარიდები	861–1003
სამანიდები	875–999
ზიარიდების დინასტია	928–1043
ბუიდების დინასტია	934–1062
სალარიდები	942–979
მამუნდისები	995-1017
ღაზნევიდების იმპერია	963–1187
ღურიდების დინასტია	1149–1212
სელჯუკთა იმპერია	1037–1194
ხვარაზმელების დინასტია	1077–1231
ილხანელები	1256–1353
მუზაფარიდების დინასტია	1314–1393
ჩობანდის დინასტია	1337–1357
ჯალაირდების დინასტია	1339–1432
თემურიდების იმპერია	1370–1506
ყარა-ყოიუნლუ	1407–1468
აყ-ყოიუნლუ	1378–1508
სეფიანთა იმპერია	1501–1722*
ჰოტაკების დინასტია	1722–1729
აფშარიდების იმპერია	1736–1750
ზენდები	1750–1794
ყაჯარების დინასტია	1781–1925
ფეჰლევიანები	1925–1979
ირანის ისლამური რესპუბლიკა	1979 - დღემდე

	აქემენიანთა იმპერია ; امپراتوری هخامنشی ; Emperâturi-ye Hakhâmaneshi ;
	; აქემენიდების იმპერია დარიოს I-ის მმართველობის დროს.
დედაქალაქი	ბაბილონი, პერსეპოლისი, ფასარგადი, სუსა, ექბატანა
ენა	სპარსული, არამეული, ელიმური, აქადური, შუმერული, მიდიური
რელიგია	ზოროასტრიზმი, ბაბილონია
ისტორია	სპარსული აჯანყება (ძვ.წ. 550) ; ლიდიის დაპყრობა (ძვ.წ. 547) ; ბაბილონის დაპყრობა(ძვ.წ. 539) ; ეგვიპტის დაპყრობა(ძვ.წ. 525) ; ბერძენ-სპარსელთა ომები (ძვ.წ. 499 – ძვ.წ. 449) ; მარცხი მაკედონიასთან (ძვ.წ. 330)
ფართობი	8,000,000 km² (ძვ.წ. 500) ; (3,088,817 sq mi)
მოსახლეობა	50,000,000 (ძვ.წ. 500)
მმართველობის ფორმა	მონარქია
დინასტია	აქემენიდები
მეფეები	კიროს II დიდი (ძვ.წ. 559 - ძვ.წ. 529) ; დარიოს III (ძვ.წ. 336 - ძვ.წ. 330)
დღეს	დღეს ამ ტერიტორიაზე საქართველო; ავღანეთი; აზერბაიჯანი; სომხეთი; ბაჰრეინი; ბულგარეთი; ჩინეთი; კვიპროსი; ეგვიპტე; ერიტრეა; საბერძნეთი; ინდოეთი; ერაყი; ირანი; ისრაელი; იორდანია; ყაზახეთი; ქუვეითი; ყირგიზეთი; ლიბანი; ლიბია; მაკედონია; ომანი; პაკისტანი; პალესტინა; რუმინეთი; რუსეთი; საუდის არაბეთი; სუდანი; სირია; ტაჯიკეთი; თურქეთი; თურქმენეთი; გაერთიანებული საამიროები; უკრაინა; უზბეკეთი;

აქემენიანების იმპერია (დიდი სპარსული იმპერია) — ძველი სახელმწიფო, რომელიც წარმოიშვა ირანის ტერიტორიაზე ძვ. წ. 558 წელს, ხოლო გაანადგურა ალექსანდრე მაკედონელმა ძვ. წ. 330 წელს. სპარსული სახელმწიფოს სათავეში აქემენიანთა დინასტია იყო.

ისტორია

ირანის პლატოზე ინდო-არიული ტომები პირველად ძვ. წ. X საუკუნეში გამოჩნდნენ. მანამდე აქ არა არიული ხალხი ელამები ცხოვრობდნენ, რომლებიც დრავიდებს ენათესავებოდნენ. ძვ. წ. VIII საუკუნის ბოლოს დაიწყო სპარსების სახელმწიფოს ჩამოყალიბება. ტრადიციისამებრ პირველი სპარსული დინასტიის ფუძემდებლად ითვლება ხახამანიში. მისი უახლოვესი ჩამომავლების შესახებ მხოლოდ ბუნდოვანი ცნობები შემორჩა. გავრცელებული ვერსიის თანახმად, ჩიშპიშის შემდეგ სპარსებს ორი დინასტია (უფროსი და უმცროსი) ჰყავდათ. უფროსი მართავდა ელამთა დედაქალაქში — არშამაში, სად მართავდნენ უმცროსი დინასტიის წარმომადგენლები, უცნობია. ამ ორი შტოს ურთიერთობის შესახებ არანაირი ცნობები არ არსებობს. ცნობილია მხოლოდ რომ, უმცროსი აქემენიდები ძვ. წ. VI საუკუნის შუა პერიოდიდან აღარ ითვლებოდნენ მეფეებად.

კიროს II, სპარსეთის მძლავრი სახელმწიფოს ფუძემდებელი, მართავდა ანშანაშიც და ფარსშიც, ხოლო არშამას შვილიშვილი დარიოს I გამეფებამდე უბრალო მეომარი იყო და არავითარი სამეფო პრივილეგიებით არ სარგებლობდა. ჰეროდოტეს თანახმად იგი მხოლოდ თავისი სიმამაცის გამო გახდა მეფე, და არა იმიტომ რომ აქემენიდების გვარის იყო. თუმცა ძვ. წ. VI საუკუნემდე უფროსი აქემენიდებიც მხოლოდ მიდიის მეფის მორჩილები იყვნენ.

კიროს II-ს დროს მდგომარეობა რადიკალურად შეიცვალა. 25 წლიანი ომების შედეგად მან დაიპყრო მეზობელი სახელმწიფოები და სპარსეთი წინა აზიის უძლიერეს იმპერიად აქცია. ძვ. წ. V საუკუნის უკანასკნელი მეოთხედიდან სპარსეთი შიდა არეულობებმა დაასუსტა. ძვ. წ. 424 წელს, არტაქსერქსე I-ს სიკვდილის შემდეგ გამეფდა მისი ვაჟი ქსერქსე II, მაგრამ გამეფებიდან 45 დღეში იგი საკუთარ საძინებელში მოკლეს. მათ ტახტზე მისი ნახევარ ძმა სოგდიანე აიყვანეს. მან მხოლოდ 7 თვე დაჰყო ტახტზე, თუმცა ბევრი სატრაპი მას არ სცნობდა კანონიერ მეფედ. ძვ. წ. 423 წელს მისმა ნახევარძმამ ვახაუკმა მოაწყო გადატრიალება და გამეფდა დარიოს II-ს სახელით. მასაც აუჯანყდა ძმა, მაგრამ მეფემ მოახერხა აჯანყების ჩახშობა და ამბოხებული ძმა სიკვდილით დასაჯა.

დარიოსის მმართველობისთვის დამახასიათებელია ხშირი აჯანყებები და შეთქმულებები. შეთქმულებებში დედოფალი პარუშიატიშიც იღებდა აქტიურ მონაწილეობას. სატრაპებს შორის ომები ჩვეულებრივ მოვლენად იქცა. მეფის ძალაუფლება დაკნინდა. ძვ. წ. 410–ძვ. წ. 408 წლებში აჯანყდნენ მცირე აზიის და მიდიის ხალხები. ძვ. წ. 405 წელს იმპერიას რამდენიმე ათწლეულით ჩამოშორდა ეგვიპტე. არეულობები არ შეწყვეტილა არტაქსერქსე II-ს ხანგძლივი მმართველობის დროსაც. მისი გარდაცვალების შემდეგ ტახტზე ავიდა ენერგიული აქემენიდი — არტაქსერქსე III. მან სასტიკი ზომებით ცოტა ხნით აღადგინა იმპერიის ერთიანობა და დაიბრუნა ეგვიპტე. მისი ვაჟის არშის ხანმოკლე მმართველობის შემდეგ ტახტზე აქემენიდების დინასტიის სხვა შტოს წარმომადგენელი დარიოს III ავიდა. იგი სპარსეთის უკანასკნელი მეფე გახდა. ძვ. წ. 334–ძვ. წ. 330 წლებში აქემენიდების იმპერია ალექსანდრე მაკედონელმა დაიპყრო, რითიც მან არსებობა შეწყვიტა.