ინდოეთის ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობა

ინდოეთის კოლონიზაციას ევროპელების მიერ და ბრიტანეთის მმართველობის დამყარებას ინდოეთის სუბკონტინენტზე — ჯერ ბრიტანული აღმოსავლეთ ინდოეთის კომპანიის სახით (1757-1857), შემდეგ კი ბრიტანული რაჯის (1858-1947) სახით — თან ახლდა ნეგატიური შედეგები: ადგილობრივი მწარმოებლების განადგურება, გაზრდილი ექსპლუატაცია და 1769-1773 წლებში მასობრივი შიმშილი ბენგალში.^[2]

ხშირად ხვდებოდა წინააღმდეგობას ადგილობრივი მოსახლეობის მხრიდან, თუმცა, ანტი-ბრიტანულმა ძალებმა წარმატებას ვერ მიაღწიეს კარნატული ომების (ბენგალის დამორჩილების თარიღად ითვლება 1757 წელი (პლესის ბრძოლა) ), ანგლო-მაისორის ომების (რომელიც გაგრძელდა. 1799 წელს მისორის ტიპუ სულთანის სამთავროს მმართველის დამარცხებამდე), პირველი და მეორე ანგლო-სიკხური ომის (რომელმაც დაასრულა სიქების იმპერია 1849 წელს) შედეგად.

არაერთი შეიარაღებული აჯანყება მოეწყო კოლონიალისტებისა და მათი მოკავშირეების წინააღმდეგ, მათ შორის, ტიტუმირის ან პაიკა ბაქშის ხელმძღვანელობით. 1857 წელს აჯანყდნენ სეპოები (ბრიტანული კოლონიალური არმიის ინდური წარმოშობის ჯარისკაცები), თუმცა ბრიტანეთის ხელისუფლებამ შეძლო ამ დიდი აჯანყების ჩახშობა მხოლოდ დიდი ძალისხმევით და სერიოზული სისხლისღვრის გზით. ამის შემდეგ, აღმოსავლეთ ინდოეთის კამპანიის ნაცვლად, ინდოეთის მმართველობა უშუალოდ დედოფალ ვიქტორიას (რომელიც ინდოეთის იმპერატორის ტიტულს 1876 წლიდან იღებდა) ხელში გადავიდა, რომლის პრეროგატივას წარმოადგენდა ვიცე-მეფეს დანიშვნა.

ინდოეთის განთავისუფლებისთვის მებრძოლი პირველი თანამედროვე ორგანიზებული მოძრაობები გაჩნდა ბენგალში . თავდაპირველად ისინი მხარს უჭერდნენ სამხედრო ძალის გამოყენებას დამოუკიდებლობის მისაღწევად, მაგრამ მოგვიანებით გადავიდნენ პოლიტიკურ ბრძოლაზე, რომლის განვითარების მთავარი ეტაპი იყო ინდოეთის ეროვნული კონგრესის ფორმირება, რასაც წინ უძღოდა 1868 წელს დადაბჰაი ნაოროჯის მიერ"აღმოსავლეთ ინდოეთის ასოციაციის" და 1876 წელს სურენდრანათ ბანერჯიმ მიერ "ინდოეთის ეროვნული ასოციაციის" დაარსება.

გადამდგარი ბრიტანელი ჩინოვნიკის ალან-ოქტავიან იუმის წინადადებით, ეროვნული ინტელიგენციის ლიბერალურმა წარმომადგენლებმა დააარსეს ინდოეთის ეროვნული კონგრესი 1885 წელს. ამ ეტაპზე იგრძნობოდა სოციალურ-რელიგიური რეფორმატორული მოძრაობების, მათ სორის არია-სამაჯის და ბრაჰმო სამაჯის გავლენა. 1890 წლისთვის ასევე ჩამოყალიბდა "ექსტრემისტული" მოძრაობა ეროვნულ-განმათავისუფლებელ მოძრაობაში, რომელსაც ხელმძღვანელობდა ბალ განგადხარ ტილაკი. დაყავი და იბატონე პრინციპის გამოყენებით, ინდოეთის ვიცე-მეფემ, ლორდმა ჯორჯ ნათანიელ კურზონმა, 1905 წელს ბენგალი დაყო დასავლეთ (ინდუისტურ) და აღმოსავლეთ (მუსლიმურ) ნაწილებად, ასევე ხელი შეუწყო 1906 წელს ინდოეთის სრულიად ინდოეთის მუსლიმთა ლიგის გამოყოფას ინდოეთის განმათავისუფლებელი მოძრაობიდან. ამის საპასუხოდ, 1900-იან წლებში, მოძრაობები, როგორიცაა ტილაკის ლალ ბალ პალი და შრი აურობინდო, მხარს უჭერდნენ პოლიტიკური დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლის უფრო რადიკალურ მეთოდებს.

1919 წლის მარტში მიღებულ იქნა მკაცრი კანონი წესრიგის დაცვის შესახებ, რის საპასუხოდ მაჰათმა განდიმ, რომელიც იმ დროისთვის უკვე ცნობილი საზოგადო მოღვაწე იყო, მოუწოდა ინდოეთში საყოველთაო გაფიცვის, ჰარტალის, ანუ ეკონომიკური საქმიანობის შეწყვეტისკენ. მალე ქვეყანაში არეულობა დაიწყო, რის გამოც განდი იძულებული გახდა უარი ეთქვა ჰარტალზე. მაგრამ იმ დროისთვის პენჯაბში მდგომარეობა გაუარესდა. 1919 წლის 13 აპრილს, ამრიცარში, ჯარებმა ბრიგადის გენერალ რეჯინალდ დაიერის მეთაურობით ცეცხლი გაუხსნეს დემონსტრანტებს, რის შედეგადაც დაიღუპა მინიმუმ 379 ადამიანი.

დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლის ბოლო ეტაპის დროს, რომელიც დაიწყო 1920-იან წლებში, ინდოეთის ეროვნულმა კონგრესმა მაჰათმა განდის ხელშეწყობთ მიიღო არაძალადობის პოლიტიკა — სატიაგრაჰა . მოგვიანებით, სუბჰას ჩანდრა ბოსმა და ზოგიერთმა სხვა ლიდერმა დაიწყეს უფრო რადიკალური, სამხედრო ზომების გამოყენება ბრიტანელების წინააღმდეგ ბრძოლაში, ხოლო სხვები, პოლიტიკურ თავისუფლებასთან ერთად, მხარს უჭერდნენ ინდოელი გლეხებისთვის ეკონომიკური თავისუფლებების უზრუნველყოფას. მე-20 საუკუნის პირველ ათწლეულებში აღმოცენებულმა სამხედრო-მილიტარისტულმა ნაციონალიზმმა აპოგეას მიაღწია მეორე მსოფლიო ომის დროს და გახდა მიზეზი წარუმატებელი ინდოეთ-გერმანიის პაქტისა და გჰადარას შეთქმულების. ამ პერიოდში გააქტიურდა მოძრაობები ინდოეთის ეროვნული არმია და "დატოვე ინდოეთი"

მოძრაობამ კულმინაციას მიაღწია 1947 წელს, როდესაც მოხდა ბრიტანული ინდოეთის დაყოფა და ინდოეთისა და პაკისტანის სამფლობელოების ჩამოყალიბება. ინდოეთი დარჩა ბრიტანეთის მფლობელობაში 1950 წლის 26 იანვრამდე, როდესაც ინდოეთის კონსტიტუცია მიიღეს, რომელმაც ქვეყანა რესპუბლიკად გამოაცხადა. პაკისტანის რესპუბლიკა გამოცხადდა 1956 წელს, თუმცა შიდა დაპირისპირების მთელი რიგი გაიარა პერიოდები, რომლის დროსაც დემოკრატიული თავისუფლებები შეჩერებული იყო. 1971 წელს დაწყებული სამოქალაქო ომი 1971 წელს გადაიზარდა სამხედრო კონფლიქტში, რის შედეგადაც აღმოსავლეთ პაკისტანი გამოეყო პაკისტანს და მის ტერიტორიაზე ჩამოყალიბდა დამოუკიდებელი სახელმწიფო ბანგლადეში .

ინდოეთის ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობა იყო მასობრივი მოძრაობა, რომელშიც მონაწილეობდა საზოგადოების სხვადასხვა ფენა და რომელიც გადიოდა მუდმივი იდეოლოგიური ევოლუციის პროცესს. ^[3] მიუხედავად იმისა, რომ მოძრაობის ძირითადი იდეოლოგია იყო ანტიკოლონიალიზმი, ის ასევე შთაგონებული იყო დამოუკიდებელი კაპიტალისტური განვითარების მომავლის იდეით, რომელსაც თან ახლავს სეკულარული, დემოკრატიული, რესპუბლიკური და ლიბერალური პოლიტიკური სტრუქტურა. ^[3] 1930-იან წლებში მოძრაობამ მიიღო გამოხატული სოციალისტური ორიენტაცია, ძირითადად ინდოეთის ეროვნულ კონგრესში მემარცხენე ელემენტების მზარდი გავლენისა და ინდოეთის კომუნისტური პარტიის გაძლიერების გამო. ^[3]

• Philip Mason, A Matter of Honour: An Account of the Indian Army, its Officers and Men
• Hoover, Karl. (May 1985), The Hindu Conspiracy in California, 1913-1918. German Studies Review, vol. 8, German Studies Association, с. 245–261, ISSN 01497952.
• Lovett, Sir Verney (1920), A History of the Indian Nationalist Movement, New York, Frederick A. Stokes Company, ISBN 8175362499
• Majumdar, R.C. History of the Freedom movement in India (неопр.). — ISBN 0836423763.
• Sarkar, B.K. (March 1921), Political Science Quarterly, vol. 36, The Acedemy of Political Science, с. 136–138, ISSN 00323195.
• Amales Tripathi, Barun De, Bipan Chandra, Freedom Struggle ISBN 81-237-0249-3