Феликс Эдмундович Дзержинский
Феликс Эдмундович Дзержинский (пол. Feliks Dzierżyński; лақап аты Темір Феликс, ФД, жасырын лақап аттары: Я́цек, Я́куб, Переплетчик, Франек, Астроном, Ю́зеф, Доманский; 11 қыркүйек 1877, Дзержиново қожалығы, Ошмән уезі, Вилна губерниясы, Ресей империясы (қазіргі Столбцовский ауданы, Минск облысы, Беларусь Республикасы) — 20 шілде 1926, Мәскеу, КСРО) — ресейлік және поляк революционері, кеңестік мемлекет және партия қайраткері. Бірқатар халық комиссариаттарының басшысы, БТК негізін қалаушы және басшысы.
| Феликс Эдмундович Дзержинский пол. Feliks Dzierżyński | |||||
 Ф.Э. Дзержинский 1923 жылы | |||||
| Лауазымы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| 20 желтоқсан 1917 — 7 шілде 1918 | |||||
| Ізашары | лауазым құрылды | ||||
| Ізбасары | Яков Петерс | ||||
| 22 тамыз 1918 — 6 ақпан 1922 | |||||
| Ізашары | Яков Петерс | ||||
| Ізбасары | лауазым жойылды, өзі РКФСР ІІХК қарамағындағы МСБ төрағасы болды | ||||
| |||||
| 30 наурыз 1919 — 6 шілде 1923 | |||||
| Ізашары | Григорий Петровский | ||||
| Ізбасары | Александр Белобородов | ||||
| |||||
| 14 сәуір 1921 — 6 шілде 1923 | |||||
| Ізашары | Александр Емшанов | ||||
| Ізбасары | лауазым жойылды, өзі КСРО байланыс жолдары халық комиссары болып тағайындалды | ||||
| |||||
| 1 наурыз 1922 — 18 қыркүйек 1923 | |||||
| Ізашары | лауазым құрылды, өзі РКФСР ХКК қарамағындағы БТК төрағасы болып тағайындалды | ||||
| Ізбасары | лауазым жойылды, өзі КСРО ХКК қарамағындағы БМСБ төрағасы болып тағайындалды | ||||
| |||||
| 6 шілде 1923 — 2 ақпан 1924 | |||||
| Ізашары | лауазым құрылды, өзі РКФСР байланыс жолдары халық комиссары болып тағайындалды | ||||
| Ізбасары | Ян Рудзутак | ||||
| |||||
| 2 маусым 1924 — 20 шілде 1926 | |||||
| |||||
| 15 қараша 1923 — 20 шілде 1926 | |||||
| Ізашары | лауазым құрылды, өзі РКФСР ІІХК қарамағындағы МСБ төрағасы болды | ||||
| Ізбасары | Вячеслав Менжинский | ||||
| |||||
| 2 ақпан 1924 — 20 шілде 1926 | |||||
| Ізашары | Алексей Рыков | ||||
| Ізбасары | Валериан Куйбышев | ||||
| Өмірбаяны | |||||
| Партиясы | 1) ЛСДП (1895—1900) 2) ППжЛСД (1900—1917) 3) РСДЖП(б) (1917-1918) 4) РКП(б) (1918-1925) | ||||
| Білімі | толық емес орта | ||||
| Мамандығы | кәсіби революционер, саяси қайраткер | ||||
| Дүниеге келуі | 11 қыркүйек 1877 Дзержиново қожалығы, Ошмән уезі, Вилна губерниясы, Ресей империясы қазіргі Столбцовский ауданы, Минск облысы, Беларусь Республикасы | ||||
| Қайтыс болуы | 20 шілде 1926 (48 жас) Мәскеу, КСРО | ||||
| Жерленді | Кремль қабырғасы маңындағы қорым | ||||
| Династия | Дзержиндер | ||||
| Туған кездегі есімі | Феликс Шченсны Дзержинский (пол. Feliks Szczęsny Dzierżyński) | ||||
| Әкесі | Эдмунд Дзержинский (пол. Edmund Dzierżyński) | ||||
| Анасы | Елена Игнатьевна Янушевская (пол. Helena Januszewska) | ||||
| Жұбайы | Софья Сигизмундовна Мушкат (пол. Zofia Muszkat) | ||||
| Балалары | Ян Дзержинский | ||||
| Қолтаңбасы |  | ||||
| Марапаттары |
| ||||
| Феликс Эдмундович Дзержинский Ортаққорда | |||||
өңдеу  | |||||
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
РСДЖП(б) ОК хатшысы (1917), РК(б)П ОК Ұйымбюросының мүшесі (1919-1920, 1921-1924), РКП(б) ОК Ұйымбюросы мүшелігіне кандидат. РКП(б) (1921, 1924-1926). БК(б)П ОК Саяси бюросының мүшелігіне кандидат.
Өмірбаяны
Ата тегі
Жері аз поляк ақсүйек-шләхта иесі, Дзержиново қожалығының иесі (Ивенецтен 15 км), гимназия мұғалімі Эдмунд-Руфин Иосифович Дзержинскийдің (ол бір кездері Таганрогтағы ерлер гимназиясында қызмет еткен және әлі жас Антон Чеховқа математикадан сабақ берген) ұлы. Анасы — Хелена Дзержинская, профессор Игнатий Янушевскийдің қызы.
Феликс Дзержинский шоқындыру рәсімі кезінде екі есім алды — Феликс Шченсны (пол. Feliks Szczęsny), латын және поляк, екеуі де бақытты дегенді білдіреді; сәтті босану құрметіне - босану қарсаңында оның анасы ашық жертөлеге құлап кетті, бірақ ол апатқа ұшырамай, (мерзімінен бұрын болса да) сау баланы дүниеге әкелді[1]. Отбасында тоғыз бала болды (тұңғышы, Витолд нәресте кезінде қайтыс болды); әкесі 1882 жылы туберкулезден қайтыс болғанда Феликс 5 жаста, апайларының үлкені — Алдона 12 жаста, ал ең кенжесі — бір жастан сәл асқан болатын. Бала кезінде Феликс діни қызметкер болуды[2], тіпті Рим-католиктік рухани семинарияға түсуді армандаған.
1887-1895 жылдары гимназияда оқыды, сол жерде 1895 жылдың күзінде литвалық социал-демократиялық ұйымына (бірінші партиялық бүркеншік аттары: Якуб, Яцек; Дзержинскийдің өмірбаянынан: «...1895 жылы мен литвалық социал-демократиялық ұйымына кірдім, мен өзім марксизмді оқимын және қолөнер мен фабрика шәкірттері үйірмелерін басқарамын. Онда мені 1895 жылы Яцек деп атап кетті...» дегенмен, Яцек — Дзержинскийдің екінші бүркеншік аты, ал біріншісі Якуб болды). Құжаттардан оның бірінші сыныпты екі жыл оқығаны, сегізінші сыныпты аяқтамағаны, қолына: растама алғаны байқалады: «туғанына 18 жыл болған, Дзержинский Феликс, католик дінді, қанағаттанарлық зейіні мен қанағаттанарлық ынтасы арқылы ғылымдарда келесі жетістіктерді көрсетті», атап айтқанда: Құдай заңы - «жақсы», логика, латын тілі, алгебра, геометрия, математикалық география, физика, тарих, француз тілі - «қанағаттанарлық», ал орыс және грек тілдері – «қанағаттанарлықсыз».